The article discusses a large group of portraits depicting people with various disabilities or multiple exceptionalities. The works of art analysed come from a wide period: from the Renaissance to the most recent times. They include works by Polish artists as well as artists from other European countries: Italy, Great Britain, France or Germany. The author has considered objects made in various techniques. Vast majority are paintings, although numerous engravings, sculptures (mainly tombstones) and photographs are also included. The extensive collection of portraits is shown in the context of literary accounts from the period, allowing us to look at many of them 'through the eyes of contemporaries'. The author noted that in the past, all kinds of disabilities and atypical features were treated in two ways. On the one hand, they were regarded as natural characteristics of the human body, accepting the status quo. On the other hand, especially in affluent circles, there was a tendency to conceal such features mainly by means of appropriate clothing. The author's considerations therefore concern an attempt to find an answer to the question of whether both of those approaches to appearance were reflected in art. The question is all the more pertinent hence, as it is widely known, art has always had the ability to present models in accordance with their, or artists’, requirements, at the artist's request idealizing, disfiguring or depicting the figure quite matter-of-factly. Jakub Pokora's article introduces the reader to this extremely interesting issue and simultaneously constitutes an important art-historical contribution to a comprehensive study of the phenomenon, unprecedented in the literature so far.
Download files
Cited by / Share
Licence
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
References
Alciatus Andrea, Emblematum libellus. Książeczka emblematów, tłum. i komentarze Mieczysław Mejor, Anna Dawidziuk, Bianka Dziadkiewicz, Ewa Kustroń-Zaniewska, wstęp i oprac. Roman Krzywy, Warszawa 2002.
Google Scholar
Bajki Ezopowe, tłum. i oprac. Marian Golias, Wrocław–Kraków 1961.
Google Scholar
Baka Józef, Poezje, oprac. i wstęp Antoni Czyż, Aleksander Nawarecki, Warszawa 1986.
Google Scholar
Brzechffa Stanisław, Nayprzewielebnieysza w Bogu panna Magdalena Mortęska xieni […], Poznań 1747.
Google Scholar
Compendiöses Gelehrten-Lexicon…, Leipzig 1715.
Google Scholar
Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów, tłum., wstęp i komentarz Janina Niemirska-Pliszczyńska, Wrocław 1960 [wyd. 2].
Google Scholar
Hartknoch Christoph, Alt- und Neues Preussen oder Preussischer Historien…, Frankfurt und Leipzig 1684.
Google Scholar
Homer, Iliada, tłum. Kazimiera Jeżewska, oprac., wstęp i komentarz Jerzy Łanowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972 [wyd. 12 zmienione].
Google Scholar
Iwaszkiewicz Jarosław, Książka moich wspomnień, Warszawa 1994.
Google Scholar
Kitowicz Jędrzej, Pamiętniki, czyli historia polska, oprac. i wstęp Przemysława Matuszewska, komentarz Zofii Lewinówny, Warszawa 2009 [wyd. 3].
Google Scholar
Magier Antoni, Estetyka miasta stołecznego Warszawy, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
Google Scholar
Olechnowicz Stecki Henryk, Wspomnienia mojej młodości, Lwów 1895.
Google Scholar
Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki, oprac. Roman Pollak, Warszawa 1987.
Google Scholar
Piekacz Lucyna, Dokumentacja prac konserwatorskich kamiennego nagrobka Jerzego Rudominy Dusiackiego z roku 1643 w kaplicy Bożego Ciała w kościele rzymsko-katolickim pw. Przemienienia Pańskiego w Nowogródku, Białoruś, Kraków 2012, mps w Towarzystwie Tradycji Akademickiej, Warszawa.
Google Scholar
Potocka-Wąsowiczowa Anna z Tyszkiewiczów, Wspomnienia naocznego świadka, oprac. i wstęp Barbara Grochulska, Warszawa 1965.
Google Scholar
Przetocki Hiacynt, Postny obiad abo zabaweczka […] wymyślona przez…, [Kraków 1653], wyd. Józef Rostafiński, Kraków 1911.
Google Scholar
Stryjkowski Maciej, Kronika polska, litewska, żmódzka [sic!] i wszystkiej Rusi, Królewiec 1582.
Google Scholar
Tuwim Julian, Kwiaty polskie, Warszawa 1967.
Google Scholar
A. J. [Anna Jasińska], Profesor Stanisław Bieżanowski, w: Uczony i jego pracownia [katalog wystawy], red. taż, Ewa Wyka, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006–2007, Kraków 2005, s. 170–171.
Google Scholar
Allgemeine Deutsche Biographie, Leipzig 1875–1912.
Google Scholar
Bachmiński Janusz, Bolesławiec, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970 (Śląsk w Zabytkach Sztuki, pod red. Tadeusza Broniewskiego i Mieczysława Zlata).
