Marceli Januszewicz, syn Marcina. Sylwetka artysty z Wilnem w tle

Rūta Janonienė

doi:10.21697/an.13465

Opublikowane: 2023-12-30

Nr 7 (2023)

Marceli Januszewicz, syn Marcina. Sylwetka artysty z Wilnem w tle

Rūta Janonienė

Artifex Novus

Dział: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.13465

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest malarzowi Marcelemu Januszewiczowi (1805–po 1864) i jego rodzinie. Przyjechawszy na studia do Wilna z Podola w młodym wieku, wiele lat poświęcił na rysowanie zabytków miasta. Jego ojciec Marcin Januszewicz (ok 1780–po 1842) również studiował na Uniwersytecie Wileńskim u Franciszka Smuglewicza i Jana Rustema; znany był jako utalentowany kopista i konserwator obrazów. Trzeci artysta z rodziny – Stanisław (1834–po 1864), syn Marcela, urodził się w Wilnie, był utalentowanym rysownikiem, który w młodości kopiował prace ojca. Najobszerniej omówiona została droga życiowa Marcela Januszewicza, która doprowadziła go do szkoły w prowincjonalnym Mołodecznie, co miało fatalny wpływ na losy artysty.

Biografie twórców z rodziny Januszewiczów zostały uzupełnione o nowe dane pozyskane w archiwach, a niektóre fakty lub daty wyjaśniono i doprecyzowano. Istotnym odkryciem jest to, że prawdziwym imieniem Marcina Januszewicza było Marceli, którego używał w dokumentach osobistych, natomiast w środowisku uniwersyteckim nazywano go Marcinem. Fakt ten jest istotny dla interpretacji materiału źródłowego.

Druga część artykułu poświęcona jest omówieniu twórczości Marcela Januszewicza młodszego, kwestiom autorstwa oraz prezentacji nowo przypisanych mu dzieł. Akwarele z cyklu Starożytności miasta Wilna omawiane są w kontekście związków artysty z Eustachym Tyszkiewiczem. Podsumowując dane z różnych źródeł, można stwierdzić, że choć Januszewicz nie był członkiem Komisji Archeologicznej, miał bliskie związki z działalnością Muzeum Starożytności.

Słowa kluczowe:

Wilno, Marceli Januszewicz, Mołodeczno, Eustachy Tyszkiewicz, Muzeum Starożytności

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Janonienė, R. (2023). Marceli Januszewicz, syn Marcina. Sylwetka artysty z Wilnem w tle . Artifex Novus, (7), 174–195. https://doi.org/10.21697/an.13465

Cited by / Share

Bibliografia

Lietuvos literatūros ir meno archyvas, LLMA f. 96, ap. 1, b. 277.
Google Scholar

Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, LMAVB f. 18–187; LMAVB f. 31–1440; LMAVB f. 318–3057.
Google Scholar

Lietuvos valstybės istorijos archyvas, LVIA f. 380, ap. 14, b. 157; LVIA f. 515, ap. 15, b. 717; LVIA f. 567, ap. 2, b. 5033; LVIA f. 567, ap. 2, b. 5266; LVIA f. 567, ap. 3, b. 664; LVIA f. 567, ap. 3, b. 1257; LVIA f. 574, ap. 1, b. 299; LVIA f. 604, ap. 3, b. 183; LVIA f. 604, ap. 10, b. 8; LVIA f. 604, ap. 10, b. 19; LVIA f. 604, ap. 10, b. 212; LVIA f. 604, ap. 10, b. 223; LVIA f. 604, ap. 10, b. 261; LVIA f. 604, ap. 10, b. 262; LVIA f. 604, ap. 10, b. 272; LVIA f. 604, ap. 10, b. 278-279; LVIA f. 604, ap. 10, b. 283; LVIA f. 604, ap. 10, b. 285-286; LVIA f. 604, ap. 10, nr 301; LVIA f. 604, ap. 10, nr 313; LVIA f. 604, ap. 20, nr 27; LVIA f. 604, ap. 20, b. 56-57; LVIA f. 604, ap. 20, b. 80a; LVIA f. 604, ap. 20, b. 83; LVIA f. 604, ap. 20, b. 161; LVIA f. 604, ap. 20, b. 192; LVIA f. 604, ap. 20, b. 195; LVIA f. 604, ap. 20, b. 207; LVIA f. 721, ap. 1, b. 1096; LVIA f. 721, ap. 1, b. 1115; LVIA f. 1667, ap. 1, b. 22; LVIA f. 1669, ap. 1, b. 55; f. 1240, ap. 1, b. 45; LVIA f. 1240, ap. 1, b. 67.
Google Scholar

Vilniaus universiteto biblioteka, VUB f. 2-KC 104; VUB f. 46-5.
Google Scholar

Bairašauskaitė Tamara, Luominės paradigmos konfigūracija: buvusi šlėkta Vilniuje (1832–1873), „Lietuvos istorijos metraštis”, t. 52, 2007, nr 1, s. 21–46.
Google Scholar

Blažiūnas Juozapas, XIX a. pradžios – XX a. pradžios Vilniaus bažnyčių paveikslų restauratoriai, w: Acta Academiae Artium Vilnensis, t. 57: Meninis Vilnius: įtakos ir įvaizdžiai, Vilnius 2010, s. 89–105.
Google Scholar

Drėma Vladas, Dingęs Vilnius, Vilnius 1991.
Google Scholar

Drėma Vladas, Januszewicz Marceli, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, red. Jolanta Maurin-Białostocka, J. Derwojed, Wrocław 1979, s. 229–230.
Google Scholar

Januszewicz Stanisław, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, red. Jolanta Maurin-Białostocka, Janusz Derwojed, Wrocław 1979, s. 231.
Google Scholar

