O „małym Polaczku” Stefana Żeromskiego i „prawdziwej Polsce” Karola Irzykowskiego – prywatny wymiar polskości w obliczu Wielkiej Wojny

Joanna Niewiarowsa

doi:10.21697/zk.2015.2.11

Published: 2023-09-29

No. 2 (2015)

O „małym Polaczku” Stefana Żeromskiego i „prawdziwej Polsce” Karola Irzykowskiego – prywatny wymiar polskości w obliczu Wielkiej Wojny

Joanna Niewiarowsa

Załącznik Kulturoznawczy

Section: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zk.2015.2.11

Abstract

The article summarizes and compares the two biographical texts by writers who are difficult to compare in terms of aesthetics and political-ideological dimension − fragments of journals by Karol Irzykowski devoted to illness, death and remembrance of his daughter Basia and biographical memory of the dead of tuberculosis son Adam by Stefan Żeromski. The comparative perspective of both narratives of loss is present in their reflection on Polishness, increased in the circumstances of World War I.The analysis and interpretation shows that bearing witness to such a difficult personal existential experience paradoxically involves the necessity of re-positioning in and to Polishness. The memory of Adam Żeromski is subordinated to the social perspective, frame of collective memory, which makes it understandable why in Żeromski’s story he is the ‛little Poleʼ, and Basia is the subject to psychological and individual memory, collected memory, so she can be called the great Poland. In this sense, both texts are the edia of culture of remembrance, which inherently clarifies and determines the experience of the Great War that seems to confirm the researchers’ diagnsis of a breakthrough significance of the period 1914–1918, also in the perspective of Polish identity.

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Niewiarowsa, J. (2023). O „małym Polaczku” Stefana Żeromskiego i „prawdziwej Polsce” Karola Irzykowskiego – prywatny wymiar polskości w obliczu Wielkiej Wojny . Załącznik Kulturoznawczy, (2), 188–211. https://doi.org/10.21697/zk.2015.2.11

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Philippe Ariès, Śmierć drugiego człowieka, tłum. M. Ochab, [w:] Wymiary śmierci, red. S. Rosiek, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010.
Google Scholar

Aleida Assmann, Cztery formy pamięci, tłum. K. Sidowska, [w:] idem, Między między historią a pamięcią. Antologia, red. i posł. M. SaryuszWolska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
Google Scholar

Marc Augé, Życie jako opowieść, [w:] idem, Formy zapomnienia, tłum. A. Turczyn, wstęp J. Mikułowski Pomorski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2009.
Google Scholar

Zygmunt Bauman, Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii życia, tłum. N. Leśniewski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
Google Scholar

Mateusz Chmurski, Genealogia tożsamości. „Dziennik” Karola Irzykowskiego (1891–1897), „Przegląd Humanistyczny” 2013, nr 1, s. 123-131.
Google Scholar

Małgorzata Czermińska, Autobiograficzny trójkąt: świadectwo, wyznanie i wyzwanie, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2000.
Google Scholar

Astrid Erll, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, tłum. M. SaryuszWolska, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2009
Google Scholar

Zygmunt Freud, Aktualne uwagi o wojnie i śmierci, tłum. A. Ochocki,
Google Scholar

M. Poręba, R. Reszke, [w:] Języki przemocy, wybór, wstęp i oprac. Ł. Musiał, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Google Scholar

Zygmunt Freud, Żałoba i melancholia, [w:] idem, Psychologia nieświadomości, tłum. R. Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2007.
Google Scholar

Michał Głowiński, Proza żałobna Żeromskiego, [w:] Żeromski. Tradycja i eksperyment, idea i układ J. Ławski, red. A. Janicka, A. Kowalczykowa,
Google Scholar

G. Kowalski, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, Białystok–Rapperswil 2013.
Google Scholar

Karol Irzykowski, Czynnik sztuki w wojnie, „Nowa Reforma” 1914, nr 339, [za:] Karol Irzykowski, Pisma rozproszone, t.1: 1897–1922, oprac. J. Bahr, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998.
Google Scholar

Karol Irzykowski, Dziennik. Tom 2: 1916–1944, oprac. B. Górska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001.
Google Scholar

Karol Irzykowski, Filozofia koralowa a religia, [w:] Słoń wśród porcelany. Lżejszy kaliber, oprac. Z. Górzyna, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
Google Scholar