Google Scholar
Bagłajewski Arkadiusz, Zygmunt Krasiński u wód, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”, R. VIII (L) 2015, s. 123–140.
Google Scholar
Baliński Michał, Zgon Żółkiewskiego w cecorskiej wyprawie i pomnik jego w Bessarabii. Opowiadanie historyczne, na zbiorze świadectw i dokumentów spółczesnych oparte, „Biblioteka Warszawska”, t. 2, 1845, s. 229–281.
Google Scholar
Barłowska Maria, Wacława Potockiego refleksje nad krasomówstwem, w: Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, red. Ireneusz Opacki, współpr. Bożena Mazurkowa, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 2050, Katowice 2002, s. 326–340.
Google Scholar
Bartoszewicz Julian, Arcybiskupi gnieźnieńscy, prymasi Rzeczypospolitej i warszawscy, prymasi Królestwa Polskiego: wizerunki z Galeryi Łowickiej, Warszawa 1864.
Google Scholar
Białynicka-Birula Joanna, Oleszkiewicz Józef, w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, red. Katarzyna Mikocka-Rachubowa; t. 6, red. taż, Małgorzata Biernacka, Warszawa 1998, s. 259–263.
Google Scholar
Biliński Piotr, Moszyńscy. Studium z dziejów łoniowskiej linii rodu, Kraków 2006.
Google Scholar
Borowski Piotr i in., Historia jednego obrazu: Ludomir Benedyktowicz, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty. Antropologia kultury, etnografia, sztuka”, t. 67, 2013, nr 1 (300), s. 208–242.
Google Scholar
Bugaj Ewa, Sposoby czytania rzymskich portretów starców z okresu republiki, „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae”, t. 24, 2014, z. 1, s. 25–51.
Google Scholar
Bystroń Jan Stanisław, Nazwiska polskie, Warszawa 1993 [wyd. 3].
Google Scholar
Chłap-Nowakowa Justyna, Bez znieczulenia. Wiersze i zapiski Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej z lat II wojny, „Fraza: poezja, proza, esej”, R. 22, 2013, nr 1–2 (79–80), s. 1–21.
Google Scholar
Chodźko Leonard, Histoire de Pologne…, Paris [1855].
Google Scholar
Choroba jako źródło sztuki [katalog wystawy], red. Agnieszka Skalska, przedmowa Adam Soćko, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 28 IV–11 VIII 2019, Poznań 2019.
Google Scholar
Chrzanowski Tadeusz, Portret staropolski, Warszawa 1995.
Google Scholar
Chrzanowski Tadeusz, Wędrówki po Sarmacji europejskiej. Eseje o sztuce i kulturze staropolskiej, Kraków 1988.
Google Scholar
Courtine Jean-Jacques, Haroche Claudine, Historia twarzy. Wyrażanie i ukrywanie emocji od XVI do początku XIX wieku, tłum. Tomasz Swoboda, Gdańsk 2007.
Google Scholar
Czyż Anna Sylwia, Łowicz. Kolegiata Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Warszawa 2010.
Google Scholar
Dębicki Jacek, The Image of Illness in Veit Stoss’s Works of Art, „Studia Humanistyczne AGH”, t. 18, 2019, z. 2, s. 49–58.
Google Scholar
Dolczewska Barbara, Galeria portretów rodzinnych w Kórniku. Obrazy z XIX i początku XX wieku, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”, 2003, z. 26, s. 113–138.
Google Scholar
Dziechcińska Hanna, Andrzej Glaber z Kobylina „Gadki o składności członków człowieczych”. Pierwszy traktat fizjonomiki w języku polskim, w: Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Stanisław Bylina i in., Warszawa 1997, s. 337–342.
Google Scholar
Fabiani Bożena, Na dworze Wazów w Warszawie, Warszawa 1988.
Google Scholar
Fabiani Bożena, Niziołki, łokietki, karlikowie. Z dziejów karłów nadwornych w Europie, Warszawa 1980.
Google Scholar
Frycz Karol, Recenzje i szkice o sztuce, oprac. i wstęp Lidia Kuchtówna, Warszawa 2016.
Google Scholar
Gałuszka Justyna, Jak Kraków witał arcyksiężniczkę? Uroczystości ślubne i koronacyjne Anny Habsburżanki i Zygmunta III Wazy w 1592 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, t. 17, 2018, nr 2, s. 225–251.
Google Scholar
Garbat Marcin, Historia niepełnosprawności: geneza i rozwój rehabilitacji, pomocy technicznych oraz wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami, Gdynia 2015.
Google Scholar
Geremek Bronisław, Świat „opery żebraczej”. Obraz włóczęgów i nędzarzy w literaturach europejskich XV–XVII wieku, Warszawa 1989.
