„Należy ich otoczyć jakąś opieką nie angażując się w ich kontestacje”. Kardynał Stefan Wyszyński i opozycja demokratyczna (1976–1980)

Michał Białkowski

doi:10.26142/stgd-2018-037

Opublikowane: 01-09-2018

Tom 43 (2018)

„Należy ich otoczyć jakąś opieką nie angażując się w ich kontestacje”. Kardynał Stefan Wyszyński i opozycja demokratyczna (1976–1980)

Michał Białkowski

Studia Gdańskie

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.26142/stgd-2018-037

Abstrakt

Głęboki kryzys społeczno-polityczny, jaki dotykał PRL w dekadzie lat 70. XX w., oddziaływał na zmianę relacji państwo-Kościół katolicki. Ekipa Edwarda Gierka, stosując wobec Kościoła katolickiego politykę ustępstw, pragnęła przede wszystkim wzmocnić swoją słabą pozycję społeczną. Jednocześnie dość wcześnie dostrzeżono zagrożenie wynikające z możliwości zawarcia niepisanego sojuszu pomiędzy Kościołem a budzącymi się środowiskami opozycyjnymi. Bezpośredni wpływ na powstanie opozycji demokratycznej w PRL miały propozycje zmian w konstytucji PRL oraz wydarzenia Czerwca ’76. Wywołały one zdecydowany sprzeciw społeczny, wspierany przez prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz cały episkopat, a wyrażony kilkakrotnie w postaci memoriałów, listów i komunikatów.
Relacje kardynała Stefana Wyszyńskiego z Komitetem Obrony Robotników poprzedziły wcześniejsze kontakty m.in. z Jackiem Kuroniem oraz Adamem Michnikiem. Podejmowane wielokrotnie przez to środowisko akcje protestacyjne w postaci głodówek organizowanych w kościołach archidiecezji warszawskiej nie spotykały się ze strony prymasa Wyszyńskiego z otwartą krytyką bądź sprzeciwem, ale z dyskretnym, nieformalnym przyzwoleniem. Na stosunki hierarchy ze środowiskiem KOR mocno oddziaływał fakt, że część działaczy ruchu obarczona były marksistowskim rodowodem. Dość bliskie kontakty kardynał Stefan Wyszyński utrzymywał ze współzałożycielem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela Andrzejem Czumą oraz uczestnikiem Towarzystwa Kursów Naukowych Bohdanem Cywińskim.
Ogólna ocena działań opozycji demokratycznej skłaniała prymasa do zachowania ostrożności, a nawet powściągliwości w okazywaniu jej sympatii. Postawę przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski – wielokrotnie wyrażaną na forum Rady Głównej Episkopatu Polski oraz na kartach osobistego dziennika „Pro memoria” – charakteryzowały pragnienie zapewnienia ładu, zgody społecznej oraz idea przestrzegania podstawowych praw obywatelskich.

Słowa kluczowe:

Kościół katolicki w Polsce, kardynał Stefan Wyszyński, opozycja demokratyczna w PRL (1976–1980), Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

Inne teksty tego samego autora

Michał Białkowski, Prymas Stefan Wyszyński jako ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego. Szkic do dziejów religijnych diaspory Ormian polskich w latach 1957-1981 , Studia Gdańskie: Tom 45 (2019)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Białkowski , M. (2018). „Należy ich otoczyć jakąś opieką nie angażując się w ich kontestacje”. Kardynał Stefan Wyszyński i opozycja demokratyczna (1976–1980). Studia Gdańskie, 43, 215–236. https://doi.org/10.26142/stgd-2018-037

Cited by / Share

Bibliografia

Dokumenty uczestników Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce 1977–1981, wstęp i oprac. G. Waligóra, wprow. T. Gąsowski, Kraków 2005.
Google Scholar

Działania Służby Bezpieczeństwa wobec organizacji „Ruch”, wstęp, wybór i oprac. P. Byszewski, Warszawa 2008.
Google Scholar

Friszke A., PRL wobec Kościoła. Akta Urzędu do Spraw Wyznań 1970–1978, Biblioteka „Więzi”, t. 244, Warszawa 2010.
Google Scholar

Hemmerling, Z., Nadolski M., Opozycja demokratyczna w Polsce 1976–1980. Wybór dokumentów, Warszawa 1994.
Google Scholar

Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945–2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Warszawa–Poznań 2006.
Google Scholar

Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 3: Lata 1975–1989, oprac. P. Raina, Poznań–Pelplin 1996.
Google Scholar

Kryptonim „Gracze”. Służba Bezpieczeństwa wobec Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR” 1976–1981, wybór, wstęp i oprac. Kamiński Ł., Waligóra G., Warszawa 2010.
Google Scholar

