Published: 2019-10-01

Treści ideowe polskich nowożytnych konfesjonałów jako wyraz potrydenckiego nauczania Kościoła

The ideational content of modern confessionals as an expression of the post-Trent teaching of the Church

Arkadiusz Gontarek
Artifex Novus
Section: Artykuły tematyczne
https://doi.org/10.21697/an.7066

Abstract

ABSTRAKT

Zagadnienie obecności konfesjonałów we wnętrzach potrydenckich kościołów jak dotąd nie zostało podjęte przez polskich badaczy. Lakoniczne wzmianki w pozycjach encyklopedycznych i słownikowych sprowadzają się jedynie do odniesień liturgicznych, do historycznej ewolucji formy mebla lub kwestii konserwatorskich. Niniejszy tekst jest próbą wydobycia pomijanego dotychczas lub traktowanego marginalnie bogactwa treści ideowych, których nośnikiem są staropolskie spowiednie. Przedstawione w studium wnioski powstały na podstawie analizy ok. 140 obiektów z XVII i XVIII w. pochodzących z ok. 60 miejscowości leżących w granicach dzisiejszej Polski, dekorowanych malowanymi lub snycerskimi scenami, z przedstawieniami pokutników i patronów spowiedzi (niekiedy uzupełnionymi tekstem) oraz emblematami. Konfesjonał bardzo szybko został włączony do stałych elementów wyposażenia świątyni, ściśle współgrając z całym jego wystrojem. Swoją dekoracją nie tylko go dopełniał, ale również stał się przekazicielem autonomicznych treści.  Adresowane one były nie tylko do penitentów (poprzez wizerunki nawróconych pokutników) ale także do spowiedników (przedstawienia męczenników tajemnicy spowiedzi). Uwzględniając formę konfesjonału i jego ikonografię w szerszym kontekście, koniecznym jest wskazanie sposobów, w jaki posługując się obrazem i słowem, meble stały się wyrazicielami konkretnych punktów nauczania potrydenckiego Kościoła, akcentując treści negowane przez protestanckich reformatorów. Pokutne przedstawienia miały w penitentach wzbudzać przekonanie o potrzebie indywidualnej spowiedzi, opartej na apostolskiej sukcesji, bezwzględną konieczność obecności kapłana, który odpuszcza grzechy na mocy „władzy kluczy” oraz zaprzeczać predestynacji, kładąc nacisk na prawdę wiary, zgodnie z którą człowiek świadomie dokonuje wyboru pomiędzy dobrem a złem. Ideowe bogactwo konfesjonału wiązało się również z faktem, ze w tym jednym miejscu koncentrowały się trzy sakramenty: jeden z nich był tu celebrowany, będąc niezbędnym dla uzyskania sakramentu Eucharystii, a jednocześnie wymagając udziału wyświęconego kapłana. Celem artykułu jest spojrzenie na nowożytne konfesjonały, które swoją formą i treścią, na równi z pozostałymi elementami wyposażenia wnętrz kościelnych, przekazywały kontrreformacyjną doktrynę potrydenckiego Kościoła.

SUMMARY

The issue of the presence of confessionals in the interior of the post-Trent church has not yet been addressed by Polish researchers. Brief references in encyclopaedic or dictionary works focus primarily on the evolution of the form of furniture. Therefore, this text will be an attempt to extract the wealth of ideological content, which has so far been omitted or treated marginally, and which is carried by old Polish confessionals. The proposed study includes confessionals located within the borders of today’s Poland and dating back to the 17th and 18th centuries, on which there are paintings or woodcarving images of penitents and confession patrons (sometimes enriched with text), as well as emblematic representations – a total of about 140 modern confessionals in not quite 60 towns and cities. The decoration of “penitential furniture”, as permanent elements of the church’s furnishings, harmonised closely with its whole interior design. On the one hand, it was supposed to complement it, and on the other, it was supposed to be a transmitter of autonomous content. They were addressed not only to penitents (e.g. through the presence of images of converted expiators), but also to confessors (images of martyrs of the mystery of confession). Considering the form of the confessional and its iconographic setting in a broader context, it is necessary to indicate the points which expressed the Catholic Church’s response to the errors of the Reformation. This includes the need for individual sacramental confession, based on the apostolic succession, the ruthless presence of a clergyman forgiving sins with the “power of the keys” and the negation of predestination emphasising the truth that man himself consciously chooses good or evil. The ideational richness of the confessional was also greatly influenced by the fact that the three sacraments were concentrated in the confessional: it was the place where one of them was celebrated and the necessary point on the way to receive the Eucharist, at the same time as the necessary presence of an ordained priest. The aim of this article is, therefore, to look at the modern confessional who, in its formal and content layer, visually realises – on an equal footing with other elements of the church’s equipment – the counter-reformation doctrine of the postTrent Church.

Download files

Citation rules

Gontarek, A. (2019). Treści ideowe polskich nowożytnych konfesjonałów jako wyraz potrydenckiego nauczania Kościoła: The ideational content of modern confessionals as an expression of the post-Trent teaching of the Church. Artifex Novus, (3), 96–113. https://doi.org/10.21697/an.7066

Cited by / Share


This website uses cookies for proper operation, in order to use the portal fully you must accept cookies.