Ara Crucis - krucyfiks i ołtarz św. Krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń

Janusz Maciej Nowiński

doi:10.21852/sem.2019.2.12

Opublikowane: 2022-10-16

Tom 40 Nr 2 (2019)

Ara Crucis - krucyfiks i ołtarz św. Krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń

Janusz Maciej Nowiński

Seminare. Poszukiwania naukowe

Dział: Z problematyki historycznej

https://doi.org/10.21852/sem.2019.2.12

Abstrakt

Ołtarz dedykowany Krzyżowi Świętemu (altare sanctae crucis) pojawił się we wnętrzu świątyń we wczesnym średniowieczu – najstarsze świadectwa o istnieniu takich ołtarzy pochodzą z VI w. Ołtarzowi temu zawsze towarzyszył okazały krucyfiks ustawiony w centrum kościoła (crux in medio ecclesiae), i to on dał początek usytuowaniu, dedykacji oraz interpretacji symbolicznej altare sanctae crucis we wnętrzu świątyni. Połączenie ołtarza z monumentem krzyża stojącym w centrum kościoła powodowało, że nabierał on szczególnej rangi, dominując wśród pozostałych ołtarzy. Krzyż w centrum średniowiecznych świątyń naśladował pomnik krzyża ustawiony na Golgocie, postrzeganej wraz z Jerozolimą jako centrum świata i historii Zbawienia.

Słowa kluczowe:

Crux gemmata, crux in medio ecclesiae, ołtarz Św. Krzyża, altare sanctae crucis, Hrabanus Maurus

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Nowiński , J. M. (2022). Ara Crucis - krucyfiks i ołtarz św. Krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń . Seminare. Poszukiwania Naukowe, 40(2), 157–173. https://doi.org/10.21852/sem.2019.2.12

Cited by / Share

Bibliografia

Anonim z Piacenzy. 1996. Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 237-273. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Beer, Manuela. 2005. Triumphkreuze des Mittelalters. Ein Beitrag zu Typus und Genese im 12. und 13. Jahrhundert. Mit einem Katalog der erhaltenen Denkmäler. Regensburg: Schnell & Steiner.
Google Scholar

Braun, Joseph. 1924. Der christliche Altar in seinem geschichtlichen Entwicklung, t. 1. München: Alte Meister Guenther Koch & Co.
Google Scholar

Concilia Germaniae. 1761. Concilia Germaniae quae (...) Cl. Joannes Fridericus Schannat magnaex parte primum collegit (...). Coloniae Augustae Agrippinensium: Krakamp et Simon.
Google Scholar

Cyryl Jerozolimski. 2000. Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. Wojciech Kania, wstęp Jacek Bojarski, oprac. Mateusz Bogucki. Kraków: Wydawnictwo M.
Google Scholar

Egeria. 1996. Pielgrzymka do miejsc świętych. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 135-229. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Euzebiusz z Cezarei. 2007. Życie Konstantyna, wstęp, przypisy Teresa Wnętrzak Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Fillitz, Hermann. 1984. Das Mittelalter I, Propyläen Kunstgeschichte Band 5. Berlin: Propyläen Verlag.
Google Scholar

Gamber, Klaus. 1981. Die Funktion des gotischen Lettners ausgezeigt am einstigen „Lectorium” des Regensburger Domes. W: Klaus Gamber. Sancta Sanctorum. Studien zur liturgischen Ausstattung der Kirche, vor allem des Altarraums, 109-119. Regensburg: Komissionsverlag Friedrich Pustet.
Google Scholar

Garipzanov, Ildar. 2018. Graphic Signs of Autority in Late Antiquity and the Earl Middle Ages, 300-900. Oxford: University Press.
Google Scholar

Gallistl, Bernhard. 1993. Die Bernwardsäule und die Michaeliskirche zu Hildesheim. Hildesheim: Olms.
Google Scholar

Grzegorz Wielki. 2000. Dialogi, tłum. Ewa Czerny i Anna Świderkówna, wstęp Adalbert de Vogüé, komentarz i oprac. Marek Starowieyski, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów.
Google Scholar

Henderson, George. 1987. Wczesne średniowiecze, tłum. Piotr Paszkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Hieronymus. 1964. Commentarii in Ezechielem, ed. Franciscus Glorie, “Corpus Christianorum. Series Latina” 75. Turnhout: Brepols.
Google Scholar

Hrabani Carmina. 1884. Hrabani Mauri Carmina. W: Monumenta Germaniae Historica, Poetarum Latinorum Medii Aevi, t. 2, 154-422. Berolini: Weidmann.
Google Scholar

Hrabani De Laudibus. 1993. Hrabani Mauri De Laudibus Sanctae Crucis, “Patrologia Latina” 107, 137-294.
Google Scholar

Jacobsen, Werner. 1992. Der Klosterplan von St. Gallen und die Karolingische Architektur. Entwicklung und Wandel von Form und Bedeutung im fränkischen Kirchenbau zwischen 751 und 840. Berlin: Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft.
Google Scholar

Kopp, Stefan. 2011. Der liturgische Raum in der westlichen Tradition. Fragen und Standpunkte am Beginn des 21. Jahrhunderts. Wien-Berlin: LIT Verlag.
Google Scholar

