„Nie wydasz niewolnika jego panu…” (Pwt 23,16–17). Prawo, które wyprzedziło epokę?

Janusz Lemański

doi:10.21697/ct.2022.92.3.01

Opublikowane: 2022-09-30

Tom 92 Nr 3 (2022)

„Nie wydasz niewolnika jego panu…” (Pwt 23,16–17). Prawo, które wyprzedziło epokę?

Janusz Lemański

Collectanea Theologica

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/ct.2022.92.3.01

Abstrakt

Prawo opisane w Pwt 23,16–17, mówiące o tym, by nie wydawać zbiegłego z zagranicy niewolnika jego panu oraz o przyjęciu go i dobrym traktowaniu, wyróżnia się nie tylko na tle zasad obowiązujących w otoczeniu kulturowym starożytnego Izraela, ale także na tle samego prawodawstwa deuteronomicznego (por. Pwt 15,12–18; 22,1–4). Trudno zdecydowanie określić czas jego powstania względem wygnania babilońskiego. W artykule przyjmuje się, że jego inspiracją było doświadczenie historyczne Izraela – zarówno sugerowane przez autorów biblijnych (Izrael to niewolnicy wyzwoleni z Egiptu), jak i realne (koniec dominacji asyryjskiej lub uwolnienie z niewoli babilońskiej). Przepis ten, nawet jeśli nie był stosowany w szeroko rozumianej praktyce, stanowi na pewno wskazanie właściwego kierunku zarówno w refleksji teologicznej nad kwestią niewolnictwa w ogóle, jak i nad sensem „braterskiej wspólnoty” zamieszkującej „dobrą ziemię” ofiarowaną Izraelitom przez JHWH. Przykład traktowania zbiegłego obcego niewolnika stanowi wskazanie, aby zaprosić do tej wspólnoty wszystkich potrzebujących.

Słowa kluczowe:

niewolnictwo, niewolnik/sługa, dobra ziemia, etos społeczny

Inne teksty tego samego autora

Janusz Lemański, Abraham versus Jakub , Collectanea Theologica: Tom 88 Nr 4 (2018)
Janusz Lemański, (Post-)deuteronomistyczny zakaz transwestytyzmu (Pwt 22,5)? Pytanie o jego właściwy sens i motywację , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 1 (2020)
Janusz Lemański, Stosunek do samobójstwa w wypowiedziach autorów biblijnych i ich kontekst narratywno-kulturowy , Collectanea Theologica: Tom 94 Nr 1 (2024)
Janusz Lemański, Jefte i jego ślub (Sdz 11,29-40) – lektura kontekstualna , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 4 (2020)
Janusz Lemański, Hezekiah and the Centralization of Worship (2 Kgs 18:4.22) , Collectanea Theologica: Tom 92 Nr 1 (2022)
Janusz Lemański, (Post-)Deuteronomistic Prohibition of Transvestitism (Deut 22:5)? The Question of Its Actual Meaning and Motivations , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 5 (2020): Fasciculus specialis
Janusz Lemański, Abraham versus Jacob , Collectanea Theologica: Tom 90 Nr 5 (2020): Fasciculus specialis

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Lemański, J. (2022). „Nie wydasz niewolnika jego panu…” (Pwt 23,16–17). Prawo, które wyprzedziło epokę?. Collectanea Theologica, 92(3), 5–31. https://doi.org/10.21697/ct.2022.92.3.01

Cited by / Share

Bibliografia

Alexander, T.D., Exodus (Apollos Old Testament Commentary 2; London: Apollos – Downers Grove, IL: InterVarsity Pres 2017).
Google Scholar

Ancient Near Eastern Texts related to the Old Testament (red. J.B. Pritchard; wyd. 3; Princeton: University Press 1969) (= ANET).
Google Scholar

Beuken, W.A.M., Jesaja 13–27 (Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament; Freibrg – Basel – Wien: Herder 2007).
Google Scholar

Borger, R., Rechtsbücher (red. O. Kaiser et al.; Texte aus der Umwelt des Alten Testaments I/1; Gütersloh: G. Mohn 1982).
Google Scholar

Brueggemann, W., Money and Possessions (Louisville, KY: Westminster John Knox Press 2016).
Google Scholar

