Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury

Kamil Majcherek

doi:10.21697/2017.53.4.03

Data publikacji : 2019-03-28

Tom 53 Nr 4 (2017)

Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury

Kamil Majcherek

https://orcid.org/0000-0002-7627-1523

DOI: https://doi.org/10.21697/2017.53.4.03

Dział: Artykuły naukowe

Abstrakt

Artykuł ten stanowi próbę omówienia wpływu, jaki poglądy Williama Ockhama wywarły na przejście od średniowiecznego do nowożytnego rozumienia celowości świata natury (tj. celowości bytów nierozumnych). Rozważeniu poddaje się sposób, w jaki do idei celowości świata natury odnosili się wybrani autorzy nowożytni. Krytyce poddaje się „tradycyjną” interpretację przejścia, jakie dokonać miało się w tym aspekcie między średniowieczem a nowożytnością, podług której nowożytność miała przynieść całkowity kres posługiwaniu się celowością w filozofii natury, zastępując ją odwołaniami do przyczynowości sprawczej. Następnie wskazuje się na nowsze, bardziej subtelne próby podejścia do tego zagadnienia, wskazujące na to, iż w filozofii nowożytnej mamy raczej do czynienia z reinterpretacją, a nie porzuceniem idei przyczynowości celowej. W związku z tym autor artykułu proponuje wyróżnienie w obrębie owej filozofii dwóch głównych nurtów. Dalszą część stanowi analiza koncepcji Ockhama, polegająca na wskazaniu w niej tych wątków, które – jak się twierdzi – mogły wywrzeć szczególny wpływ na narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Autor wymienia cztery takie wątki, próbując je powiązać z wyróżnionymi wcześniej dwoma nurtami nowożytnego rozumienia teleologii natury.

Słowa kluczowe

Ockham Wilhelm ; Tomasz z Akwinu ; przyczynowość celowa ; filozofia naturalna ; konieczność

Szczegóły

Bibliografia

Autorzy

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Majcherek, K. (2019). Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Studia Philosophiae Christianae, 53(4), 49-74. https://doi.org/10.21697/2017.53.4.03

Wskaźniki altmetryczne

Licencja

Artykuły opublikowane w czasopismach wydawanych przez UKSW są objęte warunkami licencji Creative Commons CC BY-ND 4.0 Międzynarodowe, która zezwala na:

Dzielenie się – Kopiowanie i rozpowszechnianie utworów w dowolnym medium i formacie; dla dowolnego celu, także komercyjnego.

Na następujących warunkach:

Uznanie autorstwa – Utwór należy odpowiednio oznaczyć, podać link do licencji i wskazać jeśli zostały dokonane w nim zmiany. Można to zrobić w dowolny, rozsądny sposób, o ile nie sugeruje to udzielania przez licencjodawcę poparcia dla osoby dokonującej zmiany lub sposobu, w jaki wykorzystywany jest ten utwór.
Bez utworów zależnych – Remiksując, przetwarzając lub tworząc na podstawie utworu, nie wolno rozpowszechniać zmodyfikowanych treści.

Polityka ws. opłat redakcyjnych: Autorzy nie ponoszą żadnych kosztów związanych z publikacją swoich artykułów, tj. opłat za przetwarzanie artykułów (APCs), opłat redakcyjnych, opłat za kolor, opłat za zgłoszenia, opłat za stronę, opłat członkowskich, kosztów prenumeraty druku, innych opłat dodatkowych. Autorzy nie otrzymują też żadnej gratyfikacji finansowej za opublikowane materiały.

Polityka ws. deponowania różnych wersji materiałów przesłanych do redakcji czasopism wydawanych na UKSW jest następująca: autorzy mogą bez żadnego embarga zdeponować: 1) przedłożoną, 2) zaakceptowaną, oraz 3) opublikowaną wersję swoich artykułów w instytucjonalnych lub innych wybranych przez siebie repozytoriach.

Bibliografia

Dzieła źródłowe:

Aristoteles, Metaphysica, recensio et translatio G. de Moerbeke, w: Aristoteles Latinus, tom IX.2, red. G. Vuillemin-Diem, Desclée De Brouwer, Leiden – Nowy Jork – Kolonia 1995.