Drėma Vladas, Prószyńska Zuzanna, Januszewicz (Januszkiewicz) Marcin, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, red. Jolanta Maurin-Białostocka, Janusz Derwojed, Wrocław 1979, s. 230–231.
Google Scholar

Drėma Vladas, Vilniaus Šv. Jono bažnyčia, Vilnius 1997.
Google Scholar

Griškaitė Reda, Konstantinas Tiškevičius ir Neris. Kelionė ir knyga, Vilnius 2009.
Google Scholar

Gutowski Bartłomiej, XX a. Rasų kapinių istorija ir menas, w: Rasų kapinės Vilniuje. Istorija, menas, gamta, sud. Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski, vert. Greta Deprati, Inesa Szulska, Warszawa 2019, s. 17–256.
Google Scholar

Homolicki Michał, Katedra wileńska, „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe. Poczet nowy drugi“, t. 1, 1838, s. 1–113.
Google Scholar

Jakutowicz Dionizy, O Werkach i o galerii obrazów tam będącej, „Gazeta Wielkiego Xięstwa Poznańskiego”, 1841, nr 171, s. 1042–1044.
Google Scholar

Janonienė Ruta, Marcin Januszewicz (Januszkiewicz), w: Kształcenie artystyczne w Wilnie i jego tradycje, red. Jerzy Malinowski, Ruta Janonienė, Michał Woźniak, Toruń–Wilno 1996, s. 36, 264–265.
Google Scholar

Janonienė Ruta, Martynas Januševičius, w: Jonas Rustemas. Dailininkas ir pedagogas. Katalogas, sud. Liuda Skripkienė, Vilnius 2013, s. 405.
Google Scholar

Kirkor Adam Honory, Muzeum starożytności w Wilnie, Wilno 1856.
Google Scholar

Kirkor Adam Honory, Przechadzki po Wilnie i jego okolicach, Wilno 1856.
Google Scholar

Kolendo-Korczak Katarzyna, Kościół parafialny p. w. Św. Mikołaja Biskupa w Gieranonach, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczpospolitej, cz. 3: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, red. Maria Kałamajska-Saeed, t. 1, Kraków 2005, s. 25-66.
Google Scholar

Lempertienė Lara, Mozė Montefiore Vilniuje, „Krantai”, 2012, nr 4, s. 62–65.
Google Scholar

Lietuvos dailininkų žodynas, t. 2: 1795–1918, sud. Jolanta Širkaitė, Vilnius 2012.
Google Scholar

Michalczyk Zbigniew, Album narodowy w pozytywistycznej Warszawie. Zbiór graficzny Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości, w: Archiwa wizualne dziedzictwa kulturowego. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, t. 2, red. Ewa Manikowska, Piotr Jacek Jamski, Warszawa 2014, s. 175-198.
Google Scholar

Mizerniuk-Rotkiewicz Natalia, Muzeum Starożytności w Wilnie. Historia i rekonstrukcja zbiorów malarstwa i grafiki, Warszawa–Toruń 2016.
Google Scholar

Paknys Mindaugas, Eustachijus Tiškevičius – Lietuvos vienuolijų tyrėjas, w: Eustachijus Tiškevičius – darbai ir kontekstai, sud. Žygintas Bučys, Reda Griškaitė, Vilnius 2014, s. 131–143.
Google Scholar

Piramidowicz Dorota, Kościół p.w. Bożego Ciała i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich w Krzemienicy, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na dawnych ziemiach wschodnich Rzeczpospolitej, cz. 2: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogrodzkiego, red. Maria Kałamajska-Saeed, t. 2, Kraków 2006, s. 23–66.
Google Scholar

Polanowska Jolanta, Wileńska Galeria Obrazów Sławnych Polaków Józefa Bogusławskiego (1788?–1820), „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 73, 2012, nr 4, s. 45–66.
Google Scholar

Sulimczyk [Uziębło Lucjan], Zabytki kościoła Św. Kazimierza, „Kurier Nowogródzki”, 1933, nr 199, s. 2–3.
Google Scholar

Šabasevičius Helmutas, Pasaulis, mokykla, gyvenimas, šventovė... XIX a, vidurio Lietuvos scenografija, „Darbai ir dienos”, t. 39, 2004, nr 39, s. 131–139. DOI: https://doi.org/10.7220/2335-8769.39.9
Google Scholar

Tyszkiewicz Eustachy, Badania archeologiczne nad zabytkami przedmiotów sztuki, rzemiosł it. d. w dawnej Litwie i Rusi Litewskiej, Wilno 1849.
Google Scholar

Tyszkiewicz Eustachy, Badania archeologiczne nad zabytkami przedmiotów sztuk i rzemiosł i t. d. w dawnej Litwie i Rusi Litewskiej (z tablicami rycin na kamieniu rżniętemi), Wilno 1850.
Google Scholar

Tyszkiewicz Eustachy, Groby rodziny Tyszkiewiczów, Warszawa 1873.
Google Scholar

Tyszkiewicz Eustachy, Rzut oka na źrzódła archeologii krajowej, czyli opisanie zabytków niektórych starożytności odkrytych w zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego, Wilno 1842.
Google Scholar

Tyszkiewicz Eustachy, Wiadomość historyczna o zgromadzeniach i fundacjach męskich i żeńskich rzymsko-katolickich klasztorów w diecezji wileńskiej, Wilno 1857.
Google Scholar

Tyszkiewicz Konstanty, Wilija i jej brzegi pod względem hydrograicznym, archeologicznym i etnograicznym, Drezno 1871.
Google Scholar

Uziębło Lucjan, Możnowładcy i sierota, „Kurier Wileński”, 1909, nr 218, s. 2.
Google Scholar