Google Scholar
Górski Karol, M. Magdalena Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej w Polsce, „Nasza Przeszłość”, t. 34, 1971, s. 131–176.
Google Scholar
Górski Karol, Matka Mortęska, Kraków 1971.
Google Scholar
Górski Karol, Zarys dziejów duchowości w Polsce, Kraków 1986.
Google Scholar
Grzegorczyk Wiesław, Joanna Grzegorczyk, Krzysztof Grzegorczyk, Domniemane przypadki kiły uwiecznione na krakowskim ołtarzu Wita Stwosza w świetle nowych badań nad początkami tej choroby w Europie, „Medical Review”, t. 14, 2016, nr 3, s. 340–357.
Google Scholar
Grześkowiak-Krwawicz Anna, Zabaweczka. Józef Boruwłaski – fenomen natury, szlachcic, pamiętnikarz, Gdańsk 2004.
Google Scholar
Grzybkowska Teresa, Złoty wiek malarstwa gdańskiego na tle kultury artystycznej miasta 1520–1620, Warszawa 1990.
Google Scholar
Guldan-Klamecka Bożena, Płyta z nagrobka księcia Henryka II Pobożnego (zm. 1241), w: taż, Anna Ziomecka, Sztuka na Śląsku XII–XVI w. Katalog zbiorów, pod red. Bożeny Guldan-Klameckiej, seria wyd. Katalogi Zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 163–165.
Google Scholar
Gutowska Magdalena, Taniec śmierci. „Żyjąc wszystko tańcujemy, a że obok śmierć nie wiemy…”, Warszawa 2010.
Google Scholar
Guze Justyna, Od barwnego rysunku do obrazu kredkami, czyli o dziejach pastelu, w: Mistrzowie pastelu. Od Marteau do Witkacego. Kolekcja Muzeum Narodowego w Warszawie [katalog wystawy], red. Anna Grochala, Muzeum Narodowe w Warszawie, 29 X–31 I 2016, Warszawa 2015, s. 23–37.
Google Scholar
Halawa Ewa, Wojturski Grzegorz, Poczet królów polskich Jana Matejki [katalog wystawy], Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 8 IX–19 X 2014, Wrocław 2014 [wyd. 1].
Google Scholar
Hertel Jacek, Imiennictwo dynastii piastowskiej we wczesnym średniowieczu, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, t. 79, 1980, z. 2, s. 153–166.
Google Scholar
J. P. [Jolanta Pollesch], Portret Stanisława Józefa Bieżanowskiego (1628–1693), w: Nowożytne portrety profesorów Akademii Krakowskiej w zbiorach Collegium Maius, red. Anna Jasińska, Kraków 2010, s. 330–339.
Google Scholar
Jagla Jowita, Wieczna prośba i dziękczynienie. O symbolicznych relacjach między „sacrum” i „profanum” w przedstawieniach wotywnych z obszaru Polski Centralnej, Warszawa 2009.
Google Scholar
Jakubowski Tomasz, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum i Fundacja Zbiorów im. Ciechanowieckich. Katalog zbiorów. Grafika. Portrety, Warszawa 2017.
Google Scholar
Januszek-Sieradzka Agnieszka, Mortęska Magdalena OSB (1554–1631), w: Encyklopedia katolicka, t. 13, red. Edward Gigilewicz, Lublin 2009, szp. 316–317.
Google Scholar
Jarzewicz Maciej, Sztuka i wizualizacja naukowa. Ilustracje do „Fragmentów fizjonomicznych” Johanna Caspara Lavatera, Warszawa 2013.
Google Scholar
Jasienica Paweł, Polska Jagiellonów, t. 2, Warszawa 1967 [wyd. 3].
Google Scholar
Jasińska Anna, Grupa portretów profesorów Akademii Krakowskiej malowanych przez Jana Trycjusza. Badania technologiczne i ich znaczenie dla atrybucji obrazów, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 78, 2016, nr 2, s. 219–248.
Google Scholar
Jursz-Salvadori Katarzyna, Życie codzienne w Pałacu Pod Blachą w czasach Księcia Józefa Poniatowskiego w świetle „Inwentarza pozostałości po Księciu…” z 1814 roku, „Kronika Zamkowa”, t. 1–2 (61–62), 2011, s. 151–183.
Google Scholar
Juszczak Dorota, Obrazy związane z Josefem Grassim w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie, w: Josef Grassi – portret Anetki Tyszkiewiczówny [katalog wystawy], red. Hanna Małachowicz, Zamek Królewski w Warszawie, 1 XII 2016–28 II 2017, Warszawa 2016, s. 9–30.
