NOWA DUCHOWOŚĆ JAKO MEGATREND SPOŁECZNO-KULTUROWY – MIT CZY RZECZYWISTOŚĆ?

Janusz Mariański

Published: 2015-12-31

Vol. 13 No. 4 (2015)

New Spirituality as a Socio-Cultural Megatrend –Myth or Reality?

Janusz Mariański

Abstract

The article attempts to present an overview of the new spirituality by discussing its characteristics and formulating its definition. The new spirituality emerges outside the ecclesial institutions, and is a kind of sign of contemporary times. The development of these new forms of spiritual life makes many sociologists raise the question whether we should already begin to talk about the new sociological sub-discipline, namely, sociology of spirituality. Some sociologists consider new forms of spirituality as a sign of the return of the sacred, while the others tend to see them as a symptom of secularization and the decline of religion. Still, there are yet some who are willing to recognize this so-called alternative spirituality as an important religious megatrend, as a “return of religion”.An incomplete overview of the various sociological concepts of spirituality allows us to conclude that the new spirituality is a decidedly pluralistic. It encompasses not only the search for the esoteric (from the occultto astrology), but also seeks specific spiritual aspects from Asian and pre-Christian religions. The worldview of people who seek new forms of spirituality is largely syncretic, and without firm commitments and standards. What people want mostly is to gethelp in concrete difficult life situations, augment their consciousness, and escape from the tedious and meaningless everyday life. Many people hope to find an important meaning in their lives in these new forms of spirituality. There are various meditation and miraculous healing centers, workshops for personal and spiritual development, films about spirituality, relaxation music and meditation, which cater to the spiritual seekers.

Keywords:

postmodernism, new spirituality, eligious megatrends

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Mariański, J. (2015). New Spirituality as a Socio-Cultural Megatrend –Myth or Reality?. Academic Journal of Sociology, 13(4). Retrieved from https://czasopisma.uksw.edu.pl/index.php/ucs/article/view/3070

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Baniak J. (2012), Wprowadzenie. Wielowymiarowość i konteksty kulturowe duchowości religijnej a inne formy duchowości. [w:] J. Baniak (red.), Duchowość religijna jako droga wewnętrznego doskonalenia współczesnego człowieka zachodniego chrześcijaństwa. Konteksty antropologiczne i socjologiczne. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek: 5–35.
Google Scholar

Bauman Z. (2012), O edukacji. Rozmowy z Riccardo Mazzeo. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar

Bauman Z., Lyon D. (2013), Płynna inwigilacja. Rozmowy. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Google Scholar

Bauman o popkulturze. Wypisy. (2008), M. Halawa, P. Wróbel (red.). Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar

Beck U. (2013), Ziemska religia miłości. [w:] U. Beck, E. Beck-Gernsheim (red.), Całkiem zwyczajny chaos miłości. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
Google Scholar

Benthaus-Apel F. (2014), »Spiritualität« – eine moderne Form religiösen Bekennens? [w:] T.K. von Kuhn (Hrsg.) Bekennen – Bekenntnis – Bekenntnisse. Interdisziplinäre Zugänge. Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt: 265–287.
Google Scholar

Bielik-Robson A. (2000). Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości. Kraków: Wydawnictwo UNIVERSITAS.
Google Scholar

Borysenko J. (1999), Księga życia kobiety. Ciało. Psychika. Duchowość. Gdańsk 1999: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Czapla P. (2011), Fenomen doświadczenia mistycznego. Analiza filozoficzno-psychologiczna. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Davie G. (2010), Socjologia religii. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Dobbelaere K. (2008), Sekularyzacja. Trzy poziomy analizy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Domaradzki J. (2010), Uniwersalizacja herezji – uniwersalizacji konwersji. Między sekularyzacją i desekularyzacją religii. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 119–130.
Google Scholar

Dobroczyński B. (2009), Kłopoty z duchowością. Szkice z pogranicza psychologii. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Dobroczyński B. (1997), New Age. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar

Dworkin R. (2014), Religia bez Boga. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Google Scholar

Giddens A. (2001), Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Gilmartin R. J. (2000), Droga do pełni życia. Jak odnaleźć fizyczny, psychologiczny i duchowy dobrostan. Kielce: Wydawnictwo JEDNOŚĆ.
Google Scholar

Gołaszewska M. (1995), Poetyka duchowości. [w:] M. Gołaszewska (red.) Oblicza nowej duchowości. Dyskusja o funkcjach piękna, dobra i prawdy na przełomie tysiącleci. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 207–213.
Google Scholar