Aristoteles, Physica, transl. I. Veneticus, w: Aristoteles Latinus, tom VII.1, fasc. secundus, red. F. Bossier, J. Brams, Desclée De Brouwer, Leiden 1990.

Bacon F., Novum Organum, tłum. J. Wikarjak, PWN, Warszawa 1955.

Bacon F., The Advancement of Learning, red. G.W. Kitchin, J.M. Dent & Sons, Londyn – Nowy Jork 1962.

Boyle R., A Disquisition About the Final Causes of Natural Things: Wherein it is Inquir’d whether, and (if at all), with what Cautions a Naturalist Should Admit Them?, w: The Works of the Honorable Robert Boyle, t. 5, red. T. Birch, Londyn 1688.

Gassendi P., Disquisitio metaphysica. Seu dubitationes, et instantiae adversus Renati Cartesii Metaphysicam, & Responsa, red. J. Blaev, Amsterdam 1644.

Gassendi P., Syntagma philosophiae Epicuri cum refutationibus dogmatum quae contra fidem christianam ab eo asserta sunt, red. G. Barbier, Lyon 1649.

Guillermus de Ockham, Brevis summa libri Physicorum, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 3–136.

Guillermus de Ockham, Expositio in libros Physicorum Aristotelis, w: Opera Philosophica, t. 4–5, red. V. Richter, G. Leibold i in., The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1985.

Guillermus de Ockham, Quaestio disputata de fine, w: Opera Theologica, t. 8: Quaestiones variae, red. G. Etzkorn, F. Kelley, J. Wey, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 98–155.

Guillermus de Ockham, Quaestiones in libros Physicorum Aristotelis, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 397–814.

Guillermus de Ockham, Quodlibeta septem, w: Opera Theologica, t. 9, red. J. C. Wey, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1980.

Guillermus de Ockham, Scriptum in librum primum Sententiarum. Ordinatio, w: Opera Theologica, tt. 1–4, red. I. Lalor i in., The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1967–1979.

Guillermus de Ockham, Summula philosophiae naturalis, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 137–396.

Kartezjusz, Medytacje o filozofii pierwszej, tłum. J. Hartman, Zielona Sowa, Kraków 2002.

Kartezjusz, Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska, PWN, Warszawa 1960.

Leibniz G.W.F., Monadologia, tłum. H. Elzenberg, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1991.

Newton I., Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum. J. Wawrzycki, Copernicus Center Press, Kraków 2011.

Spinoza B., Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. I. Myślicki, PWN, Warszawa 2008.

Thomas de Aquino, Commentaria in octo libros Physicorum Aristotelis, w: Opera omnia issu Leonis XIII, t. 2, red. P. Mandonnet, Rzym 1884.

Thomas de Aquino, Liber de veritate catholicae Fidei contra errores infidelium seu Summa contra Gentiles, red. P. Marc, C. Pera, P. Caramello, Marietti-Tauruni, Rzym 1961.

Thomas de Aquino, Quaestiones disputatae de veritate, w: Opera omnia issu Leonis XIII, t. 22, Ad Sanctae Sabinae/Editori di San Tomasso, Rzym 1970–1976.

Thomas de Aquino, Summa theologiae, w: Opera omnia issu impensaque Leonis XIII, t. 6–7, red. P. Mandonnet, Rzym 1891–1892.

Opracowania:

Adams M. McCord, William of Ockham, Notre Dame University Press, Notre Dame 1987.

Adams M. McCord, Ockham on Final Causality: Muddying the Waters, Franciscan Studies 56(1998), 1–46.

Adams M. McCord, Ockham on Will, Nature, and Morality, w: The Cambridge Companion to Ockham, red. P. V. Spade, Cambridge University Press, Cambridge 1999, 245–272.

Aertsen J., Nature and Creature: Thomas Aquinas’s Way of Thought, Brill, Leiden 1988.

Brown S.F., Ockham and Final Causality, Studies in Medieval Philosophy 1(1987), 249–272.

Burtt E.A., The Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, Routledge, Londyn 2014.

Carlin L., Leibniz on Final Causes, Journal of the History of Philosophy 17(2006), 217–233.

Cunningham S.B., Natural Inclination in Aquinas (rozprawa doktorska), Waszyngton 2013.