Kryptonim „Pegaz”. Służba Bezpieczeństwa wobec Towarzystwa Kursów Naukowych 1978–1980, wybór, wstęp i oprac. Kamiński Ł., Waligóra G., Warszawa 2008.
Google Scholar

Kryptonim „Wasale”. Służba Bezpieczeństwa wobec Studenckich Komitetów Solidarności 1977–1980, wybór, wstęp i oprac. Kamiński Ł., Waligóra G., Warszawa 2007.
Google Scholar

Opozycja demokratyczna w Polsce w świetle akt KC PZPR (1976–1980), wybór, wstęp i oprac. Kamiński Ł., Piotrowski P., Wrocław 2002.
Google Scholar

Opozycja małopolska w dokumentach 1976–1980, wybór i oprac. Roliński A., Kraków 2003.
Google Scholar

Rozmowy na Zawracie. Taktyka walki z opozycją demokratyczną październik 1976 – grudzień 1979, oprac. Friszke A., Zaremba M., Warszawa 2008.
Google Scholar

Anusz, A., Kościół obywatelski. Formowanie społeczeństwa obywatelskiego w PRL w okresie powstawania niezależnych instytucji politycznych (1976–1981), Warszawa 2004.
Google Scholar

Anusz, A., Przytulisko. Kościół katolicki wobec opozycji politycznej w Polsce w latach 1976–1980, Warszawa 2001.
Google Scholar

Białecki, K., Klub Inteligencji Katolickiej w Poznaniu w latach 1956–1991, Poznań 2012.
Google Scholar

Białkowski, M., Oaza na Mostowej. Klub Inteligencji Katolickiej w Toruniu (1957–2007), Toruń 2008.
Google Scholar

Białkowski, M., Przywództwo w Kościele katolickim w Polsce po 1989 r., w: Czynnik religijny w polityce wewnątrzpaństwowej i międzynarodowej na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia. Wybrane problemy, red. Marczewska-Rytko M., Lublin 2016, s. 215–232.
Google Scholar

Białkowski, M., Związki Prymasa Polski Stefana kardynała Wyszyńskiego z Włocławkiem, w: Prymas Polski Stefan Kardynał Wyszyński na ziemi pomorskiej i Kujawach, red. Białkowski M. – Polak W., Toruń 2014, s. 147–166.
Google Scholar

Choma-Jusińska, M., Środowiska opozycyjne na Lubelszczyźnie 1975–1980, Warszawa–Lublin 2009.
Google Scholar

Co nam zostało z tych lat… Opozycja polityczna 1976–1980 z dzisiejszej perspektywy, red. J. Eisler, Warszawa 2003.
Google Scholar

Czaczkowska, E.K., Kardynał Wyszyński. Biografia, wyd. 2, Kraków 2013.
Google Scholar

Dębiński, J., Włocławski okres życia i działalności księdza Stefana Wyszyńskiego, w: Ksiądz Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski w setną rocznicę urodzin, red. Michalski R., Toruń 2002, s. 27–59.
Google Scholar

Dudek, A., Kościół i opozycja demokratyczna w Polsce (1976–1989), w: Kościół katolicki wczoraj i dziś, red. Drzonek M i in., Szczecin 1998, s. 75–82.
Google Scholar

Dudek, A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2003.
Google Scholar

Friszke, A., Czas KOR-u. Jacek Kuroń a geneza Solidarności, Kraków 2011.
Google Scholar

Friszke, A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Biblioteka „Więzi”, t. 100, Warszawa 1997.
Google Scholar

Friszke, A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994.
Google Scholar

Friszke, A., Protesty przeciwko poprawkom do konstytucji w 1976 r., „Więź” 10 (1994), s. 212-228.
Google Scholar

Friszke, A., Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007.
Google Scholar

Gajdziński, P., Gierek. Człowiek z węgla, Poznań 2014.
Google Scholar

Grajewski, A., Normalizacja administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich w kontekście watykańskiej polityki wschodniej, w: Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus”, red. Kucharski W., Wrocław 2013, s. 101– 120.
Google Scholar

Iwaneczko, D., Zmierzch dekady Gierka. Polska południowo-wschodnia 1975–1980, Rzeszów 2016.
Google Scholar

Jakubowski, W. – Solarczyk M., Organizacja Kościoła Rzymskokatolickiego na ziemiach polskich od X do XXI wieku, Warszawa–Olsztyn 2011.
Google Scholar

Kaźmierczak, P., Klub Inteligencji Katolickiej w Krakowie 1956–1989, Kraków 2012.
Google Scholar

Kądziela, P., Ks. Leon Kantorski, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. 1, red. J. Skórzyński, P. Sowiński, M. Strasz, Warszawa 2000, s. 141–142.
Google Scholar