Cardellini, I., Die biblische “Sklaven”-Gesetze im Lichte des keilschriftlichen Sklavenrechts: ein Beitrag zur Tradition, Überlieferung und Redaktion der alttestamentlichen Rechtstexte (Bonner Biblische Beiträge 55; Bonn: Athenäum 1981).
Google Scholar

Carpenter, E., „ʿbd”, New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis (red. W.A. VanGemeren; Carlisle: Paternoster Press 1997) III, 304–309.
Google Scholar

Clines, D.J.A., „Ethics as Deconstruction”, The Bible in Ethics. The Second Sheffield Colloquium (red. J.W. Rogerson – M.D. Carroll – M. Davies; The Library of Hebrew Bible/Old Testament Studies 207; Sheffield: Academic Press 1995) 77–107.
Google Scholar

Crüsemann, F., The Torah. Theology and Social History of Old Testament Law (Edinburgh: T&T Clark 1994).
Google Scholar

Dietrich, D., Samuel. 1 Samuel 27 – 2 Samuel 8 (Biblischer Kommentar VIII/3; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2019).
Google Scholar

Dietrich, D., „Sklaverei I. Altes Testament”, Theologische Realenzyklopädie (Berlin, New York: de Gruyter 2000) XXXI, 367–373.
Google Scholar

Fischer, G., Jeremia 1–25 (Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament; Freiburg – Basel – Wien 2005).
Google Scholar

Greenfield, J.C., „Asylum at Aleppo: A Note on Sifre III.4–7”, Ah, Assyria… Studies in Assyrian History and Ancient Near Eastern Historiography presented to Hayim Tadmor (red. M. Cogan – I. Eph‘I; Scripta Hierosolymitana 33; Jerusalem: The Hebrew University Magness Press 1991) 272–278.
Google Scholar

Haas, G.H., „Slave, Slavery”, Dictionary of the Old Testament. Pentateuch (red. T.D. Alexander – D.W. Baker; Downer Grove, IL – Leicester: InterVarsity Press 2003) 778–783.
Google Scholar

Hallo, W.W. (red.), The Context of Scripture. II. Monumental Inscriptions from the Biblical World (Leiden – Boston: Brill 2003).
Google Scholar

Hankins, D., „«Much Madness Is Divinest Sense»: The Economic Consequences of Yahweh’s Parasocial Identity”, The Bible & Critical Theory 14/1 (2018) 17–47, https://www.academia.edu/36762438 (dostęp 3.05.2022).
Google Scholar

Hasse, R., „Minima ad Codicem Hethaeorum pertinentia”, Zeitschrift für die altorientalische und biblische Rechtsgeschichte 8 (2002) 308–322.
Google Scholar

Hempel, J., Die Schichten des Deuteronomiums. Ein Beitrag zur israelitischen Literatur und Rechtsgeschichte (Leipzig: R. Voigtländer 1914).
Google Scholar

Hölscher, G., „Komposition und Ursprung des Deuteronomiums”, Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 40 (1922) 161–255. DOI: https://doi.org/10.1515/zatw.1922.40.1.161
Google Scholar

Höver-Johag, I, „ṭôb”, Theological Dictionary of the Old Testament (red. G.J. Botterweck – H. Ringgren – H.-J. Fabry; (Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 1986) V, 296–317.
Google Scholar

Kessler, R., Sozialgeschichte des alten Israels. Eine Einführung (Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 2006).
Google Scholar

Kodeks Hammurabiego (tł. M. Stępień; Warszawa: Alfa 2000) (= KH).
Google Scholar

Koehler, L. – Baumgartner, W. – Stamm, K.J. (red.), Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko polski Starego Testamentu (Warszawa: Vocatio 2008) I–II (= KBL).
Google Scholar

Lemański, J., Księga Powtórzonego Prawa (Biblia Lubelska; Lublin: Wydawnictwo KUL 2022).
Google Scholar

Lemański, J., Księga Wyjścia (NKB.ST II; Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2009).
Google Scholar

Lemański, J., Pięcioksiąg dzisiaj (Kielce: Verbum 2002).
Google Scholar

Lemański, J., Prawo Pana doskonałe – krzepi życie (Ps 19,8a). Kilka refleksji na temat istoty prawa i sprawiedliwości w Starym Testamencie (Studia i Rozprawy 54; Szczecin: Wydawnictwo US 2019).
Google Scholar