Des Chene D., Spirits and Clocks. Organism and Machine in Descartes, Cornell University Press, New Heaven 2001.

Follon J., Finalité et intentionnalité: doctrine thomiste et perspectives modernes: actes du colloque de Louvain-la-Neuve et Louvain, 21–23 mai 1990, red. J. McEvoy, Vrin-Peeters, Leuven 1992.

Garret D., Teleology in Spinoza and Early Modern Rationalism, w: New Essays on the Rationalists, red. R.J. Gennario, C. Huenemann, Oxford University Press, Oxford, 310–335.

Goddu A., The Physics of William of Ockham, Brill, Leiden 1984.

Goddu A., Ockham’s Philosophy of Nature, w: The Cambridge Compation to Ockham, red. P.V. Spade, Cambridge University Press, Cambridge 1999.

Hamesse J., Portalupi E., Approche lexicographique de l’intentionnalité et de la finalité dans l’oeuvre de Thomas d’Aquin, w: Finalité et intentionnalité: doctrine thomiste et perspectives modernes: actes du colloque de Louvain-la-Neuve et Louvain, 21–23 mai 1990, Vrin-Peeters, Leuven 1992, 65–92.

Johnson M.R., Aristotle on Teleology, Oxford University Press, Oxford 2005.

Klocker H.R., Ockham and Finality, Modern Schoolman 43(1966), 233–249.

Laporta J., Pour trouver le sens exact des termes »appetitus naturalis«, »desiderium naturale «, »amor naturalis«, etc. chec Thomas d’Aquin, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du moyen age 40(1973), 37–95.

Leibold G., Zum Problem der Finalkausalität bei Wilhelm von Ockham, Philosophisches Jahrbuch 89(1982), 247–283.

Leunissen M., Explanation and Teleology in Aristotle’s Science of Nature, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

Machamer P.K., Causality and Explanation in Descartes’ Natural Philosophy, w: Motion and Time, Space and Matter: Interrelations in the History and Philosophy of Science, red. P.K. Machamer, R.G. Turnbull, Ohio State University Press, Columbus 1976, 168–199.

Maier A., Das Problem der Finalkausalität um 1320, w: tejże Metaphysische Hintergrunde der Spätscholastischen Naturphilosophie, Edizioni di Storia e Litteratura, Rzym 1955, 273–299.

Majcherek K., Tomasz z Akwinu i William Ockham o celowości świata natury, Rocznik Tomistyczny 5(2016), 277–289.

McDonough J., Leibniz on Natural Teleology and the Law of Optics, Philosophy and Phenomenological Research 78(2009), 505–544.

McDonough J., The Heyday of Teleology and Early Modern Philosophy, Midwest Studies in Philosophy 35(2011), 179–204.

Oliver S., Aquinas and Aristotle’s Teleology, Nova et Vetera, English Edition 11(2013), 849–870.

Osborne Jr. T.M., Human Action in Thomas Aquinas, John Duns Scotus, and William Ockham, The Catholic University of America Press, Waszyngton 2014.

Osler M., From Immanent Natures to Nature as Artifice: The Reinterpretation of Final Causes in Seventeenth-Century Natural Philosophy, The Monist 79(1996)3, 388–407.

Pasnau R., Intentionality and Final Causes, w: Ancient and Medieval Theories of Intentionality, red. D. Perler, Brill, Leiden – Boston – Kolonia 2001, 301–323.

Rozemond M., Leibniz on Final Causation, w: Metaphysics and the Good: Themes from the Philosophy of Robert Merrihew Adams, red. S. Newlands, L.M. Jorgensen, Oxford University Press, Oxford 2009, 272–294.

Schmaltz T., Descartes on Causation, Oxford University Press, Oxford 2008.

Shanahan T., Teleological Reasoning in Boyle’s “Disquistion About Final Causes”, w: Robert Boyle Reconsidered, red. M. Hunter, Cambridge University Press, Cambridge 1994, 177–192.

Stancato G., Le concept de désir dans l’oeuvre de Thomas d’Aquin. Analyse lexicographique et conceptuelle du ‘desiderium’, Vrin, Paryż 2011.

Watts J.D., Natural Final Causality at the University of Paris from 1250–1360 (rozprawa doktorska), Waszyngton 2015.

Total abstract views :

PDF Downloads :