Grotowska S. (2010), Uduchowiony rytualizm: seniorzy w organizacjach i wspólnotach rzymskokatolickich. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska, Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 382–394.
Google Scholar

Grygiel P. (2010), Duchowość (spirituality) jako przedmiot badań i analiz socjologicznych. Analiza cytowań bibliograficznych. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 231–261.
Google Scholar

Guzowska B. (2011), Duchowość ponowoczesna. Idee, perspektywy, prognozy. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Hebda K. (2010), Wymiary sakralizacji rzeczywistości w Ruchu Odnowy w Duchu Świętym. „Przegląd Religioznawczy”, 3: 65–78.
Google Scholar

Heszen I. (2007), Zasoby duchowe człowieka a zdrowie somatyczne. [w:] J.M. Brzeziński, L. Cierpiałowska (red.) Zdrowie i choroba. Problemy teorii, diagnozy i praktyki. Prace dedykowane Pani Profesor Helenie Sęk. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne: 96–118.
Google Scholar

Höhn H. (1994), Gegen-Mythen. Religionsproduktive Tendenzen der Gegenwart. Freiburg-Basel-Wien: Herder Verlag.
Google Scholar

Höhn H. (2013), Religiöse Dispersionen innerhalb und außerhalb der Kirche. [w:] von M. Striet (Hrsg.) „Nicht außerhalb der Welt“. Theologie und Soziologie. Freiburg im Breisgau: Verlag Herder: 155–179.
Google Scholar

Hryniewicz W. (2002), Chrześcijaństwo nadziei. Przyszłość wiary i duchowości chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Google Scholar

Hyla M. (2013), Duchowość ponowoczesna jako produkt konsumpcyjny. [w:] Z. Pasek, K. Skowronek, R. Tyrała (red.), Pozareligijne wymiary duchowości. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner: 205–212.
Google Scholar

Jarosz M. (2010), Pojęcie duchowości w psychologii. „Studia z Psychologii w KUL”, 16: 9–22.
Google Scholar

Kasperek A. (2012), Wolność spod znaku undergroundu. Duchowość (po)nowoczesna w perspektywie hermeneutyki kultury i socjologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Kasperek A. (2014), Wyrażanie sprzeciwu poprzez duchowość. Przypadek minimalizmu. „Stan Rzeczy”, 2: 179–197.
Google Scholar

Kłoczowski J.A. (2011), Dojrzałość – aspekt psychologiczny i duchowy. [w:] A. Tokarz (red.) Pamięć – Osobowość – Osoba. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Gałdowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 69–75.
Google Scholar

Kuźma I. (2010), Doświadczenie – przeżycie – duchowość z punktu widzenia antropologii kulturowej. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska. Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 105–115.
Google Scholar

Leszczyńska K., Pasek Z. (2008), Nowa duchowość w badaniach społecznych. [w:] K. Leszczyńska, Z. Pasek (red.), Nowa duchowość w społeczeństwach monokulturowych i pluralistycznych. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 9–20.
Google Scholar

Lowen A. (1994), Duchowość ciała. Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
Google Scholar

Majka-Rostek D. (2010), Duchowe i religijne aspekty modyfikacji ciała. [w:] M. LibiszowskaŻółtkowska, S. Grotowska (red.) Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 372–381.
Google Scholar

Mariański J. (2012), Sekularyzacja – desekularyzacja – nowa duchowość. „Przegląd Religioznawczy”, 2: 5–28.
Google Scholar

Mariański J., Wargacki S. (2011), Nowa duchowość jako megatrend społeczny i kulturowy. „Przegląd Religioznawczy”, 4: 127–149.
Google Scholar

McGuire M. B. (2012), Religia w kontekście społecznym. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
Google Scholar

Matejko J.A. (1991), Między gestem i czynem: eseje o naszym miejscu w współczesności. Edmonton: Wydział Socjologii – Uniwersytet Alberty.
Google Scholar

Mielicka H. (2010), Doświadczenie religijne jako paradygmat duchowości człowieka współczesnego. „Przegląd Religioznawczy”, 3: 19–28.
Google Scholar

Mielicka-Pawłowska H. (2013), Religijność zorientowana ekologicznie. [w:] H. Mielicka-Pawłowska (red.), Religijne wymiary życia społecznego. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach: 376–394.
Google Scholar

