Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury

Kamil Majcherek

doi:10.21697/2017.53.4.03

Opublikowane: 2019-03-28

Tom 53 Nr 4 (2017)

Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury

Kamil Majcherek

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/2017.53.4.03

Abstrakt

Artykuł ten stanowi próbę omówienia wpływu, jaki poglądy Williama Ockhama wywarły na przejście od średniowiecznego do nowożytnego rozumienia celowości świata natury (tj. celowości bytów nierozumnych). Rozważeniu poddaje się sposób, w jaki do idei celowości świata natury odnosili się wybrani autorzy nowożytni. Krytyce poddaje się „tradycyjną” interpretację przejścia, jakie dokonać miało się w tym aspekcie między średniowieczem a nowożytnością, podług której nowożytność miała przynieść całkowity kres posługiwaniu się celowością w filozofii natury, zastępując ją odwołaniami do przyczynowości sprawczej. Następnie wskazuje się na nowsze, bardziej subtelne próby podejścia do tego zagadnienia, wskazujące na to, iż w filozofii nowożytnej mamy raczej do czynienia z reinterpretacją, a nie porzuceniem idei przyczynowości celowej. W związku z tym autor artykułu proponuje wyróżnienie w obrębie owej filozofii dwóch głównych nurtów. Dalszą część stanowi analiza koncepcji Ockhama, polegająca na wskazaniu w niej tych wątków, które – jak się twierdzi – mogły wywrzeć szczególny wpływ na narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Autor wymienia cztery takie wątki, próbując je powiązać z wyróżnionymi wcześniej dwoma nurtami nowożytnego rozumienia teleologii natury.

Słowa kluczowe:

Ockham Wilhelm, Tomasz z Akwinu, przyczynowość celowa, filozofia naturalna, konieczność

Inne teksty tego samego autora

Kamil Majcherek, Koncepcja szczęścia w pismach Św. Augustyna , Studia Philosophiae Christianae: Tom 52 Nr 1 (2016)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Majcherek, K. (2019). Ockhamowa krytyka teleologii a narodziny nowożytnego rozumienia celowości świata natury. Studia Philosophiae Christianae, 53(4), 49–74. https://doi.org/10.21697/2017.53.4.03

Cited by / Share

Bibliografia

Dzieła źródłowe:
Google Scholar

Aristoteles, Metaphysica, recensio et translatio G. de Moerbeke, w: Aristoteles Latinus, tom IX.2, red. G. Vuillemin-Diem, Desclée De Brouwer, Leiden – Nowy Jork – Kolonia 1995.
Google Scholar

Aristoteles, Physica, transl. I. Veneticus, w: Aristoteles Latinus, tom VII.1, fasc. secundus, red. F. Bossier, J. Brams, Desclée De Brouwer, Leiden 1990.
Google Scholar

Bacon F., Novum Organum, tłum. J. Wikarjak, PWN, Warszawa 1955.
Google Scholar

Bacon F., The Advancement of Learning, red. G.W. Kitchin, J.M. Dent & Sons, Londyn – Nowy Jork 1962.
Google Scholar

Boyle R., A Disquisition About the Final Causes of Natural Things: Wherein it is Inquir’d whether, and (if at all), with what Cautions a Naturalist Should Admit Them?, w: The Works of the Honorable Robert Boyle, t. 5, red. T. Birch, Londyn 1688.
Google Scholar

Gassendi P., Disquisitio metaphysica. Seu dubitationes, et instantiae adversus Renati Cartesii Metaphysicam, & Responsa, red. J. Blaev, Amsterdam 1644.
Google Scholar