Google Scholar
K. S.-J. [Krystyna Sarnowska-Jackowska], Reinhold Heidenstein, w: Gdzie Wschód spotyka Zachód. Portret osobistości dawnej Rzeczypospolitej 1576–1763 [katalog wystawy], red. Jerzy Malinowski, Muzeum Narodowe w Warszawie, 22 V–31 VII 1993, Warszawa 1993, kat. nr 334.
Google Scholar
Kaczmarek Romuald, „QVE DEDIT IN DONIS DEVS ET NATVRA POLONIS…”. Kwestia identyfikacji i datowania jednej z płyt nagrobnych w Lubiążu, w: Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, Warszawa 2009, s. 375–376.
Google Scholar
Kałamajska-Saeed Maria, Kościoły Nowogródka, seria wyd. Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. 1, t. 5, Kraków 2017.
Google Scholar
Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, oprac. Hanna Widacka, Alicja Żendara, t. 4, Warszawa 1994.
Google Scholar
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, red. Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff-Łozińska, t. 10: Województwo warszawskie, red. Izabella Galicka, Hanna Sygietyńska, z. 26: Powiat węgrowski, oprac. Izabella Galicka, Dariusz Kaczmarzyk, Warszawa 1964.
Google Scholar
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, red. Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff-Łozińska, t. 11: Dawne województwo bydgoskie, red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki, z. 4: Dawny powiat chełmiński, oprac. Teresa Mroczko, Warszawa 1976.
Google Scholar
Kazańczuk Mariusz, Staropolskie legendy herbowe, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
Google Scholar
Kiersnowski Ryszard, Życie codzienne na Śląsku w wiekach średnich, Warszawa 1977.
Google Scholar
Kleemann Gotthilf, Conrad Schott, der blinde Orgelmacher aus Stuttgart (1561–1638), „Acta Organologica”, Bd. 10, 1976, s. 105–120.
Google Scholar
Kobielus Stanisław, Bramy Niebiańskiej Jerozolimy w średniowiecznej egzegezie i malarstwie, w: tenże, Dzieło sztuki dzieło wiary. Przez widzialne do niewidzialnego, Ząbki 2002, s. 228–237.
Google Scholar
Kochaniewicz Bogusław, Maciej Zachara, Ryszard Knapiński, Narodzenie Maryi, w: Encyklopedia katolicka, t. 13, red. Edward Gigilewicz, Lublin 2009, szp. 747–753.
Google Scholar
Kolendo Katarzyna, Nagrobek Jerzego Rudominy i ośmiu towarzyszy poległych w bitwie pod Chocimiem w 1621 roku, „Przegląd Wschodni”, t. 7, 2001, z. 3 (27), s. 875–886.
Google Scholar
Kolendo-Korczak Katarzyna, Epitafium Jerzego Rudominy i jego towarzyszy w farze w Nowogródku – rzeźba inspirowana literaturą i literatura inspirowana rzeźbą, w: Literatura a rzeźba. Literatur und Skulptur, red. Joanna Godlewicz-Adamiec, Tomasz Szybisty, współpr. Bruno Arich-Gerz, Dominika Warzykiewicz, Warszawa–Kraków 2018, s. 165–177.
Google Scholar
Kolendo-Korczak Katarzyna, Panny Tańskiej „Przejażdżki po Polsce” – zabytki i historia ojczysta w pismach Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, w: Initium sapientiae humilitas. Studia ofiarowane Profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70.urodzin, red. Magdalena M. Olszewska, Agnieszka Skrodzka, współpr. Anna Sylwia Czyż, Warszawa 2015, s. 588–601.
Google Scholar
Kolendo-Korczak Katarzyna, Rycerz czy męczennik – wizerunek żołnierza polskiego poległego w wojnach polsko-tureckich w kulturze XVII–XIX wieku, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 11, red. Wojciech Walczak, Karol Łopatecki, Białystok 2020, s. 101-116.
Google Scholar
Kolendo-Korczakowa Katarzyna, Epitafium prymasa Mikołaja Prażmowskiego w kolegiacie łowickiej, w: Artyści włoscy w Polsce XV–XVIII wiek. Prace ofiarowane Panu Profesorowi Mariuszowi Karpowiczowi, red. Renata Sulewska, Michał Wardzyński Warszawa 2004, s. 609–623.
Google Scholar
Kopania Izabela, Négres-pies, różnorodność ras ludzkich i imaginacja matki. O portretach czarnoskórych chorych na piebaldyzm, w: Curiosità – zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju, red. Anna Sylwia Czyż, Janusz Nowiński, Warszawa 2013, s. 358–374.
Google Scholar
Kopszak Piotr, Nowoczesny portret polski, Warszawa 2006.
Google Scholar
Korolko Mirosław, Thesaurus abo skrabiec łacińskich sentencji, przysłów i powiedzeń w literaturze polskiej, Warszawa 2004 [wyd. 2].