Motak M. (2010), Religia – religijność – duchowość. Przemiany zjawiska i ewolucja pojęcia. [w:] E. PrzybyłSadowska, D. Szymańska-Kuty (red.), Orbis christianus. Studia ofiarowane Profesorowi Janowi Drabinie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 201–218.
Google Scholar

Paradowski R. (2013), Pojęcie „duchowości” i metafizyczne podstawy kultury. [w:] Z. Pasek, K. Skowronek, R. Tyrała (red.), Pozareligijne wymiary duchowości. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner: 43–62.
Google Scholar

Pasek Z. (2013), Nowa duchowość. Konteksty kulturowe. Kraków: Wydawnictwo Aureus.
Google Scholar

Pasek Z. (2010), O przydatności pojęcia duchowość do badań nad współczesną kulturą. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 56–65.
Google Scholar

Pasek, Z., Skowronek K. (2011), Duchowość jako kategoria analizy kulturoznawczej. [w:] K. Łukasiewicz, I. Top, Kultura jako cultura. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: 69–83.
Google Scholar

Pasek Z., Skowronek K., Tyrała R. (red.) (2013), Pozareligijne wymiary duchowości. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner.
Google Scholar

Pasek Z., Skowronek K. (2010), Społeczne konstruowanie nowej duchowości a kultura popularna. [w:] D. Hejwosz, W. Jakubowski (red.) Kultura popularna – tożsamość – edukacja. Kraków 2010: Wydawnictwo „Impuls”: 361–378.
Google Scholar

Płużek Z. (1986), Bóg i człowiek w doświadczeniu religijnym (interpretacja psychologiczna). [w:] W. Słomka (red.) Bóg i człowiek w doświadczeniu religijnym. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL: 255–264.
Google Scholar

Pöhlmann M. (2012), Populäres Geheimwissen. Wandlungsprozesse moderner Esoterik in der Religionskultur. [w:] von Matthias Petzoldt (Hrsg.) Europas religiöse Kultur(en). Zur Rolle christlicher Theologie im weltanschaulichen Pluralismus. Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt.
Google Scholar

Przybył E. (2005), Problem definicji sacrum, czyli o bezradności religioznawcy. [w:] J.C. Kałużny (red.) Europejczyk wobec sacrum. Wczoraj i dziś. Materiały z sesji naukowej. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie: 9–18.
Google Scholar

Prüfer P. (2015), Koncepcja maturacjonizmu linearno-cyklicznego jako antidotum na zagrożenia i kryzysy wiary. [w:] E. Juśko, R.B. Sieroń, S. Sorys (red.), Wartości chrześcijańskie w XX i XXI wieku. Zagrożenia i szanse. Łapczyca: Wydawnictwo REGIS: 8–24.
Google Scholar

Prüfer P. (2014), Koncepcja religione diffusa Roberto Ciprianiego zwiastunem religijności postmodernistycznej? [w:] E. Juśko, R.B. Sieroń, S. Sorys (red.), „Homo religiosus” w postmodernistycznych uwarunkowaniach. Kraków: Drukarnia Eikon Plus: 33–49.
Google Scholar

Ptaszek R.T. (2012), Alternatywne formy religijności i duchowości. [w:] R.T. Ptaszek, M. Piwowarczyk (red.), Uniwersalizm chrześcijaństwa wobec alternatywnych propozycji współczesności. Lublin: Wydawnictwo KUL: 153–167.
Google Scholar

Ptaszek R.T. (2012), Filozofia o relacjach między religijnością a duchowością. [w:] E. Stachowska (red.) Kościoły i wspólnoty chrześcijańskie w przestrzeni społecznej w Polsce i na świecie. Dziedzictwo tradycji i współczesne wyzwania. Warszawa: Polskie Towarzystwo Socjologiczne: 79–96.
Google Scholar

Ruh U. (2006), Niemcy: Kościół „przy okazji”. „Więź”, 12: 4–13.
Google Scholar

Skowronek K., Pasek Z. (2013), Nowa kultura w kulturze popularnej. Studia tekstologiczne. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner.
Google Scholar

Skowronek K., Pasek Z. (2013), Wstęp. Czy istnieje duchowość bez sacrum? Kilka słów o duchowości niereligijnej. [w:] Z. Pasek, K. Skowronek, R. Tyrała (red.), Pozareligijne wymiary duchowości. Kraków: Wydawnictwo LIBRON – Filip Lohner: 7–16.
Google Scholar

Skrzypińska K. (2004), Czy duchowość jest tożsama z religijnością? Nowe perspektywy badawcze. „Przegląd Religioznawczy”, 4: 13–26.
Google Scholar