Krukowski, J., Uprawnienia nadzwyczajne kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony reżimu komunistycznego, „Studia Prymasowskie”, 5 (2011), s. 29-42.
Google Scholar

Kuroń, J., Wiara i wina. Do i od komunizmu, Wrocław 1995.
Google Scholar

Lipski, J.J., KOR. Komitet Obrony Robotników. Komitet Samoobrony Społecznej, wstęp A. Friszke, Warszawa 2006.
Google Scholar

Łatka, R., Polityka władz PRL wobec Kościoła katolickiego w województwie krakowskim w latach 1980–1989, Kraków 2016.
Google Scholar

Łatka, R., Rada Główna Episkopatu Polski wobec przedsierpniowej opozycji (1976–1981), „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2017, nr 1, s. 110–136.
Google Scholar

Micewski, A., Między dwiema orientacjami, Warszawa 1990.
Google Scholar

Micewski, A., Współrządzić czy nie kłamać? Pax i Znak w Polsce 1945–1976, Paryż 1978.
Google Scholar

Między Warszawą a regionem. Opozycja przedsierpniowa na Pomorzu Zachodnim, red. Kowalczyk, M. – Paziewski M. – Stefaniak M., Szczecin 2008.
Google Scholar

Mikołajczuk, K., Uprawnienia Kardynała Stefana Wyszyńskiego wobec Kościoła greckokatolickiego w archiwaliach Prymasa i Konferencji Episkopatu Polski, Lublin 2014.
Google Scholar

Od ostatnich leśnych do ,,Solidarności”. Z dziejów opozycji politycznej i oporu społecznego w Polsce południowo-wschodniej (1956–1989), red. Gliwa M., Krzysztofiński M., Rzeszów 2014.
Google Scholar

Olaszek, J., Oaza opozycji. Ks. Leon Kantorski i jego parafia w Podkowie Leśnej, „Biuletyn IPN”, VII–VIII 2010, s. 183–187.
Google Scholar

Opozycja demokratyczna w PRL w latach 1976–1981, red. Polak W. – Kufel J. – Ruchlewski P., Gdańsk 2012.
Google Scholar

Parys, J., Ludzie niezłomni, czyli w sprawie antykomunistycznego oporu w PRL, Warszawa 1998.
Google Scholar

Piasecki, B., Zając M., Prymas Wyszyński nieznany. Ojciec duchowy widziany z bliska, Kraków 2016.
Google Scholar

Płużańska, Z., Ks. Stanisław Małkowski, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. 2, red. J. Skórzyński – P. Sowiński – M. Strasz, Warszawa 2002, s. 218–219.
Google Scholar

Polak W. i in., Opozycja demokratyczna w Toruniu i w województwie toruńskim w latach 1976–1980, Toruń 2017.
Google Scholar

Raina, P., Kardynał Wyszyński. Czasy prymasowskie 1976, Biała Podlaska–Warszawa 2010.
Google Scholar

Raina, P., Kardynał Wyszyński i „Solidarność”, Warszawa 2005.
Google Scholar

Rolicki, J., Edward Gierek: przerwana dekada, Warszawa 1990.
Google Scholar

Sasanka, P., Czerwiec 1976. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2006.
Google Scholar

Siermiński, M., Dekada przełomu. Polska lewica opozycyjna 1968–1980, Warszawa 2016.
Google Scholar

Skórzyński, J., Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników, Warszawa 2012.
Google Scholar

Stępień, M., Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014.
Google Scholar

Terlecki, R., Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów Naukowych 1977–1981, Kraków–Rzeszów 2000.
Google Scholar

Waligóra, G., Opozycja polityczna na Dolnym Śląsku 1975–1980, Wrocław 2016.
Google Scholar

Waligóra, G., Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela 1977–1981, Warszawa 2006.
Google Scholar

Zaremba, P., Młodopolacy. Historia Ruchu Młodej Polski, Gdańsk 2000.
Google Scholar

Zieja, J., Życie Ewangelią. Spisane przez Jacka Moskwę, Kraków 2011.
Google Scholar

Zuzowski, R., Komitet Samoobrony Społecznej KOR. Studium dysydentyzmu i opozycji politycznej w Polsce, Wrocław–Warszawa–Kraków 1996.
Google Scholar

Zieliński, Z., współudz. Bober S., Kościół w Polsce 1944–2007, Poznań 2009.
Google Scholar

Żaryn, J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989), Warszawa 2003.
Google Scholar

Żaryn, J., Kościół katolicki – hierarchia, kapłani, świeccy, w: Między Warszawą a regionem. Opozycja przedsierpniowa na Pomorzu Zachodnim, red. Kowalczyk M. – Paziewski M. – Stefaniak, M., Szczecin 2008, s. 19–31.
Google Scholar