Kühne, Hartmut. 2000. Ostensio reliquiarum. Untersuchungen über Entstehung, Ausbreitung, Gestalt und Funktion der Heiltumsweisungen in römisch-deutschen Regnum. Berlin-New York: Walter de Gruyter.
Google Scholar

Lehmann, Edgar. 1965. Die Anordnung der Altäre in der karolingischer Klostarkirche zu Centula. W: Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, t. 3: Karolingische Kunst, red. Wolfgang Braunfels i Hermann Schnitzler, 374-383. Düsseldorf: Schwann.
Google Scholar

Liber Pontificalis. 2014. Liber Pontificalis I-XCVI / Księga Pontyfików 1-96 (do roku 772), tłum. Przemysław Szewczyk i Małgorzata Jesiotr, oprac. Monika Ożóg i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Möbius, Friedrich. 1989. Navis Ecclesiae. Sinnschichten des zeitgenössischen Sprachgebrauchs, Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft, 22, 15-22.
Google Scholar

Notitia ecclesiarum. 1942. Notitia ecclesiarum urbis Romae, w: Codice topografico della città di Roma, red. Roberto Valentini i Giuseppe Zucchetti, t. 2, s. 72-99. Roma: Tipografia del Senato.
Google Scholar

Nowiński, Janusz. 2016. Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu – wyposażenie i wystrój. Warszawa: New Media Concept.
Google Scholar

Oakeshott, Walter. [b.r.]. Die Mosaiken von Rom vom dritten bis zum vierzehnten Jahrhundert. Leipzig: VEB Verlag E. A. Seemann.
Google Scholar

Odenthal, Andreas i Gottfried Stracke. 1998. Die Stationsliturgie Kölns und ihre topographischen Bezüge zu Rom. Die Libri Ordinarii des Kölner Apostelnstiftes; Grundlage eines Dialoges zwischen Kunstgeschichte und Liturgiewissenschaft. W: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, red. Franz Kohlschein i Peter Wünsche, 134-162. Münster: Aschendorff.
Google Scholar

Sennhauser, Hans Rudolf. 2001. Klosterplan und Gozbertbau – zur Rekonstruktion des Gozbertbaues und zur Symbolik des Klosterplanes. Zürich: Hochschulverlag AG an der ETH.
Google Scholar

Tongeren, Louis van. 2013. Ein heilsames Zeichen: die Liturgie des Kreuzes im Mittelalter. W: Das Kreuz. Darstellung und Verehrung in der Frühen Neuzeit, red. Carla Heussler i Sigrid Gensichen, 11-31. Regensburg: Schnell & Steiner.
Google Scholar

Visuelle Poesie. 2012. Visuelle Poesie. Historische Dokumentation theoretischer Zeugnisse, t. 1: Von der Antike bis zum Barock, red. Urlich Ernst et al. Berlin-Boston: De Gruyter.
Google Scholar

Wolska, Joanna. 1997. Ringkros från Gotlands medeltid. En ikonografisk och stilistisk studie. Stockholm.
Google Scholar

SPIS ILUSTRCJI:
Google Scholar

Mozaika w apsydzie bazyliki Santa Pudenziana w Rzymie, 402-417 r., fot. !Storax www.flicr.com.
Google Scholar

Kolumna Bernwarda przy ołtarzu Św. Krzyża w centrum kościoła św. Michała w Hildesheim, rekonstrukcja Carpiceci-Gallistl. Fot. za: Gallistl 1993.
Google Scholar

Hraban Maur klęczący przed krzyżem utworzonym z palindromu: ORO TE RAMUS ARAM ARA SUMAR ET ORO, miniatura w: De Laudibus Sanctae Crucis, Wiedeń, Osterreichische Nationalbibliothek, ms 652, f. 33 v, ok. 840 r. Fot. Osterreichische Nationalbibliothek.
Google Scholar

Fragment Planu z Sant Gallen z zaznaczonym w centrum świątyni klasztornej krzyżem i ołtarzem przy nim, ok. 819 r., Stiftsbibliothek Sant Gallen, Ms1092. Fot. Stiftsbibliothek Sant Gallen.
Google Scholar

Król Knut Wielki i królowa Emma ofiarowują krzyż dla New Minster w Winchester, miniatura w Liber Vitae z New Minster z ok. 1031 r. Londyn, British Library, MS Stowe 944, f. 6r. Fot. British Library.
Google Scholar

Koronacja cesarza Macieja Habsburga przy lektorium i ołtarzu Św. Krzyża w katedrze we Frankfurcie nad Menem w 1612 r., miedzoryt Arthusa Gotarda z cyklu: Electio et coronatio sereniss. potentiss. et invictiss. principis ... Matthiae I. electi rom. imperat. semper augusti etc. (...). Fot. za: commons.wikimedia.org.
Google Scholar

Lektorium zwieńczone monumentalnym krucyfiksem z ołtarzem św. Krzyża ulokowanym w centrum, od strony nawy głównej, ok. 1230 r., kościół opactwa w Wechselburgu (Saksonia). Fot. za: https://de.wikipedia.org.
Google Scholar

Krucyfiks przy łuku tęczowym kościoła w Stånga, ok. 1250 r. Fot. za: Wolska 1997.
Google Scholar