Wprowadzenie małżeństwa kanonicznego w Ameryce w XVI w. Zarys analizy historyczno-kanonicznej

Piotr Ryguła

doi:10.21697/im.2025.36.1.06

Opublikowane: 2025-06-20

Tom 36 Nr 1 (2025)

Wprowadzenie małżeństwa kanonicznego w Ameryce w XVI w. Zarys analizy historyczno-kanonicznej

Piotr Ryguła

Ius Matrimoniale

Dział: Rozprawy i artykuły

https://doi.org/10.21697/im.2025.36.1.06

Abstrakt

Odkrycie Ameryki uznawane jest powszechnie za datę graniczną między średniowieczem a nowożytnością. Zetknięcie się bowiem Starego i Nowego Świata zmusiło Europejczyków do ponownego zastanowienia się nad własną kulturą, w tym także nad wypracowanymi w jej ramach instytucjami prawnymi takimi jak instytucja małżeństwa. Chrześcijaństwo na terenach starożytnej i średniowiecznej Europy stworzyło własną kulturę w oparciu o objawienie i o prawo naturalne. Tworzyło ją w zetknięciu z kulturą niechrześcijańską: starożytnego Rzymu a później tych ludów, które przybyły do Europy w ramach wędrówki ludów. Prawo, które w chrześcijaństwie zawsze stanowiło emanację wyznawanej wiary, kształtowało życie wspólnoty wiernych, także w zakresie życia małżeńskiego. W ramach tego prawa, w okresie tzw. kanonistyki klasycznej, w zderzeniu z obcymi modelami małżeństwa, wypracowano właściwy chrześcijaństwu system prawa małżeńskiego. Małżeństwo oparte na prawie naturalnym rozumiano jako monogamiczny, nierozerwalny związek mężczyzny i kobiety. Po odkryciu Ameryki i kultury ludów ją zamieszkujących, idea tak rozumianego małżeństwa skonfrontowana została z nietrwałymi i poligamicznymi związkami ludności zamieszkującej ziemie za Oceanem Atlantyckim. Niniejszy artykuł to zarys historyczno-kanonicznej analizy procesu wprowadzania małżeństwa kanonicznego na kontynent amerykański; analizy ograniczonej czasowo do XVI stulecia.

Słowa kluczowe:

małżeństwo, małżeństwo kanoniczne, małżeństwo naturalne, historia instytucji małżeństwa, przywilej pawłowy, przywilej in favorem fidei, misje

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Ryguła, P. (2025). Wprowadzenie małżeństwa kanonicznego w Ameryce w XVI w. Zarys analizy historyczno-kanonicznej. Ius Matrimoniale, 36(1), 133–157. https://doi.org/10.21697/im.2025.36.1.06

Cited by / Share

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

ALONSO DE VERACRUZ, Speculum Conivgiorum, Salamanticae, Excudebat Andreas à Portonariis S.C.M. Typographus, 1562.
Google Scholar

AMBROSIASTER, In Epistolam B. Pauli ad Corinthios Primam, PL 17, 194-290.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, 25.01.1983, AAS 75 (1983), pars II, s. 1-317. Tekst polski: Kodeks prawa kanonicznego. Przekład polski zatwierdzony przez Konferencję Episkopatu, Pallottinum 1984.
Google Scholar

Codex Iuris Canonici Pii X Pontificis Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritate promulgatus. Praefatione, fontium annotatione et indice analytico-alphabetico ab emo Petro Gasparri auctus, Typis Polyglottis Vaticanis 1948.
Google Scholar

CONGREGATIO PROPAGANDA FIDE, Instructio, 15 II 1756, w: P. GASPARRI, Codicis Iuris Canonici Fontes, vol. VII, Polyglottis Vaticanis 1935, n. 4520, s. 59.
Google Scholar

CONGREGATIO SANCTI OFFICII, Resposa, 8VI 1836, w: P. GASPARRI, Codicis Iuris Canonici Fontes, vol. IV, Polyglottis Vaticanis 1936, s. 874, s. 159-160.
Google Scholar

GRATIANUS, Discordantium canonum concordia, w: GREGORIUS XIII, Corpus Iuris Canonici, Halae Magdeburgicae 1747.
Google Scholar

HUGO DE S. VICTORE, De sacramentis christianae fidei, lib. II, PL 176, 371-618.
Google Scholar