Google Scholar
Kosman Marceli, Poczet arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski, Kraków 2012.
Google Scholar
Kostowski Jakub, Jacek Witkowski, Książę Henryk II Pobożny i bitwa legnicka w ikonografii (XIII–XX w.), w: Bitwa legnicka. Historia i tradycja, red. Wacław Korta, seria wyd. Śląskie Sympozja Historyczne, t. 2, Wrocław–Warszawa 1994, s. 277–305.
Google Scholar
Kowalska Janina Teresa, Hanna Szymczyk, Materiały dotyczące generała Józefa L. Sowińskiego, „Rocznik Warszawski”, t. 12, 1974, s. 257–285.
Google Scholar
Kowalski Jacek, Sarmacja. Obalanie mitów, podręcznik bojowy, Warszawa 2016.
Google Scholar
Krawczuk Aleksander, Poczet cesarzy rzymskich. Pryncypat, Warszawa 1982 [wyd. 2].
Google Scholar
Kreczmar Jan, Notatnik aktora, Warszawa 1966.
Google Scholar
Kruszelnicka Janina, Portret na Ziemi Chełmińskiej, cz. 2, Toruń 1983.
Google Scholar
Krzywobłocka Bożena, Mieszkańcy Zamku Królewskiego w Warszawie, Warszawa 1975.
Google Scholar
Kuchowicz Zbigniew, Obyczaje staropolskie XVII–XVIII wieku, Łódź 1975.
Google Scholar
Kurzej Michał, Kościół p.w. Wszystkich Świętych i klasztor PP. Benedyktynek we Lwowie, w: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego, t. 19, cz. 1, „Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej”, red. Jan K. Ostrowski, Kraków 2011, s. 91–154.
Google Scholar
Kusche Maria, Sofonisba Anguissola en Espana. Retratista en la corte de Felipe II junto a Alonso Sánchez Coello y Jorge de la Rua, „Archivo Espanol de Arte”, 1989, Núm. 248, pp. 391–400.
Google Scholar
Lewandowska Anna, Paleta złamana na dwoje…”. Malarstwo Olgi Boznańskiej okiem konserwatora, w: Olga Boznańska (1865–1940) [katalog wystawy], red. Renata Higersberger, Muzeum Narodowe w Warszawie i w Krakowie, 26 II–2 V 2015, Warszawa 2015, s. 59–61.
Google Scholar
Limon Janusz, Wrodzone wady rozwojowe i choroby genetyczne człowieka w sztuce, „Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności, 2015/2016, s. 119–127.
Google Scholar
Łomnicka-Żakowska Ewa, Grafika polska XVIII wieku. Rytownicy polscy i w Polsce działający, Warszawa 2008.
Google Scholar
Łysiak Waldemar, Talleyrand. Droga „Mefistofelesa”, Warszawa 2007.
Google Scholar
Markiewicz Henryk, Andrzej Romanowski, Skrzydlate słowa, Warszawa 1990.
Google Scholar
Masłowski Maciej, Studia malarskie Wojciecha Kornelego Stattlera. Kraków–Rzym, Wrocław 1964.
Google Scholar
Matywiecki Piotr, Twarz Tuwima, Warszawa 2007.
Google Scholar
Melbechowska-Luty Aleksandra, Posągi i ludzie. Rzeźba polska dwudziestolecia międzywojennego (1918–1939), Warszawa 2005.
Google Scholar
Mencfel Michał, Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wiekach XVII–XVIII, Warszawa 2010.
Google Scholar
Michałowski Maciej Piotr, Diego Rodriquez de Silva y Velázquez, „Niewidoma”, w: tenże i in., Galeria Atanazego Raczyńskiego, Katalog Zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, vol. 9, Poznań 2005, kat. nr 37, s. 134–135.
Google Scholar
Między mistyką a codziennością: Magdalena Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej, red. Dariusz Zagórski, Paweł Hoppe, Żaneta Sztylc, Pelplin 2017.
Google Scholar
Miodońska Barbara, Malarstwo książkowe, w: Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, seria wyd. Dzieje sztuki polskiej, t. 2, cz. 3, Warszawa 2004, s. 377–412.
Google Scholar
Mizerniuk-Rotkiewicz Natalia, Muzeum Starożytności w Wilnie. Historia i rekonstrukcja zbiorów malarstwa i grafiki, „Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata. Studia i Monografie”, t. 20, Warszawa–Toruń 2016.
Google Scholar
Mossakowski Stanisław, Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pałacu na Wawelu. Neapol–Urbino–Buda–Praga, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 78, 2016, nr 1, s. 5–36.
Google Scholar
Możdżyńska-Nawotka Małgorzata, O modach i strojach, Wrocław 2002.
