OPIS: Robert Piłat (ur. 1959) jest emerytowanym profesorem i popularyzatorem filozofii, specjalizującym się w: filozofii umysłu, epistemologii, etyce. Karierę naukową związał głównie z Instytutem Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk (PAN) oraz Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW). Jest autorem licznych książek (m.in. "Umysł jako model świata", "O rozsądku i jego szaleństwach", "O istocie pojęć". Współtworzy również audycje radiowe i telewizyjne o tematyce filozoficznej. Przypomniany tekst dotyczy podstawowej tezy etyki kantowskiej. Według Kanta wolność ludzkiej woli może być zagwarantowana jedynie poprzez podporządkowanie się apriorycznemu nakazowi rozumu. Każdy inny motyw woli, twierdzi Kant, wprowadza do niej heteronomię i powoduje, że jej działania są pozbawione wolności i moralności. Autor przedstawia te twierdzenia Kanta na tle jego teorii działania. Ze względu na dualizm tej teorii (radykalne oddzielenie tego, co fenomenalne, od tego, co inteligibilne w działającym podmiocie i samym działaniu) Kant był zmuszony szukać podstawy autonomii i wolności ludzkiej woli wyłącznie w inteligibilnym świecie racjonalnych reguł i nakazów. Następnie autor rozważa zarzut formalizmu, który często był wysuwany przeciwko Kantowi. Wydaje się bowiem, że Kant zrównał moralny charakter działania z jego zgodnością z idealnym, formalnym wzorcem. Z tego punktu widzenia sfera relacji międzyludzkich wydaje się być zaniedbana. Jednak niektóre wypowiedzi Kanta mogą prowadzić do zupełnie innych wniosków. „Wydaje się, że moralność działania jest dla Kanta zagwarantowana przez czysto formalny stosunek działania do apriorycznego imperatywu kategorycznego. Działanie „wobec innych” i „na innych”, słowem, moralne odnoszenie się do innych ludzi realizuje się więc tutaj niejako mimochodem tzn. przy okazji wypełniania prawa. Samo prawo, z uwagi na swój aprioryczny charakter ma co prawda walor intersubiektywny ale polega om jedynie na podleganiu każdego człowieka z osobna pod to samo prawo a nie ma nic wspólnego z intersubiektywnością w sensie moralnej wspólnoty. Czy jest to jedyna możliwa interpretacja kaniowskiej teorii działania moralnego? Aby to rozsądzić weźmy jeszcze raz pod uwagę brzmienie kategorycznego imperatywu: „postępuj tak, aby maksyma twej woli zawsze mogła mieć zarazem ważność jako principium prawodawstwa powszechnego.” Zauważmy, że ten postulat powszechnego prawodawstwa maksymy (a zatem i cała formuła imperatywu) jest niezrozumiały bez uświadomienia sobie, że odwołuje się on do podstawowego warunku ludzkiej egzystencji jakim jest bycie wśród innych ludzi. Prawo moralne domaga się, innymi słowy, abyśmy swoje działanie traktowali jako możliwe działanie innych ludzi a nawet jako możliwe działanie wszystkich ludzi. Oczywiście nie można sądzić, by jakieś konkretne działanie mogło się rzeczywiście stać działaniem wszystkich ludzi i by nasza maksyma stała się pozytywnym prawem powszechnym. Jednak koniecznie trzeba sobie działanie tak przedstawiać ponieważ dopiero dzięki tej paradoksalnej perspektywie powstaje to szczególne, moralne nastawienie na innych ludzi, nastawienie, które nie da się sprowadzić do stosunku przedmiotowego ale polega na odniesieniu się wprost do podmiotowości i osobowej wartości drugiego człowieka. Innymi słowy w „kaniowskim” działaniu moralnym nie tylko działamy pośród innych ale odnosimy się osobowo do innych ludzi” (s. 124-125).
SPIS TREŚCI: 1. Wstęp. 2. Ogólna charakterystyka działania. 3. Maksymy działania. 4. Wola. 5. Determinacje i pobudki woli. 6. Wolność woli. 7. Wewnętrzne prawodawstwo woli. 8. Moralny charakter imperatywu kategorycznego. 9. Motywowanie woli przez prawo moralne. 10. Problem kaniowskiego formalizmu etycznego. 11. Zakończenie.
Ta strona używa pliki cookie dla prawidłowego działania, aby korzystać w pełni z portalu należy zaakceptować pliki cookie.
English
Język Polski