INNOCENTIUS III, Gaudeamus in Domino, w: GREGORIUS XIII, Corpus Iuris Canonici, Halae Magdeburgicae 1747.
Google Scholar

PIUS V, Constitutio Romani Pontificis, 2 VIII 1571, w: H. DENZINGER, Enchiridion symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, Bologna 2009, nr 1983, s. 774-776.
Google Scholar

PAULUS III, Constitutio Altitudo divini consili, 1 VI 1537, w: H. DENZINGER, Enchiridion symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, Bologna 2009, nr 1497, s. 636.
Google Scholar

Recopilación de Leyes de los Reynos de Indias, mandadas imprimir y publicar por la Magestad Católica del Rey Don Carlos II nuestro Señor, Madrid 1791.
Google Scholar

PETRUS LOMBARDUS, Sententiarum Libri Quatuor, lib. IV, PL 192, 836-962.
Google Scholar

ROBERTUS PULLUS, Sententiarum libri octo, lib. VII, cap. XXIX, PL 186, 911-960.
Google Scholar

Literatura
Google Scholar

ABASCAL ROJO V., „Altitudo Divini Consilii", „Romani Pontificis” y „Populis ac nationibus”, tres constituciones papales del siglo XVI: su primera recepción y su relación con la disolución del matrimonio en favor de la fe, Roma 2016.
Google Scholar

ABATE A.M., Lo scioglimento del vincolo coniugale nella giurisprudenza ecclesiastica, Napoli 1972.
Google Scholar

AMBROZJASTER, Komentarz do Listu Św. Pawła do Rzymian, tłum. i oprac. J. SULOWSKI, Kraków 2001.
Google Scholar

AMBROZJASTER, HIERONIM, PELAGIUSZ, Komentarze de Listu św. Pawła do Tytusa, tłum. i opracowanie: A. BARON, Kraków 2003.
Google Scholar

AZNAR GIL F., El consentimiento paterno o familiar para el matrimonio en la legislación eclesiástica ibérica bajomedieval (s. XII-XVI), Rivista internazionale di diritto comune 6 (1995), s. 127-151.
Google Scholar

CARANDE R., Carlos V y sus banqueros, Barcelona 1977.
Google Scholar

CHRISTENSEN-NUGUES CH., Parental authority and freedom of choice: the debate on clandestinity and parental consent at the Council of Trent, Sixteenth century journal XLV/1 (2014), s. 51-72. DOI: https://doi.org/10.1086/SCJ24247472
Google Scholar

CONDE CID J.C., Privilegio paulino, w: J. OTADUY, A. VIANA, J. SEDANO (red.), Diccionario General de Derecho Canónico, Pamplona 2012, vol. VI, s. 483-487.
Google Scholar

DÍAZ ÁLVAREZ E., El consentimiento paterno para contraer matrimonio de la real pragmática de 1776 al proyecto de Código Civil de 1836, Anuario de la Facultad de Derecho. Universidad de Extremadura 36 (2000), s. 579-622. DOI: https://doi.org/10.17398/2695-7728.36.579
Google Scholar

DUMONT J., El amanecer de los derechos del hombre. La controversia de Valladolid, Madrid 2009.
Google Scholar

DUSSEL E., 1492. El encubrimiento del otro. Hacia el origen del „mito de la Modernidad”, La Paz 1994.
Google Scholar

DZIERŻON G., Privilegium fidei w kanoniczny prawie małżeńskim, Ius Matrimoniale 10 (16) 2005, s. 85-118. DOI: https://doi.org/10.21697/im.2005.10(16).05
Google Scholar

ESMEIN A., GÉNESTAL R., DAUVILLIER J., Le Mariage en droit canonique, Paris 1929-1935.
Google Scholar

FARGAS PEÑARROCHA M., Declarado en secreto. Matrimonio clandestino y consentimiento paterno en la Barcelona pretridentina, Hispania Sacra LXXIII (2021), s. 419-430. DOI: https://doi.org/10.3989/hs.2021.032
Google Scholar

FINCH A., Parental authority and the problem of clandestine marriage in the later middle ages, Law and history review 8 (1990) nr 2, s. 189-204. DOI: https://doi.org/10.2307/743991
Google Scholar

FORNÉS J., Comentario al c. 1143, w: A. MARZOA, J. MIRARS, R. RODRÍGUEZ-OCAÑA (red.), Comentario exegético al Codigo de Derecho Canónico, Pamplona 1983, vol. III, s. 1554-1556.
Google Scholar