Google Scholar
Mrozowski Przemysław, Czy twarz w podobiźnie może być zwierciadłem duszy? Kilka uwag o początkach portretu w sztuce średniowiecznej, w: Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, Warszawa 2009, s. 109–117.
Google Scholar
Mrozowski Przemysław, Poczet arcybiskupów gnieźnieńskich prymasów Polski, Warszawa 2003.
Google Scholar
Mrozowski Przemysław, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994.
Google Scholar
Nadzieja Jadwiga, Generał Józef Zajączek 1752–1826, Warszawa 1975.
Google Scholar
Nastalska-Wiśnicka Joanna, Wojciech św., w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. Edward Gigilewicz, Lublin 2014, szp. 838.
Google Scholar
Nieciecki Jan, Cała Sarmacja była im domem. O treściach inskrypcji na krakowskim pomniku Branickich, w: Twórcy i dzieła. Studia z dziejów kultury artystycznej, red. Małgorzata Kitowska-Łysiak, Lechosław Lameński, Irena Rolska-Boruch, Lublin 2006, s. 69–89.
Google Scholar
Niestorowicz Ewa, Komunikat wizualny w twórczości osób głuchoniewidomych, w: Komunikacja wizualna, red. Piotr Francuz, Warszawa 2012, s. 269–299.
Google Scholar
Ostrowski Jan K., Portret w dawnej Polsce, Warszawa 2019.
Google Scholar
Others and Outcasts in Early Modern Europe: Picturing the Social Margins, ed. Tom Nichols, Aldershot 2007.
Google Scholar
Pachocka Anna, Człowiek wśród ludzi – o niepełnosprawności w dawnych czasach, „Obyczaje. Edukacja, Kultura, Społeczeństwo”, 2004, nr 18–19, s. 51–54.
Google Scholar
Paner Anna, Jan Žižka z Trocnova, Gdańsk 2002.
Google Scholar
Parnas polski we wspomnieniu i anegdocie. Od Niemcewicza do Wyspiańskiego, oprac. Halina Przewoska, Warszawa 1964.
Google Scholar
Paźniewski Włodzimierz, Kołnierzyk Słowackiego. Eseje, Kraków 1999.
Google Scholar
Pek Kazimierz, Mirosław Kruk, Mariusz Konieczny, Zwycięska Matka Boża, w: Encyklopedia katolicka, t. 20, red. Edward Gigilewicz, Lublin 2014, szp. 1539–1542.
Google Scholar
Pfeiffer Bogusław, Królewski panteon sławy. Stanisławowskie wnętrza reprezentacyjne: Pokój Marmurowy, Biblioteka Zamkowa i Sala Rycerska w utworach Adama Naruszewicza i Jana Pawła Woronicza, „Wiek Oświecenia”, t. 21, 2005, s. 107–113.
Google Scholar
Pokora Jakub, Nagrobek Jerzego Śniadeckiego w Horodnikach pod Oszmianą (1839). Kwestia typu programu ideowego, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 80, 2018, nr 3, s. 655–674.
Google Scholar
Pokora Jakub, Psy, błazny, dzieci, królowie… Studia nad sztuką XVI–XVIII wieku, Warszawa 2006.
Google Scholar
Pokora Jakub, Śląskie płyty nagrobne z metalowymi aplikacjami z XIV wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej”, t. 9, 1973, s. 17–38.
Google Scholar
Polaków portret własny, pr. zb. pod red. Marka Rostworowskiego, cz. 1: Ilustracje, Warszawa 1983; cz. 2: Opisanie ilustracji, Warszawa 1986.
Google Scholar
Postek Roman, Kolekcja portretu sarmackiego w zakrystii bazyliki mniejszej w Węgrowie, Węgrów 2011.
Google Scholar
Prochno Renate, Joshua Reynolds, Weinheim 1990.
Google Scholar
Pruszak Tomasz Adam, Polski Barbizończyk. Losy i dzieło Ludomira Benedyktowicza, Warszawa 2013.
Google Scholar
Rejman Zofia, Małgorzata Nesteruk, Ostatnia królowa czy podła Francuzica? Pani de Vauban w literaturze i legendzie, w: Słynne kobiety w Rzeczypospolitej XVIII wieku, red. Agata Roćko, Magdalena Górska, Warszawa 2017, s. 397–422.
Google Scholar
Roeck Bernd, Tönnesmann Andreas, Federico da Montefeltro. Arte, stato e mastiere delle armi, Torino 2009.
Google Scholar
Rozynkowski Waldemar, Żaneta Sztylc, Śladami pamięci i kultu sługi bożej ksieni Magdaleny Mortęskiej – zarys problematyki, w: Między mistyką a codziennością: Magdalena Mortęska i jej rola w reformie trydenckiej, red. Dariusz Zagórski, Paweł Hoppe, Żaneta Sztylc, Pelplin 2017, s. 35–51.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Słowacki. Encyklopedia, Warszawa 2004.