Skrzypińska K. (2013), Psychologiczny portret duchowości osób świeckich i zakonnych. [w:] D. Krok, A. Bronowicka (red.) Jednostka i religia w relacjach społecznych. Księdzu Profesorowi Józefowi Królowi in memoriam. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Sokolik M. (2006), Wybrane zagadnienia duchowości. Perspektywa psychologiczna. Olsztyn: Wydawnictwo Mantis.
Google Scholar

Socha P.M. (2010), Duchowość jako przemiana. Nowa teoria duchowości i jej zastosowanie w badaniach. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 262–274.
Google Scholar

Socha P.M. (2001), Duchowość jako signum temporis: zastosowanie rozmytego pojęcia do psychologii religii. „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy”, 34–36: 277–285.
Google Scholar

Socha P. M. (2000), Duchowy rozwój człowieka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Socha P.M. (2003a), Na tropach duchowości – czym jest i czym może być duchowość. „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy”, 43–44: 7–17.
Google Scholar

Socha P.M. (2004), O byciu, wierze, świętości i duchowości, czyli jak pojęcia chodzą parami. [w:] I. Borowik, H. Hoffmann, (red.) Światopogląd: między transcendencją a codziennością. Księga jubileuszowa na 70-lecie urodzin Profesora Włodzimierza Pawluczuka. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 45–56.
Google Scholar

Socha P. M. (2003b), Wybrane psychologiczne teorie duchowości. „Nomos. Kwartalnik Religioznawczy”, 43–44: 19–39.
Google Scholar

Sochoń J. (2004), Ponowoczesne losy religii. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”.
Google Scholar

Sokół-Jedlińska J. (2004), Duchowość na co dzień. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Google Scholar

Stachel G. (2007), Duchowość. [w:] R. Szpakowski (red.), Słownik Katechetyczny. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie: 201–203.
Google Scholar

Stachowska E., Stachowski Z. (2012), Między religijnością i duchowością, czyli ponowoczesny mainstream religijno-kulturowy. „Przegląd Religioznawczy”, 2: 29–37.
Google Scholar

Szlachcicowa I. (2010), Duchowość jako przedmiot badań socjologicznych – refleksje metodologiczne. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska, Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 217–230.
Google Scholar

Ślizgamy się po bardzo cienkim lodzie. Rozmowa z Benjaminem Barberem (2000), [w:] B. Wiltstein, Profile wieku. Warszawa: POLITEJA: 115–130.
Google Scholar

Verhack I. (2006), Kościół wobec sekularyzacji świadomości religijnej. [w:] L. Balter (red.) Dramatyczne pytania naszego wieku. Kolekcja Communio, t. 19, Poznań: Pallottinum: 78–89.
Google Scholar

Wargacki S.A. (2009), Duchowość jako współczesny fenomen społeczny i kulturowy. [w:] M. Filipiak (red.), Wprowadzenie do socjologii kultury. Lublin: Wydawnictwo UMCS: 294–313.
Google Scholar

Wargacki S.A. (2007), New Age. [w:] K. Banek, Słownik wiedzy o religiach. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Park: 567–575.
Google Scholar

Wargacki S.A. (2010), Płynna duchowość w kontekście ponowoczesnej kultury. [w:] M. LibiszowskaŻółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 94–104.
Google Scholar

Wojciszke B. (2013), Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Google Scholar

Wójtowicz A. (2010), Duchowość czy kolonizacja religii. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska (red.) Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 35–44.
Google Scholar

Wójtowicz A., (2004), Współczesna socjologia religii. Założenia, idee, programy, Tyczyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Społeczno-Gospodarczej w Tyczynie.
Google Scholar

Wuthnow R. (2003), Spirituality. [w:] R.K. Fenn (ed.), The Blackwell Companion to Sociology of Religion. Malden: Blackwell Publishers: 306–320.
Google Scholar

Wuthnow R. (2001), Creative Spirituality. The Way of the Artist. Berkeley-Los Angeles-London: University of California Press.
Google Scholar

Zulehner P.M. (2006), Przyszłość Kościoła, przyszłość duchowości. „Więź”,12: 57–63.
Google Scholar

Zwierżdzyński M.K. (2010), Religia – duchowość – postmodernizm. Problem znaczeń. [w:] M. Libiszowska-Żółtkowska, S. Grotowska (red.), Religijność i duchowość – dawne i nowe formy. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS: 79–93.
Google Scholar