Karol Irzykowski, Ze szkoły Żeromskiego. „Uroda życia”, [w:] Czyn i słowo oraz Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności, Lemiesz i szpada przed sądem publicznym, Prolegomena do charakterologii, oprac. Z. Górzyna, wstęp
Google Scholar

A. Lam, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980.
Google Scholar

Jan Jakóbczyk, Diarysta Karol Irzykowski, [w:] idem, Szachy literackie? Rzecz o twórczości Karola Irzykowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2005.
Google Scholar

Dorota Kielak, Wielka Wojna i świadomość przełomu. Literatura polska lat 1914–1918, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2001.
Google Scholar

Romana Kolarzowa, „Zamawianie” Realnego. Konstruowanie tożsamości fantazmatycznej „narodu politycznego”, „Teksty Drugie” 2015, nr 1, s. 84-95
Google Scholar

Ewa Kraskowska, Ojcowska żałoba Karola Irzykowskiego, „Teksty Drugie” 2008, nr 5, s. 127-137.
Google Scholar

Philippe Lejeune, „Drogi zeszycie…”, „Drogi ekranie…” O dziennikach osobistych, tłum. M. i P. Rodakowie, wyb., wstęp i oprac. P. Rodak, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010.
Google Scholar

Philippe Lejeune, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, tłum. W. Grajewski i in., Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2001.
Google Scholar

Alfonso Mario di Nola, Triumf śmierci. Antropologia żałoby, red. M. Woźniak, tłum. J. Kornecka, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006.
Google Scholar

Małgorzata Okupnik, Fenomen pamięci. O trudności badań narracji autobiograficznych o utracie, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Sociologica” 2012, t. 41, s. 101-121.
Google Scholar

Barbara Olech, Adam Żeromski w listach i wspomnieniach Stefana Żeromskiego, [w:] Żeromski. Tradycja i eksperyment, idea i układ J. Ławski,red. A. Janicka, A. Kowalczykowa, G. Kowalski, Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku, Białystok–Rapperswil 2013.
Google Scholar

Mieczysław Porębski, Polskość jako sytuacja, „Znak” 2012, nr 690; http://www.miesiecznik.znak.com.pl/6902012mieczyslaw-porebskipolskosc-jako-sytuacja/ [data dostępu: 11.11.2015].
Google Scholar

Paweł Rodak, Między zapisem a literaturą. Dziennik polskiego pisarza w XX wieku (Żeromski, Nałkowska, Dąbrowska, Gombrowicz, HerlingGrudziński), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.
Google Scholar

Barbara H. Rosenwein, Obawy o emocje w historii, tłum. J. Wysmułek, „Teksty Drugie” 2015, nr 1, s. 359-391.
Google Scholar

Magdalena Saganiak, Świat Żeromskiego czyli Polska. Początek drogi – Polska w „Dziennikach” (1882–1891), [w:] Światy Stefana Żeromskiego. Studia, red. M.J. Olszewska, G.P. Bąbiak, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
Google Scholar

Magdalena Saganiak, „Wisła” Stefana Żeromskiego – misterium przyrody i historii, [w:] Czytanie modernizmu. Studia, red. M.J. Olszewska, G.P. Bąbiaka, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004.
Google Scholar

Jan Sowa, Fantomowe ciało króla. Peryferyjne zmagania z nowoczesną formą, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2011.
Google Scholar

Krzysztof Stępnik, Wojenna szarada. Twórczość Żeromskiego w latach 1914–1918, [w:] idem, Rekonesans. Studia z literatury i publicystyki okresu I wojny światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Lublin 1997.
Google Scholar

Jadwiga Zacharska, Między fikcją a dokumentem. „O Adamie Żeromskim wspomnienie”, [w:] Światy Stefana Żeromskiego. Studia, pod red. M.J. Olszewska, G.P. Bąbiak, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.
Google Scholar

Anna Zdanowicz, Źródła i formy polskości. Uroda życia Stefana Żeromskiego, [w:] Czytanie modernizmu. Studia, red. M.J. Olszewska, G.P. Bąbiaka, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004.
Google Scholar

Stefan Żeromski, Listy 1913–1918, oprac. Z.J. Adamczyk, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 2008.
Google Scholar

Stefan Żeromski, Pisma raperswilskie. Wspomnienia i sylwetki, oprac. Z.J. Adamczyk, Uniwersytet Jana Kazimierza w Kielcach i IBL PAN, Warszawa 2015
Google Scholar