Google Scholar
Rymkiewicz Jarosław Marek, Wieszanie, Warszawa 2007.
Google Scholar
Saar-Kozłowska Alicja, Infantka Szwecji i Polski Anna Wazówna 1568–1625, Toruń 1995.
Google Scholar
Sachs Hannelore, Badstübner Ernst, Neumann Helga, Christliche Ikonographie in Stichworten, Leipzig 1973.
Google Scholar
Scheicher Elisabeth, Gamber Ortwin, Wegerer Kurt, Auer Alfred, Kunsthistorisches Museum, Sammlung Schloss Ambras. Die Kunstkammer, Innsbruck 1977.
Google Scholar
Szczeklik Andrzej, Kore. O chorych, chorobach i poszukiwaniu duszy medycyny, Kraków 2007.
Google Scholar
Sebag Montefiore Simon, Potiomkin. Książę książąt, tłum. Katarzyna Bażyńska-Chojnacka, Piotr Chojnacki, Władysław Jeżewski, Warszawa 2006.
Google Scholar
Sito Jakub, Thomas Hutter (1696–1745). Rzeźbiarz późnego baroku, Warszawa–Przemyśl 2001.
Google Scholar
Skalska Agnieszka, Sztuka chorowania, w: Choroba jako źródło sztuki [katalog wystawy], red. taż, przedmowa Adam Soćko, Muzeum Narodowe w Poznaniu, 28 IV–11 VIII 2019, Poznań 2019, s. 150–152.
Google Scholar
Skarbek Jan, Sowiński Józef Longin, w: Polski słownik biograficzny, t. 41, red. Henryk Markiewicz, Warszawa–Kraków 2002, s. 3–5.
Google Scholar
Skarby sztuki. Muzeum Narodowe w Poznaniu, red. Maria Gołąb, Ewa Hornowska, Adam Soćko, Warszawa 2014.
Google Scholar
Skowronek Jerzy, Książę Józef Poniatowski, Warszawa 1984.
Google Scholar
Skrzypietz Aleksandra, Królewscy synowie – Jakub, Aleksander i Konstanty Sobiescy, seria wyd. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2851, Katowice 2011.
Google Scholar
Sokolski Jacek, Bogini, pojęcie, demon. Fortuna w dziełach autorów staropolskich, Wrocław 1996.
Google Scholar
Sokołowski August, Dzieje Polski ilustrowane, t. 5, Warszawa 1901.
Google Scholar
Sosnowska Joanna M., Ukryte w obrazach, Warszawa 2012.
Google Scholar
Stojek-Sawicka Karolina, O zdrowiu i chorobach szlachty polskiej. Ludzkie defekty, humory i następcy Hipokratesa, Warszawa 2014.
Google Scholar
Stojek-Sawicka Karolina, Plagi królewskie. O zdrowiu i chorobach polskich królów i książąt, Warszawa 2018.
Google Scholar
Stola Krzysztof, Ryszard Knapiński, Mariusz Konieczny, Różańcowa Matka Boża, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, red. Edward Gigilewicz, Lublin 2012, szp. 488–492.
Google Scholar
Stolpe Elmar, Janet Ange Louis, in: De Gruyter, Allgemeines Künstler-Lexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Hrsg. von Andreas Beyer, Bénédicte Savoy, Wolf Tegethoff, Bd. 77, Berlin–Boston 2013, s. 283–284.
Google Scholar
Sulewska Renata, Treści religijne pomników nagrobnych katolików w Rzeczypospolitej (poł. XVI–pocz. XVII w.), w: Sztuka po Trydencie, red. Kazimierz Kuczman, Andrzej Witko, „Studia de Arte Moderna”, Kraków 2014, s. 345–362.
Google Scholar
Szczeklik Andrzej, O chorych, chorobach i poszukiwaniu duszy medycyny, Kraków 2007.
Google Scholar
Szczepkowska Ewa, Portrety Juliusza Słowackiego w prozie biograficznej 1945–1981, „Pamiętnik Literacki”, t. 53, 2012, z. 3, s. 23–33.
Google Scholar
Świerczyńska Dobrosława, Polski pseudonim literacki, Warszawa 1983.
Google Scholar
Tylicki Jacek, „Adoracja Chrystusa Ukrzyżowanego” Bartłomieja Strobla w Toruniu; próba interpretacji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, 1991, z. 17 (226), s. 249–261.
Google Scholar
Tylicki Jacek, Bartłomiej Strobel, malarz epoki wojny trzydziestoletniej, t. 1, Toruń 2000.
