Stosunek do samobójstwa w wypowiedziach autorów biblijnych i ich kontekst narratywno-kulturowy

Janusz Lemański

doi:10.21697/ct.2024.94.1.01

Opublikowane: 2024-02-01

Tom 94 Nr 1 (2024)

Stosunek do samobójstwa w wypowiedziach autorów biblijnych i ich kontekst narratywno-kulturowy

Janusz Lemański

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.1.01

Abstrakt

Temat samobójstwa w Biblii, jeśli spojrzymy na niego powierzchownie, wydaje się być traktowany z pewną dozą zrozumienia, a nawet jako akceptowalne rozwiązanie w sytuacjach „bez wyjścia”. Często jest ono przedstawiane, zwłaszcza w tekstach deuteronomistycznych, jako wybór mniejszego zła – by uniknąć poniżenia, tortur lub sytuacji określanych mianem „śmierci publicznej”. W tekstach z epoki hellenistycznej (1–2 Mch) decyzja o popełnieniu samobójstwa jest nawet przykładem bohaterstwa lub honorowego rozwiązania. Niektóre wypowiedzi z przełomu epok perskiej i hellenistycznej (Księgi Tobiasza i Jonasza) wykazują jednak tendencje do pokazania alternatywnych rozwiązań i potrzeby większego zaufania wobec Boga. W ten sposób trzeba rozumieć również ewangelijny opis samobójczej śmierci Judasza.

Słowa kluczowe:

samobójstwo, Biblia, kontekst narratywny i kulturowy

Inne teksty tego samego autora

Janusz Lemański, Abraham versus Jakub , Collectanea Theologica: Tom 88 Nr 4 (2018)
Janusz Lemański, (Post-)deuteronomistyczny zakaz transwestytyzmu (Pwt 22,5)? Pytanie o jego właściwy sens i motywację , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 1 (2020)
Janusz Lemański, Jefte i jego ślub (Sdz 11,29-40) – lektura kontekstualna , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 4 (2020)
Janusz Lemański, Hezekiah and the Centralization of Worship (2 Kgs 18:4.22) , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 1 (2022)
Janusz Lemański, (Post-)Deuteronomistic Prohibition of Transvestitism (Deut 22:5)? The Question of Its Actual Meaning and Motivations , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 5 (2020): Fasciculus specialis
Janusz Lemański, Abraham versus Jacob , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 5 (2020): Fasciculus specialis
Janusz Lemański, „Nie wydasz niewolnika jego panu…” (Pwt 23,16–17). Prawo, które wyprzedziło epokę? , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 3 (2022)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Lemański, J. (2024). Stosunek do samobójstwa w wypowiedziach autorów biblijnych i ich kontekst narratywno-kulturowy. Collectanea Theologica, 94(1), 5–42. https://doi.org/10.21697/ct.2024.94.1.01

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Allen, L.C., The Book of Joel, Obadiah, Jonah, and Micah (The New International Commentary on the Old Testament; Grand Rapids, MI: Eerdmans 1976). DOI: https://doi.org/10.5040/bci-00a9
Google Scholar

Asley, B.M., Żyć prawdą w miłości. Biblijne wprowadzenie do teologii moralnej (Poznań: W Drodze 2008).
Google Scholar

Assmann, J., Ägypten. Eine Sinngeschichte (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1996).
Google Scholar

Baechler, J., Tod durch eigene Hand. Eine wissenschaftliche Untersuchung über den Selbstmord (Frankfurt am Main – Berlin – Wien: Ullsteim 1981).
Google Scholar

Balzaretti, C., 1–2 Samuele (I libri biblici. Primo Testamento; Milano: Paoline 2020).
Google Scholar

Bar-Efrat, S., Das zweite Buch Samuel. Ein narratologisch-philologischer Kommentar (Beiträge zur Wissenschaft vom Alten und Neuen Testament 181; Stuttgart: Kohlhammer 2009).
Google Scholar

Bartelmus, R., Heroentum in Israel und seiner Umwelt: eine traditionsgeschichtliche Untersuchung zu Gen. 6, 1-4 und verwandten Texten im Alten Testament und der altorientalischen Literatur (Abhandlungen zur Theologie des Alten und Neuen Testaments 65; Zürich: TVZ 1979).
Google Scholar

Begg, C., „Achitophel versus Hushai according to Josephus”, Annali di Storia dell’Esegesi 22 (2005) 479–500.
Google Scholar

Block, D.I., Judges, Ruth (The New American Commentary 6; Nashville, TN: Publishing Group 1999).
Google Scholar

