(Nie)zwykły obszar badawczy. Środowisko naukowe wobec badań nad ezoteryzmem i alternatywną duchowością – z perspektywy badaczy

Mateusz Grzyb

doi:10.21697/ucs.2023.32.2.03

Opublikowane: 2023-12-31

Tom 32 Nr 2 (2023)

(Nie)zwykły obszar badawczy. Środowisko naukowe wobec badań nad ezoteryzmem i alternatywną duchowością – z perspektywy badaczy

Mateusz Grzyb

Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ucs.2023.32.2.03

Abstrakt

Naukowe badania obejmują coraz to większe obszary świata społeczno-kulturowego. Jednym z nich jest zachodni ezoteryzm. Konceptualizowany przez niektórych w kategoriach wiedzy odrzuconej (rejected knowledge), po wiekach wykluczenia wraca na łono nauki, tym razem jednak jako dziedzina badawcza. Jak wskazuje literatura przedmiotu, wydawać się może, że nie jest on jednak taki sam jak wszystkie inne. Wykluczenie ezoteryzmu zdaje się przenikać również na osoby badające go. Z drugiej jednak strony obszar badawczy instytucjonalizuje się, powstają nowe stowarzyszenia zrzeszające badaczy ezoteryzmu, rośnie liczba publikacji i konferencji. W celu weryfikacji postaw środowiska akademickiego wobec badaczy zgłębiających ezoteryzm zachodni i alternatywną duchowość na łamach nauk humanistycznych i społecznych podjęte zostało badanie. Zadano naukowcom pytania o doświadczenie uprzedzeń, deprecjacji, niższego prestiżu czy trudności w uzyskaniu grantu naukowego związanego z podejmowaną przez nich tematyką badawczą. Artykuł przedstawia analizę odpowiedzi na te pytania.

Słowa kluczowe:

ezoteryzm, nowa duchowość, środowisko akademickie, uprzedzenia, badania jakościowe

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Grzyb, M. (2023). (Nie)zwykły obszar badawczy. Środowisko naukowe wobec badań nad ezoteryzmem i alternatywną duchowością – z perspektywy badaczy. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne, 32(2), 31–43. https://doi.org/10.21697/ucs.2023.32.2.03

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Asprem E., Granholm K. (2014), Introduction [w:] E. Asprem, K. Granholm (red.), Contemporary esotericism. London–New York: Routledge: 1–24.
Google Scholar

Choczyński M. (2023), Jak zachęcić studentów socjologii do antycypacji społecznej i prognostyki societas futura? Udział fantastyki socjologicznej w dydaktyce akademickiej. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 85(2): 253–267. DOI: https://doi.org/10.14746/rpeis.2023.85.2.18
Google Scholar

Danek A. (2021), Badania nad naukami tajemnymi w PRL: między krytyką a fascynacją [w:] Ł. Marek, R. Łęchota (red.), Ile z nauki, ile z ideologii. Religioznawstwo w PRL. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej: 245–266.
Google Scholar

Davie G., Heelas P., Woodhead L. (2017), Predicting Religion: Christian, Secular and Alternative Future. London–New York: Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315246161
Google Scholar

Domaradzki J. (2010), Uniwersalizacja herezji – uniwersalizacja konwersji. Między sekularyzacją i desekularyzacją religii [w:] M. Libiszowska Żółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos: 119–130.
Google Scholar

Drozdowicz Z. (2021), Oblicza ezoteryzmu. „Humaniora. Czasopismo Internetowe”, 33(1): 15–32. DOI: https://doi.org/10.14746/h.2021.1.1
Google Scholar

Faivre A. (1994), Access to Western Esotericism. New York: Suny Press.
Google Scholar

Fleck L. (1986), Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, przeł. M. Tuszkiewicz, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Google Scholar

Goodrick-Clarke N. (2008), The Western Esoteric Traditions. A Historical Introduction, Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195320992.001.0001
Google Scholar

Greenwood D., Levin M. (2005), Reform of the social sciences and of universities through action research [w:] Denzin N., Lincoln Y. (red.), Handbook of qualitative research, 2nd edn. Thousand Oaks, CA: SAGE: 43–64.
Google Scholar

Grzyb M., Jaworska W. (2023), Eksploracja zagadnień ezoteryki i nowej duchowości. Raport z badań pilotażowych wśród studentów 2021/2022. „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”, 31(1): 55–63. DOI: https://doi.org/10.21697/ucs.2023.31.1.07
Google Scholar

Hanegraaff W.J. (2001), Beyond the Yates Paradigm: the Study of Western Esotericism Between Counterculture and New Complexity. Aries, 1(1): 5–37, https://doi.org/10.1163/157005901X00020 [dostęp 14.11.2023] DOI: https://doi.org/10.1163/157005901X00020
Google Scholar

Hanegraaff, W.J. (2006), Dictionary of gnosis & western esotericism. Brill, https://brill.com/edcollbook/title/13064 [dostęp 19.06.2024]
Google Scholar