GAUDEMET J., El matrimonio en Occidente, Madrid 1993.
Google Scholar

GHIRARDI M., IRIGOYEN LÓPEZ A., El matrimonio, el concilio de Trento e Hispanoamérica, „Revista de Indias” LXIX/246 (2009), s. 241-272. DOI: https://doi.org/10.3989/revindias.2009.020
Google Scholar

GÓMEZ HOYOS R., La Iglesia de América en las Leyes de Indias, Madrid 1961.
Google Scholar

GRUZINSKI S., El águila y el dragón. Desmesura europea y mundialización en el siglo XVI, Ciudad de México 2018.
Google Scholar

HERA A. DE LA, Iglesia y corona en la América española, Madrid 1992.
Google Scholar

KOWAL W., WOESTMAN W.H., Special Marriage Cases and Procedures: ratified and Non-Consummated Marriage, Pauline Privilege, Favour of the Faith, Separation of Spouses, Validation, Presumed Death, Ottawa 2008.
Google Scholar

LÓPEZ-LINARES J.L., España. La primera globalización, Barcelona 2022.
Google Scholar

MIRA CABALLOS E., El descubrimiento de Europa. Indígenas y mestizos en el Viejo Mundo, Barcelona 2023.
Google Scholar

NAVARRETTE U., Favor fidei e salus animarum, Jus. Rivista di scienze giuridiche 27 (1980), nr 1-2, s. 60-88.
Google Scholar

NAVARRETE U., Privilegio de la fe: Constituciones pastorales del siglo XVI. Evolución posterior de la práctica de la Iglesia en la disolución del matrimonio de infieles, w: AA.VV., El vínculo matrimonial: Divorcio o indisolubilidad?, Madrid 1978, s. 239-304.
Google Scholar

NOWAKOWSKI B., Rozwiązanie małżeństwa in favorem fidei. Źródła, ewolucja, aktualne normy, Poznań 2013.
Google Scholar

PÉREZ RAMOS A., El matrimonio canónico en libertad: reflexiones al hilo de las fuentes históricas de su regulación, Boletín de la Real Academia de Jurisprudencia y Legislación de las Illes Balears 4 (1999), s. 39-57.
Google Scholar

PIŁAT Z., Rilevanza giuridica delle interpelationi e delle cauzioni nello scioglimento del matrimonio, Roma 2007.
Google Scholar

RINCÓN T., El matrimonio, misterio y signo, Siglos IX-XIII, Pamplona 1971.
Google Scholar

RODRÍGUEZ SÁNCHEZ A., El poder familiar: la patria potestad en el Antiguo Régimen, Chronica Nova 18 (1990), s. 365-380.
Google Scholar

RYGUŁA P., „Concordia discordantium canonum” Gracjana w kontekście sporu między „imperium” i „sacerdotium” średniowiecznej Europy, Opolskie Studia Administracyjno-Prawne 15 (2017) nr 2, s. 23-35. DOI: https://doi.org/10.25167/osap.1269
Google Scholar

RYGUŁA P., La migración a las Américas a principios del siglo XVI como impulso de un gran debate sobre los derechos humanos, w: P. RYGUŁA (red.) Migration and human rights. Migración y derechos humanos, Warszawa 2014, s. 135-167.
Google Scholar

RYGUŁA P., Wolność religijna w Hiszpanii na tle przemian społeczno-politycznych w latach 1931-1992, Katowice 2009.
Google Scholar

SÁNCHEZ DOMINGO R., Las Leyes de Burgos de 1512 y la doctrina jurídica de la conquista, Revista Jurídica de Castilla y León 28 (2012), s. 1-55.
Google Scholar

TERRÁNEO S., Derecho canónico indiano: una hipótesis sobre su naturaleza y contenido, Revista de Historia del Derecho 46 (2013), s. 99-110.
Google Scholar

WEIGAND R., Desarrollo y triunfo del principio del consentimiento en el derecho matrimonial de la iglesia, Revista Española de Derecho Canónico 47 (1990), s. 53-67. DOI: https://doi.org/10.36576/summa.5622
Google Scholar

ZABALLA A., Matrimonio (DCH), Max Planck Institute for European Legal History. Research Paper Series 15 (2018).
Google Scholar