Bodner, K., „Motives for Defection: Ahitophel’s Agenda in 2 Samuel 15–17”, Studies in Religion/Sciences Religieuses 31/1(2002) 63–72, https://www.academia.edu/3757733/Motives_for_defection_Ahithophels_agenda_in_2_Samuel_15_17 (dostęp 3.07.2023). DOI: https://doi.org/10.1177/000842980203100105
Google Scholar

Borger, R. – Fuchs, A., Beiträge zum Inschriftenwerk Assurbanipals (Wiesbaden: Harrassowitz 1996).
Google Scholar

Caquot, A. – Robert, P. de, Les livres de Samuel (Genève: Labor et Fides 1994).
Google Scholar

Cekiera, C., „Postawy wobec życia i śmierci a problem samobójstwa”, Między życiem a śmiercią. Uzależnienia, eutanazja, sytuacje graniczne (red. W. Bołoz – M. Ryś; Warszawa: UKSW 2002) 277–288.
Google Scholar

Centrum Badania Opinii Społecznej, Samopoczucie Polaków w roku 2022 (Komunikat z badań 4/2023), https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2023/K_004_23.PDF.
Google Scholar

Cogan, M., 1 Kings (The Anchor Bible 10; New York, NY: Doubleday 2000).
Google Scholar

Cohen, J., „On Martyrs and Communal Interests: Rabbinic Readings of the Samson Narrative”, Review of Rabbinic Judaism 11 (2008) 49–72. DOI: https://doi.org/10.1163/157007008784870576
Google Scholar

Deissler, A., Zwölf Propheten III: Obadja–Jona–Micha–Nahum–Habakuk (Neue Echter Bibel; Würzburg: Echter 1984).
Google Scholar

Diehl, E., Anthologia Lyrica Graeca. Fasc. I. Poetae Elegiaci (Leipzig: B.G. Teubner 1954).
Google Scholar

Dietrich, J., „Der Tod von eigenen Hand im Alten Testament und Alten Orient”, Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt (red. A. Berlejung – B. Janowski; Forschungen zum Alten Testament 64; Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 177–198.
Google Scholar

Dietrich, W., Die frühe Königszeit in Israel. 10. Jahrhundert v. Chr. (Biblische Enzyklopädie 3; Stuttgart – Berlin – Köln: Kohlhammer 1997).
Google Scholar

Dietrich, W., Samuel. 1 Samuel 27–2 Samuel 8 (Biblischer Kommentar. Altes Testament 8/3; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2019).
Google Scholar

Dietrich, W., Samuel. 2 Samuel 15–20 (Biblischer Kommentar. Altes Testament 8/5; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2023). DOI: https://doi.org/10.13109/9783666503634
Google Scholar

Dietrich, W. – Vollenweider, S., „Tod. Altes und Neues Testament”, Theologische Realenzyklopädie (red. G. Müller; Berlin – New York, NY: de Gruyter 2002) XXXIII, 582–600.
Google Scholar

Dobbeler, S. von, Die Bücher 1/2 Makkabäer (Neues Stuttgarter Kommentar. Altes Testament 11; Stuttgart: Katholisches Bibelwerk 1997).
Google Scholar

Dommershausen, W., 1–2 Makkabäer (Neue Echter Bibel; Würzburg: Echter 1985).
Google Scholar

Doran, R., 2 Maccabees. A Critical Commentary (Minneapolis, MN: Fortress Press 2012).
Google Scholar

Dragga, S., „In the Shadow of the Judges: The Failure of Saul”, Journal for the Study of the Old Testament 38 (1987) 39–46. DOI: https://doi.org/10.1177/030908928701203804
Google Scholar

Droge, A.J., „Suicide”, The Anchor Bible Dictionary (red. D.N. Freedman; New York, NY: Doubleday 1992) VI, 225–231. DOI: https://doi.org/10.5040/9780300261929-149
Google Scholar

Droge, A.J. – Tabor, J.D., A Noble Death: Suicide and Martyrdom among Christians and Jews in Antiquity (New York, NY: Harper Collins 1992).
Google Scholar

Durkheim, É., Suicide. Étude de sociologie (Paris: Felix Alcan 1897); wydanie polskie: Durkheim, É., Samobójstwo. Studiu z socjologii (Biblioteka Myśli Socjologicznej 3; tłum. K. Wakar; Warszawa: Oficyna Naukowa 2006).
Google Scholar

Dziadosz, D., Monarcha odrzucony przez Boga i lud. Proces redakcji biblijnych tradycji o Saulu (Przemyśl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej 2006).
Google Scholar

Dziadosz, D., Księga Sędziów rozdziały 6–12 (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 7/2; Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2019).
Google Scholar