Hanegraaff W.J. (2012), Esotericism and the Academy. Rejected Knowledge in Western Culture. New York: Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139048064
Google Scholar

Hanegraaff W.J. (2016), Esotericism Theorized: Major Trends and Approaches to the Study of Esotericism [w:] A.D. DeConick (red.), Religion: Secret Religion. Farmington Hills: Macmillan: 155–170, https://dare.uva.nl/search?identifier=0e892671-01fd-4383-a947-979ca76f5652 [dostęp 14.11.2023]
Google Scholar

Hess K.M. (2015), Zachodni ezoteryzm jako obszar badań akademickich – zakres, problematyka, perspektywa polska [w:] M. Rzeczycka, I. Trzcińska (red.), Światło i ciemność. Polskie studia ezoteryczne: konteksty, vol. 7. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 15–41.
Google Scholar

Houtman D., Heelas P., Achterberg P. (2012), Counting Spirituality? Survey Methodology after the Spiritual Turn. „Annual Review of the Sociology of Religionˮ, vol. 3: 25–44. DOI: https://doi.org/10.1163/9789047429470_003
Google Scholar

Kasperek A. (2019), Zachodnia tradycja ezoteryczna jako obiekt badań socjologicznych: historia i perspektywy, „Studia Religiologica”, 52(4): 265–276. DOI: https://doi.org/10.4467/20844077SR.19.019.11626
Google Scholar

Kasperek A. (2022), Ezoteryzm jako problem socjologiczny. Socjologia ezoteryzmu – socjologia religii – socjologia duchowości: wspólne i różne pola badawcze, wzajemne relacje. „Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne”, 30(2): 53–62. DOI: https://doi.org/10.21697/ucs.2022.30.2.05
Google Scholar

Korczyński T.M. (2019), Kiedy dom zaczyna płonąć: swój, obcy, wróg w Trzeciej Rzeszy – perspektywa konstruktywistycznej socjologii wiedzy, Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Google Scholar

Kuhn T.S. (1996), The structure of scientific revolutions, Chicago: University of Chicago Press. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226458106.001.0001
Google Scholar

Mariański J., Wargacki S. (2011), Nowa duchowość jako megatrend społeczny i kulturowy. „Przegląd Religioznawczy”, nr 4: 127–149.
Google Scholar

Pasi M. (2015), Esoteric Experiences and Critical Ethnocentrism [w:] K. Almqvist, A. Linklater (red.), Religion. Perspectives from the Engelsberg Seminar 2014. Stockholm: Axel and Margaret Axson Johnson Foundation: 131–142.
Google Scholar

Rzeczycka M., Trzcińska I. (2019) Przedmiot i metody badań nad ezoteryzmem w kontekście polskim [w:] M. Rzeczycka, I. Trzcińska (red.), Polskie tradycje ezoteryczne 1890–1939, t. 1, Teozofia i antropozofia. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 11–37.
Google Scholar

Sady W. (2000), Fleck. O społecznej naturze poznania, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Google Scholar

Stuckrad von K. (2014a), Western Esotericism. A brief history of secret knowledge, tłum. N. Goodrick-Clarke. London–New York: Routledge.
Google Scholar

Stuckrad von K. (2014b), The Scientification of Religion. An Historical Study of Discursive Change 1800–2000, Boston–Berlin: Walter De Gruyter Inc. DOI: https://doi.org/10.1515/9781614513490
Google Scholar

Stuckrad von K. (2015), Esoteric / Esotericism [w:] R.A. Segal, K. von Stuckrad (red.), Vocabulary for the Study of Religion, vol. 1, Leiden–Boston: 526–529.
Google Scholar

Stuckrad von K. (2016), Chapter 11. Esotericism Disputed: Major Debates in the Field [w:] A. DeConick (red.), Religion: Secret Religion. Farmington Hills: Macmillan Interdisciplinary Handbooks, MacMillan: 171–181.
Google Scholar

Walent R.J. (2009), Understanding and Reflexivity in Researching Religion, Spirituality and Aging [w:] J.W. Ellor (red.), Methods in Religion, Spirituality & Ageing, London–New York: Routledge: 1–13. DOI: https://doi.org/10.1080/15528030801921964
Google Scholar

Whitaker E.M., Atkinson P. (2021), Reflexivity in social research, New York: Palgrave Macmillan. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-84095-2
Google Scholar

Woodhead L., Heelas L., Davie G. (2017), Introduction [w:] G. Davie, P. Heelas, L. Woodhead (red.), Predicting Religion: Christian, Secular and Alternative Futures, London–New York: Routledge: Taylor & Francis Group: 1–16. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315246161-1
Google Scholar

Wójtowicz A. (2017), Ezoteryzm w nowoczesności. Adrian Leverkuhn słucha nauk Wendella Kretzschmara [w:] tenże (red.), Ezoteryzm i nowoczesność. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury: 7–173.
Google Scholar