Gassendi P., Syntagma philosophiae Epicuri cum refutationibus dogmatum quae contra fidem christianam ab eo asserta sunt, red. G. Barbier, Lyon 1649.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Brevis summa libri Physicorum, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 3–136.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Expositio in libros Physicorum Aristotelis, w: Opera Philosophica, t. 4–5, red. V. Richter, G. Leibold i in., The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1985.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Quaestio disputata de fine, w: Opera Theologica, t. 8: Quaestiones variae, red. G. Etzkorn, F. Kelley, J. Wey, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 98–155.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Quaestiones in libros Physicorum Aristotelis, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 397–814.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Quodlibeta septem, w: Opera Theologica, t. 9, red. J. C. Wey, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1980.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Scriptum in librum primum Sententiarum. Ordinatio, w: Opera Theologica, tt. 1–4, red. I. Lalor i in., The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1967–1979.
Google Scholar

Guillermus de Ockham, Summula philosophiae naturalis, w: Opera Philosophica, t. 6, red. S. Brown, The Franciscan Institute, St. Bonaventure 1984, 137–396.
Google Scholar

Kartezjusz, Medytacje o filozofii pierwszej, tłum. J. Hartman, Zielona Sowa, Kraków 2002.
Google Scholar

Kartezjusz, Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska, PWN, Warszawa 1960.
Google Scholar

Leibniz G.W.F., Monadologia, tłum. H. Elzenberg, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1991.
Google Scholar

Newton I., Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum. J. Wawrzycki, Copernicus Center Press, Kraków 2011.
Google Scholar

Spinoza B., Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona, tłum. I. Myślicki, PWN, Warszawa 2008.
Google Scholar

Thomas de Aquino, Commentaria in octo libros Physicorum Aristotelis, w: Opera omnia issu Leonis XIII, t. 2, red. P. Mandonnet, Rzym 1884.
Google Scholar

Thomas de Aquino, Liber de veritate catholicae Fidei contra errores infidelium seu Summa contra Gentiles, red. P. Marc, C. Pera, P. Caramello, Marietti-Tauruni, Rzym 1961.
Google Scholar

Thomas de Aquino, Quaestiones disputatae de veritate, w: Opera omnia issu Leonis XIII, t. 22, Ad Sanctae Sabinae/Editori di San Tomasso, Rzym 1970–1976.
Google Scholar

Thomas de Aquino, Summa theologiae, w: Opera omnia issu impensaque Leonis XIII, t. 6–7, red. P. Mandonnet, Rzym 1891–1892.
Google Scholar

Opracowania:
Google Scholar

Adams M. McCord, William of Ockham, Notre Dame University Press, Notre Dame 1987.
Google Scholar

Adams M. McCord, Ockham on Final Causality: Muddying the Waters, Franciscan Studies 56(1998), 1–46.
Google Scholar

Adams M. McCord, Ockham on Will, Nature, and Morality, w: The Cambridge Companion to Ockham, red. P. V. Spade, Cambridge University Press, Cambridge 1999, 245–272.
Google Scholar

Aertsen J., Nature and Creature: Thomas Aquinas’s Way of Thought, Brill, Leiden 1988.
Google Scholar

Brown S.F., Ockham and Final Causality, Studies in Medieval Philosophy 1(1987), 249–272.
Google Scholar

Burtt E.A., The Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, Routledge, Londyn 2014.
Google Scholar

Carlin L., Leibniz on Final Causes, Journal of the History of Philosophy 17(2006), 217–233.
Google Scholar

Cunningham S.B., Natural Inclination in Aquinas (rozprawa doktorska), Waszyngton 2013.
Google Scholar

Des Chene D., Spirits and Clocks. Organism and Machine in Descartes, Cornell University Press, New Heaven 2001.
Google Scholar

Follon J., Finalité et intentionnalité: doctrine thomiste et perspectives modernes: actes du colloque de Louvain-la-Neuve et Louvain, 21–23 mai 1990, red. J. McEvoy, Vrin-Peeters, Leuven 1992.
Google Scholar

Garret D., Teleology in Spinoza and Early Modern Rationalism, w: New Essays on the Rationalists, red. R.J. Gennario, C. Huenemann, Oxford University Press, Oxford, 310–335.
Google Scholar

Goddu A., The Physics of William of Ockham, Brill, Leiden 1984.
Google Scholar

Goddu A., Ockham’s Philosophy of Nature, w: The Cambridge Compation to Ockham, red. P.V. Spade, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
Google Scholar