Edelman, D.V., King Saul in the Historiography of Judah (Journal for the Study of the Old Testament. Supplement Series 121; Sheffield: Academic Press 1991).
Google Scholar

Eder, S., „Gender Trouble in Judges 4? An Intertextual Approach to Jael”, Protokolle zur Bibel 27 (2018) 73–84.
Google Scholar

Ego, B., Tobit (Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament; Stuttgart: Kohlhammer 2021).
Google Scholar

Engel, H., „Das Buch Tobit”, Einleitung in das Alte Testament (Studienbücher Theologie 1,1; wyd. 7; Stuttgart: Kohlhammer 2008) 278–288.
Google Scholar

Engel, H., „Die Bücher der Makkabäer”, Einleitung in das Alte Testament (Studienbücher Theologie 1,1; wyd. 7; Stuttgart: Kohlhammer 2008) 312–328.
Google Scholar

Exum, C.J., „The Theological Dimension of the Samson Saga”, Vetus Testamentum 33 (1983) 30–45. DOI: https://doi.org/10.1163/156853383X00323
Google Scholar

Falewicz, A., „Duszpasterz i teolog w obliczu aktu samobójczego”, Praktyczna psychologia dla teologów (red. M. Guzewicz – J. Czerkawski; Biblioteka Kieleckich Studiów Teologicznych 9; Kielce: Jedność 2017) II, 177–197.
Google Scholar

Finkelstein, I., „Tell el-Far‘ah (Tirza) and the Early Days of the Northern Kingdom”, Revue Biblique 119 (2012) 331–146, https://www.academia.edu/4062301/I_Finkelstein_Tell_el_Farah_Tirzah_and_the_Early_Days_of_the_Northern_Kingdom_Revue_Biblique_119_2012_331_346 (dostęp 27.5.2023).
Google Scholar

Fitzmyer, J., The Acts of the Apostles (The Anchor Bible 31; New York, NY: Doubleday 1998). DOI: https://doi.org/10.5040/9780300261660
Google Scholar

Flawiusz, J., Wojna żydowska (tłum. J. Radożycki; Warszawa: Oficyna Wydawnicza 1991).
Google Scholar

Fokkelman, J.P., Narrative Art and Poetry in the Books of Samuel. I. Kong David (II Sam 9–20 and Kings 1–2) (Studia Semitica Neerlandica 20; Assen: Van Gorcum 1981). DOI: https://doi.org/10.1163/9789004354470
Google Scholar

Fokkelman, J.P., Narrative Art and Poetry in the Books of Samuel. II. The Crossing Fates (I Sam. 13–31 and II Sam. 1) (Studia Semitica Neerlandica 23; Assen: Van Gorcum 1986). DOI: https://doi.org/10.1163/9789004354449_003
Google Scholar

Galpez-Feller, P., „Let my Soul Die with the Philistines (Judges 16,30)”, Journal for the Study of the Old Testament 30 (2006) 315–325, https://www.researchgate.net/publication/240714554_%27Let_my_Soul_Die_with_the_Philistines%27_Judges_1630 (dostęp 26.05.2023). DOI: https://doi.org/10.1177/0309089206063435
Google Scholar

Gesenius Hebräisches und aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament (red. H. Donner; wyd. 18; Berlin – New York, NY: Springer 1995) II.
Google Scholar

Goldstein, J.A., I Maccabees (The Anchor Bible 41; New York, NY: Doubleday 1976). DOI: https://doi.org/10.5040/9780300262049
Google Scholar

Goldstein, J.A., II Maccabees (The Anchor Bible 41A; Garden City – New York, NY: Doubleday 1983).
Google Scholar

Groẞ, W., Richter (Herder Theologische Kommentar zum Alten Testament; Freiburg – Basel – Wien: Herder 2009).
Google Scholar

Gryglewicz, F., Księgi Machabejskie (Pismo Święte. Stary Testament 6/4; Poznań: Pallottinum 1961).
Google Scholar

Hamilton, M., The Body Royal: The Social Poetics of Kingship in Ancient Israel (Leiden – Boston, MA: Brill 2005). DOI: https://doi.org/10.1163/9789047415435
Google Scholar

Hasenfratz, H.-P., Die toten Lebenden. Eine religionsphänomenologische Studie zum sozialen Tod in archaischen Gesellschaften. Zugleich ein kritischer Beitrag zur sogenannten Strafopfertheorie (Beihefte der Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte 24; Leiden: Brill 1982).
Google Scholar

Henten, J.W. van, The Maccabean Martyrs as Saviour of the Jews. A Study of 2 and 4 Maccabees (Supplements to the Journal for the Study of Judaism 57; Leiden – Boston. MA: Brill 1997).
Google Scholar