Google Scholar
Tyszkiewicz Jan, Ludzie i przyroda w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1983.
Google Scholar
Uffindell Andrew, Wielcy generałowie wojen napoleońskich oraz ich bitwy 1805–1815, tłum. Norbert Radomski, Poznań 2007.
Google Scholar
Umiński Wacław, Przemysław Mrozowski, Marcin Kober, portret króla Stefana Batorego, w: Uroda portretu. Polska od Kobera do Witkacego [katalog wystawy], red. Przemysław Mrozowski, Andrzej Rottermund, Zamek Królewski w Warszawie, 5 XII 2009–28 II 2010, Warszawa 2009, kat. nr 1, s. 68–70.
Google Scholar
Urbanek Mariusz, Tuwim wylękniony bluźnierca, Warszawa 2013.
Google Scholar
Uroda portretu. Polska od Kobera do Witkacego [katalog wystawy], red. Przemysław Mrozowski, Andrzej Rottermund, Zamek Królewski w Warszawie, 5 XII 2009–28 II 2010, Warszawa 2009.
Google Scholar
Utzig Joanna, Postrzeganie księcia Henryka Pobożnego oraz najazdu tatarskiego na średniowiecznym Śląsku w świetle dzieł sztuki XIV–XVI wieku, w: Studia z dziejów świadomości historycznej w średniowieczu i okresie nowożytnym, red. Marek Walczak, Kraków 2015, s. 61–82.
Google Scholar
Vaz De Camões Luís, Luzytanie, tłum. i komentarz Ireneusz Kania, posłowie Józef Waczków, Kraków 1995.
Google Scholar
Weinberg Jerzy, Meander, czyli zapiski o „pięknym” Słowackim, „Annales Universitatis Pedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. 12, 2012, s. 98–104.
Google Scholar
Wieczorkiewicz Anna, Monstruarium, Gdańsk 2009.
Google Scholar
Winniczuk Lidia, Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, cz. 1, Warszawa 1983.
Google Scholar
Witkowska-Żychiewicz Teresa, Krakowskie malarstwo epitafijne 1500–1800, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki”, t. 3, 1967, nr 3, s. 5–41.
Google Scholar
Zahorski Andrzej, Ignacy Wyssogota Zakrzewski, Warszawa 1963.
Google Scholar
Zahorski Andrzej, Małgorzata Złomska, Muszyński Fryderyk Józef Jan Kanty h. Nałęcz, w: Polski słownik biograficzny, t. 22, red. Emanuel Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977, s. 112–117.
Google Scholar
Zarych Elżbieta, Postacie kalek w utworach Bolesława Leśmiana – zwycięstwo ciała czy ducha?, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, 1999, nr 6, s. 149–160.
Google Scholar
Zbrożyna Barbara, Portret, w: Wspomnienia o Julianie Tuwimie, red. Wanda Jedlicka, Marian Toporowski, Warszawa 1963, s. 367–371.
Google Scholar
Zgliński Marcin, Nowożytny prospekt organowy i jego twórcy, Warszawa 2012.
Google Scholar
Zieliński Jan, Słowacki SzatAnioł, Warszawa 2009 [wyd. 2, poprawione i uzupełnione].
Google Scholar
Ziomecka Anna, Malarstwo tablicowe na Śląsku, w: Malarstwo gotyckie w Polsce. Synteza, red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska, seria wyd. Dzieje sztuki polskiej, t. 2, cz. 3, Warszawa 2004, s. 214–249.
Google Scholar
Zlat Mieczysław, Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2008.
Google Scholar
Żmudziński Jerzy, Daleko od Pragi – o malarstwie krakowskim około 1600 roku, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, red. Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina-Scheuerer, Piotr Oszczanowski, seria wyd. Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 3291, Historia Sztuki, 31, Wrocław 2011, s. 113–128.
Google Scholar
Martine Depagniat, Dominique Thiébaut, Old Man with a Young Boy, https://www.louvre.fr/en/ [dostęp 17 IV 2020].
Google Scholar
en.wikipedia. org/wiki/Horatio_Nelson, _1st_Viscount_Nelson [dostęp 12 II 2020].
Google Scholar
Sołtys Angela, Maria Teresa Tyszkiewicz, cz. 1–2, 2013–2014 r., blog „Poniatoviana”, Zamek Królewski w Warszawie – Muzeum [dostęp 18 IV 2019].
Google Scholar
Widacka Hanna, Ksieni Magdalena Mortęska, www.wilanow-palac.pl [dostęp 8 IV 2019].
Google Scholar
Widacka Hanna, O ikonografii Słowackiego – poety spod znaku Panny w 150 rocznicę śmierci, 1/2000, www.sztuka.pl [dostęp 12 II 2020].
Google Scholar