Crux in medio ecclesiae – najstarsze monumentalne krucyfiksy z cysterskich kościołów w Loccum, Pforta i Sorø

Janusz Nowiński

doi:10.21852/sem.2016.3.14

Opublikowane: 2022-12-12

Tom 37 Nr 3 (2016)

Crux in medio ecclesiae – najstarsze monumentalne krucyfiksy z cysterskich kościołów w Loccum, Pforta i Sorø

Janusz Nowiński

Seminare. Poszukiwania naukowe

Dział: Z problematyki historycznej

https://doi.org/10.21852/sem.2016.3.14

Abstrakt

Obok ołtarza głównego, który był centrum sanctuarium klasztornego kościoła cystersów, i ku któremu zwrócony był chór mnichów, ołtarz Św. Krzyża (altare crucis), ulokowany przed przegrodą chóru, stanowił drugi istotny element wyposażenia i ośrodek liturgicznej przestrzeni cysterskiego kościoła. Ołtarz ten, umiejscowiony in medio ecclesiae i zwrócony ku chórowi konwersów, był najważniejszym liturgicznie i plastycznie miejscem w zachodniej partii klasztornej świątyni. Na ołtarzu tym, oprócz ceremonii liturgicznych, były prezentowane relikwie. Z jego kompozycją od początku był związany monumentalny krucyfiks wieńczący przegrodę oddzielającą chór mnichów od chóru konwersów. Jego obecność, wraz z drewnianą materią i malowanym wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, zalecały najstarsze postanowienia kapituły generalnej z 1134 r. Do najstarszych zachowanych tego typu krucyfiksów należą krzyże z cysterskich opactw Loccum, Pforta i Sorø. Trzy najstarsze krucyfiksy, wieńczące in medio ecclesiae przegrody chóru i ołtarze Św. Krzyża, charakteryzuje połączenie ikonografii crux gemmata i lignum vitae, co komponuje w efekcie tryumfalny obraz krzyża - crux triumphalis. Monumentalne krucyfiksy, ukazane jako chwalebne drzewo życia, realizują ideę cysterskiego kościoła jako Raju z umieszczonym w jego centrum drzewem życia - ecclesia est paradisus et lignum vitae est in medio paradisi. Trwanie tej koncepcji ideowej znajdzie swoje potwierdzenie jeszcze w połowie XIV w., o czym świadczy monumentalny krucyfiks-lignum vitae nad przegrodą chóru i ołtarzem Św. Krzyża w kościele opactwa w Doberan.

Słowa kluczowe:

cystersi sztuka, altare sanctae crucis, Paradisus, lignum vitae, arbor vitae, Loccum, Pforta, ołtarz św. Krzyża, Sorø

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Nowiński, J. (2022). Crux in medio ecclesiae – najstarsze monumentalne krucyfiksy z cysterskich kościołów w Loccum, Pforta i Sorø . Seminare. Poszukiwania Naukowe, 37(3), 171–180. https://doi.org/10.21852/sem.2016.3.14

Cited by / Share

Bibliografia

Beer Manuela 2005, Triumphkreuze des Mittelalters. Ein Beitrag zu Typus und Genese im 12. und 13. Jahrhundert. Mit einem Katalog der erhaltenen Denkmäler, Regensburg: Schnell & Steiner.
Google Scholar

Braun Joseph 1924, Der Christliche Altar, t. 1, München: Alte Meister Guenther Koch & Co.
Google Scholar

Canivez Josephus M. 1933, Statuta Capitulorum Generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1768, t. 1, Louvain: Bureaux de la Revue.
Google Scholar

Das „Chronicon Campi s. Mariae” in der ältesten Gestalt (1185-1422), 1884, hrsg. F. Zurbonsen, Paderborn: Schöningh.
Google Scholar

Gamber Klaus 1981, Die Funktion des gotischen Lettners angezeigt am einstigen „Lectorium“ des Regensburger Domes, w: Gamber Klaus, Sancta Sanctorum.
Google Scholar

Studien zur liturgischen Ausstattung der Kirche, vor allem des Altarraums, Regensburg: Komissionsverlag Friedrich Pustet.
Google Scholar

Jacobsen Werner 1992, Der Klosterplan von St. Gallen und die Karolingische Architektur. Entwicklung und Wandel von Form und Bedeutung im fränkischen Kirchenbau zwischen 751 und 840, Berlin: Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft.
Google Scholar

Klein Otto 1958/1959, „Die Restaurierung des Triumphkreuzes in der Klosterkirche zu Loccum”, Niedersächsische Denkmalpflege 4 (1958/1959).
Google Scholar

Laabs Annegret 2000, Malerei und Plastik im Zisterzienser Orden, Petersberg: Michael Imhof Verlag.
Google Scholar

Lehmann Edgar 1965, Die Anordnung der Altäre in der karolingischer Klostarkirche zu Centula, w: Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, Band III Karaolingische Kunst, hrsg. W. Braunfels, H. Schnitzler, Düsseldorf: Schwann.
Google Scholar

Lutze Eberhard 1935/1936, „Das romanische Triumphkreutz in Schulpforta”, Jahrbuh der Denkmalpflege in der Provinz Sachsen und Anhalt 1935/1936.
Google Scholar

Lutze Eberhard 1958/1959, „Das bemalte Triumphkreuz in Loccum”, Niedersächsische Denkmalpflege 4 (1958/1959).
Google Scholar

Mackeprang M., Sorø Kirke, , (dostęp:7.09.2015).
Google Scholar

Nowiński Janusz 2015, „Lapides vivi, Deus est lux, ecclesia est paradisus – kościół cysterski w średniowieczu nośnikiem symbolicznych znaczeń”, art. w druku w: Architectus 2015.
Google Scholar

Nowiński Janusz 2015, Gloriosae Virginis Imago – najstarsze figury maryjne w polskich kościołach cysterskich, w: Ecce domus mea. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Adamowi Durakowi w 10. rocznicę wejścia na liturgię niebiańską, red. D. Sztuk, Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego.
Google Scholar

Nyborg Ebbe, Thomsen Verner 1994, Dänische Holzskulptur vor 1300 - ein Forschungsprojekt, w: Figur und Raum. Mittelalterliche Holzbildwerke im historischen und kunstgeographischen Kontext, hrsg. U. Albrecht, J. von Bonsdorf, A. Henning, Berlin: Dietrich Reimer Verlag.
Google Scholar

Pawlik Anna 2013, Das Bildwerk als Reliquiar? Funktionen früher Großplastik im 9. bis 11. Jahrhundert, Petersberg: Michael Imhof Verlag.
Google Scholar

Portsmann Gisbert 2007, Ausgewählte Chorgestühle in Nonenn- und Mönchsklöstern des Zisterzienserordens. Ansätze ihrer ikonographischen Deutungen - ein Überblick, w: Sachkultur und religiöse Praxis. Studien zur Geschichte, Kunst und Kultur der Zisterzienser (8), hrsg. D. Schumann, Berlin: Lukas Verlag.
Google Scholar

Söl Georg 1984, Maria in der Geschichte von Theologie und Frömmigkeit, w: Handbuch der Marienkunde, hrsg. W. Beinert, H. Petri, Regensburg: Verlag Friedrich Pustet.
Google Scholar