Lemański, J., Tora – Pięcioksiąg. Wprowadzenie w zagadnienia teologiczne i historyczno-krytyczne (Szczecin: Wydawnictwo US 2020).
Google Scholar

Levine, E., „On Ex 21,10 ʿonah and Biblical Marriage”, Zeitschrift für die altorientalische und biblische Rechtsgeschichte 5 (1999) 133–164.
Google Scholar

Lipiński, E., Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne (Lublin: Wydawnictwo KUL 2009).
Google Scholar

Lundbom, J.R., Deuteronomy. A Commentary (Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 2013).
Google Scholar

Mayes, A.D.H., Deuteronomy (New Century Bible Commentary; Grand Rapids, MI: Eerdmans – London: Marshall, Morgan & Scott 1979; reprint 1991).
Google Scholar

Mendelsohn, I., Slavery in the Ancient Near East (New York, NY: Oxford University Press 1949).
Google Scholar

Merrill, E.H., Deuteronomy (New American Commentary 4; Nashville: Publishing Group 1994).
Google Scholar

Nelson, R.D., Deuteronomy (Old Testament Library; Louisville, KY – London: John Knox Press 2002).
Google Scholar

Nicole, E., „bḥr”, New International Dictionary of Old Testament Theology and Exegesis (red. W.A. VanGemeren; Carlisle: Paternoster Press 1997) I, 638–642.
Google Scholar

Nielsen, E., Deuteronomium (Handbuch zum Alten Testament I/6; Tübingen 1995).
Google Scholar

Otto, E., Deuteronomium 23,16–34,12 (Herders Theologischer Kommentar zum Alten Testament; Freiburg – Basel – Wien: Herder 2017).
Google Scholar

Paganini, S., Deuteronomio (I libri biblici. Primo Testamen to; Mila no: Paoline 2011).
Google Scholar

Penna, A., Deuteronomio (La sacra Bibb ia; Ro ma: Marietti 1976).
Google Scholar

Riede, P., „Sklave, Sklaverin”, Neues Bibel-Lexikon (red. M. Görg – B. Lang; Düsseldorf, Zürich: Benziger 2001) III, 616–621.
Google Scholar

Ringgren, H., „yānâ”, Theological Dictionary of the Old Testament (red. G.J. Botterweck – H. Ringgren – H.-J. Fabry; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 1990) VI, 104–106.
Google Scholar

Ringgren, H. – Rüterwörden, U. – Simian-Yofre, H., „ʿābad, ʿebed, ʿăbōdâ”, Theological Dictionary of the Old Testament (red. G.J. Botterweck – H. Ringgren – H.-J. Fabry; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 1999) X, 376–405.
Google Scholar

Schmidt, W.H., Das Buch Jeremia. Kapitel 21–52 (Alte Testament Deutsch 21; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2013). DOI: https://doi.org/10.13109/9783666512063
Google Scholar

Seitz, G., Redaktionsgeschichtliche Studien zum Deuteronomium (Beiträge zur Wissenschaft vom Alten und Neuen Testament 93; Stuttgart: W. Kohlhammer 1971).
Google Scholar

Snell, D.C., Flight and Freedom in the Ancient Near East (Culture and history of the ancient Near East 8; Leiden – Boston, MA: Brill 2001). DOI: https://doi.org/10.1163/9789004494053
Google Scholar

Steuernagel, C., Das Deuteronomium. Handkommentar zum Alten Testament (wyd. 2; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1923).
Google Scholar

Veijola, T., Das 5 Buch Mose. Deuteronomium. Kapitel 1,1–16,17 (Das Alte Testament Deutsch: Neues Göttinger Bibelwerk 8/1; Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2004).
Google Scholar

Weinfeld, M., Deuteronomy and Deuteronomic School (Oxford: Oxford University Press 1972).
Google Scholar

Westbrook, R., „Slave and Master in Ancient Near East Law”, Chicago – Kent-Law Review 70 (1995) 1631–1676, https://scholarship.kentlaw.iit.edu (dostęp 17.06.2022).
Google Scholar

Westbrook, R. (red.), A History of Ancient Near Eastern Law. I–II (Leiden – Boston, MA: Brill 2003). DOI: https://doi.org/10.1163/9789047402091
Google Scholar