Herr, D.D. – Boyd, M.P., „A Watermelon Named Abimelek”, Biblical Archaeology Review 28/1 (2002) 34–37, 62.
Google Scholar

Hess, R.S., „ḥnq”, New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis (red. W.A. Van Gemeren; Carlisle: Paternoster Press 1997) II, 209–210.
Google Scholar

Januszewska, E., „Samobójstwo. 1. Aspekty psychologiczne i społeczne”, Encyklopedia Katolicka (red. S. Wilk; Lublin: TN KULJP II 2012) XVII, 975–977.
Google Scholar

Jeremia, J., Die Propheten Joel, Obadja, Jona, Micha (Das Alte Testament Deutsch 24/3; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2007).
Google Scholar

Joüon, P. – Muraoka, T., A Grammar of Biblical Hebrew. II. Syntax (Roma: PIB 1993).
Google Scholar

Kampen, J., „Macron”, The Anchor Bible Dictionary (red. D.N. Freedman; New York, NY: Doubleday 1992) IV, 461–462. DOI: https://doi.org/10.5040/9780300261905-331
Google Scholar

Knauf, E.A., 1 Könige 15–22 (Herder Theologische Kommentar zum Alten Testament; Freiburg – Basel – Wien: Herder 2019).
Google Scholar

Kowalski, E., Człowiek i bioetyka. Zagadnienia bioetyczne dla duszpasterzy i katechetów (Kraków: Homo Dei 2015).
Google Scholar

Kuszyński, A., „Samobójstwo. 2. Aspekty moralne”, Encyklopedia Katolicka (red. S. Wilk; Lublin: TN KULJP II 2012) XVII, 977.
Google Scholar

Lang, B., „Selbstmord”, Neues Bibel-Lexikon (red. M. Görg – B. Land; Düsseldorf – Zürich: Benzinger 2001) III, 562–563.
Google Scholar

Laskowski, Ł., Druga Księga Machabejska (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 14/3; Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2017).
Google Scholar

Lemański, J., „Dawid i Goliat, czyli spór o to, jaki obraz Dawida prezentuje 1 Sm 17,1–18,5?”, Roczniki Biblijne 2/57 (2010) 77–121.
Google Scholar

Lemański, J., „Sprawisz, abym ożył!”. Źródła nadziei na zmartwychwstanie w Starym Testamencie (Rozprawy i Studia 532; Szczecin: Wydawnictwo Naukowe USz 2004).
Google Scholar

Lemański, J., „Szukajcie dobra, a nie zła, abyście żyli” (Am 5,14). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe USz 2012) II.
Google Scholar

Lenzen, V., „Selbsttötung in der Bibel”, Bibel und Kirche 47 (1992) 87–93.
Google Scholar

Machinek, M., Śmierć w dyspozycji człowieka. Teologia moralna wobec problemów etycznych u kresu ludzkiego życia (Biblioteka Wydziału teologicznego 6; Olsztyn: Hosianum 2001).
Google Scholar

Marciniec, P., „Samobójstwo”, Encyklopedia Bioetyki (red. A. Muszala; Radom PWE 2005) 399–404.
Google Scholar

McCarter, P.K., I Samuel (The Anchor Bible 8; Garden City, NY: Doubleday 1980).
Google Scholar

McCarter, P.K., II Samuel (The Anchor Bible 9; New York, NY: Doubleday 1984).
Google Scholar

McKenzie, S.L., 1 Könige 16 – 2 Könige 16 (Internationaler Exegetischer Kommentar zum Alten Testament; Stuttgart: Kohlhammer 2021).
Google Scholar

Mitch, C. – Sri, E., Ewangelia według św. Mateusza (tłum. E. Litak; Katolicki Komentarz do Pisma Świętego; Poznań: W Drodze 2019).
Google Scholar

Moretti, L., Iscrizioni storiche ellenistiche: Testo, traduzione e commento (Biblioteca di studi superiori 5/3; Firenze: La nuova 1967) I.
Google Scholar

Nawrot, J., Pierwsza Księga Machabejska rozdziały 6,17–16,24 (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 14/2; Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2020).
Google Scholar

Nelson, R.D., Judges: A Critical and Rhetorical Commentary (London: T&T Clark 2017).
Google Scholar

Niditch, S., Judges (The Old Testament Library; Louisville, KY – London: Westminster John Knox Press 2008).
Google Scholar

Nobile, M., 1–2 Re (I libri biblici. Primo Testamento; Milano: Paoline 2010).
Google Scholar