Hamesse J., Portalupi E., Approche lexicographique de l’intentionnalité et de la finalité dans l’oeuvre de Thomas d’Aquin, w: Finalité et intentionnalité: doctrine thomiste et perspectives modernes: actes du colloque de Louvain-la-Neuve et Louvain, 21–23 mai 1990, Vrin-Peeters, Leuven 1992, 65–92.
Google Scholar

Johnson M.R., Aristotle on Teleology, Oxford University Press, Oxford 2005.
Google Scholar

Klocker H.R., Ockham and Finality, Modern Schoolman 43(1966), 233–249.
Google Scholar

Laporta J., Pour trouver le sens exact des termes »appetitus naturalis«, »desiderium naturale «, »amor naturalis«, etc. chec Thomas d’Aquin, Archives d’histoire doctrinale et littéraire du moyen age 40(1973), 37–95.
Google Scholar

Leibold G., Zum Problem der Finalkausalität bei Wilhelm von Ockham, Philosophisches Jahrbuch 89(1982), 247–283.
Google Scholar

Leunissen M., Explanation and Teleology in Aristotle’s Science of Nature, Cambridge University Press, Cambridge 2010.
Google Scholar

Machamer P.K., Causality and Explanation in Descartes’ Natural Philosophy, w: Motion and Time, Space and Matter: Interrelations in the History and Philosophy of Science, red. P.K. Machamer, R.G. Turnbull, Ohio State University Press, Columbus 1976, 168–199.
Google Scholar

Maier A., Das Problem der Finalkausalität um 1320, w: tejże Metaphysische Hintergrunde der Spätscholastischen Naturphilosophie, Edizioni di Storia e Litteratura, Rzym 1955, 273–299.
Google Scholar

Majcherek K., Tomasz z Akwinu i William Ockham o celowości świata natury, Rocznik Tomistyczny 5(2016), 277–289.
Google Scholar

McDonough J., Leibniz on Natural Teleology and the Law of Optics, Philosophy and Phenomenological Research 78(2009), 505–544.
Google Scholar

McDonough J., The Heyday of Teleology and Early Modern Philosophy, Midwest Studies in Philosophy 35(2011), 179–204.
Google Scholar

Oliver S., Aquinas and Aristotle’s Teleology, Nova et Vetera, English Edition 11(2013), 849–870.
Google Scholar

Osborne Jr. T.M., Human Action in Thomas Aquinas, John Duns Scotus, and William Ockham, The Catholic University of America Press, Waszyngton 2014.
Google Scholar

Osler M., From Immanent Natures to Nature as Artifice: The Reinterpretation of Final Causes in Seventeenth-Century Natural Philosophy, The Monist 79(1996)3, 388–407.
Google Scholar

Pasnau R., Intentionality and Final Causes, w: Ancient and Medieval Theories of Intentionality, red. D. Perler, Brill, Leiden – Boston – Kolonia 2001, 301–323.
Google Scholar

Rozemond M., Leibniz on Final Causation, w: Metaphysics and the Good: Themes from the Philosophy of Robert Merrihew Adams, red. S. Newlands, L.M. Jorgensen, Oxford University Press, Oxford 2009, 272–294.
Google Scholar

Schmaltz T., Descartes on Causation, Oxford University Press, Oxford 2008.
Google Scholar

Shanahan T., Teleological Reasoning in Boyle’s “Disquistion About Final Causes”, w: Robert Boyle Reconsidered, red. M. Hunter, Cambridge University Press, Cambridge 1994, 177–192.
Google Scholar

Stancato G., Le concept de désir dans l’oeuvre de Thomas d’Aquin. Analyse lexicographique et conceptuelle du ‘desiderium’, Vrin, Paryż 2011.
Google Scholar

Watts J.D., Natural Final Causality at the University of Paris from 1250–1360 (rozprawa doktorska), Waszyngton 2015.
Google Scholar