Nowotny, J., Selected Royal Inscriptions of Assurbanipal. L3 L4, LET Prisma I, Prisma T, and Related Texts (State Archive of Assyrian Cuneiform Texts 10; Helsinki: Jan Sanders Memorial Fund 2014).
Google Scholar

Paciorek, A., Ewangelia według św. Mateusza rozdziały 14–28 (Nowy Komentarz Biblijny. Nowy Testament 1/2; Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2008).
Google Scholar

Plutarch, „Pyrrus”, Żywoty sławnych mężów (tłum. M. Brożek; Wrocław: Ossolineum 1977) 242–304.
Google Scholar

Polibiusz, Dzieje (tłum. S. Hammer – M. Brożek; Wrocław: Ossolineum 2005) II.
Google Scholar

Popowski, R., Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu (Warszawa: Vocatio 1995).
Google Scholar

Potocki, S., „Księga Jonasza”, Księgi Proroków Mniejszych (Pismo Święte. Stary Testament 12/1; Poznań: Pallottinum 1968) 233–341.
Google Scholar

Rizzi, G., Giudici (I libri biblici. Primo Testamento; Milano: Paoline 2012).
Google Scholar

Roux, G., Mezopotamia (tłum. B. Kowalska – J. Kozłowska; Warszawa: Dialog 1998).
Google Scholar

Sasson, J.M., Jonah (The Anchor Bible 24B; New York, NY: Doubleday 1990).
Google Scholar

Schroer, S., Die Samuelbücher (Neuer Stuttgarter Kommentar. Altes Testament 7; Stuttgart: Katholisches Bibelwerk 1992).
Google Scholar

Schüngel-Straumann, H., Tobit (Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament; Freiburg – Basel – Wien: Herder 2000).
Google Scholar

Shemesh, Y., „Suicide in the Bible”, The Jewish Bible Quarterly 37 (2009) 157–168.
Google Scholar

Spronk, K., Judges (Historical Commentary on the Old Testament; Leuven – Paris – Bristol: Peeters 2019).
Google Scholar

Staubli, T. – Schroer, S., Menschenbilder der Bibel (Ostfildern: Patmos Verlag 2014).
Google Scholar

Stoebe, H.J., Dae erste Buch Samuelis (Kommentar zum Alten Testament 8/1; Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus 1973).
Google Scholar

Stoebe, H.J., Das zweite Buch Samuelis (Kommentar zum Alten Testament 8/2; Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus 1994).
Google Scholar

Stolz, F., Das erste und zweite Buch Samuel (Zürcher Bibelkommentar 9; Zürich: Theologischer Verlag 1981).
Google Scholar

Strack, H.L. – Billerbeck, P., Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch. I. Das Evangelium nach Matthäus (München: C.H. Beck 1926).
Google Scholar

Stuart, D., Hosea-Jonah (Word Biblical Commentary 31; Waco, TX: Book Publisher 1987).
Google Scholar

Sweeney, M.A., I & II Kings (The Old Testament Library; Louisville, KY – London: Westminster John Knox Press 2007).
Google Scholar

Ślipko, T., Granice życia. Dylematy współczesnej bioetyki (Kraków: WAM 1994).
Google Scholar

Texte aus der Umwelt des Alten Testaments. Neue Folge (red. B. Janowski – G. Wilhelm; tłum. K. Hecker; Gütersloh: Gütersloher Verlagshaus 2005) II (= TUAT.NF).
Google Scholar

Vilchez Lindez, J., Tobia e Giuditta (Roma: Borla 2004).
Google Scholar

Webb, B.G., The Book of Judges (The New International Commentary on the Old Testament; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 2012).
Google Scholar

Weber, H.-J., Der soziale Tod. Zur Soziogenese von Todesbildern (Europäische Hochschulschriften 22/255; Frankfurt am Main: Peter Lang 1994).
Google Scholar

Wolff, H.W., Dodekapropheton 3: Obadja/Jona (Biblischer Kommentar. Altes Testament 14/3; wyd. 2; Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 1991).
Google Scholar

Wray Beal, L.M., 1&2 Kings (Apollos Old Testament Commentary 9; Downers Grove, IL – Nottingham: InterVarsity Press – Apolls 2014).
Google Scholar

Wright, A.T., „Suicide”, The New Interpreter’s Dictionary of the Bible (red. K.D. Sakenfeld; Nashville: Abingdon Press 2009) V, 395.
Google Scholar

Wrona, M.S., Samobójstwo dziecka jako fakt prawny i społeczny (dysertacja doktorska; UW Instytut Stosowanych Nauk Społecznych; Warszawa 2022).
Google Scholar