Ara Crucis - krucyfiks i ołtarz św. Krzyża we wnętrzu średniowiecznych świątyń

Janusz Maciej Nowiński

doi:10.21852/sem.2019.2.12

Published: 2022-10-16

Vol. 40 No. 2 (2019)

Ara Crucis: crucifix and altar of the Holy Cross in the interior of mediaeval churches

Janusz Maciej Nowiński

Seminare. Learned Investigations

Section: History

https://doi.org/10.21852/sem.2019.2.12

Abstract

The altar dedicated to the Holy Cross (altare sanctae crucis) appeared in church interiors in the early Middle Ages: the oldest testimonies to such altars date back to the 6^th century. The altar was always accompanied by an impressive crucifix placed centrally in the church (crux in medio ecclesiae), and it was precisely this element that the location, dedication, and symbolic interpretation of the altare sanctae crucis in a church interior stemmed from. The combination of an altar with a cross monument centrally placed in the church contributed to the altar’s importance, making it dominate over other ones. Centrally located in a mediaeval church, the cross mimicked the cross monument placed on Golgotha, regarded together with Jerusalem as the centre of the world and of the history of Salvation.

Keywords:

Crux gemmata, crux in medio ecclesiae, altar of the Holy Cross, altare sanctae crucis, Hrabanus Maurus

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Nowiński , J. M. (2022). Ara Crucis: crucifix and altar of the Holy Cross in the interior of mediaeval churches . Seminare. Learned Investigations, 40(2), 157–173. https://doi.org/10.21852/sem.2019.2.12

Cited by / Share

References

Anonim z Piacenzy. 1996. Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 237-273. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Beer, Manuela. 2005. Triumphkreuze des Mittelalters. Ein Beitrag zu Typus und Genese im 12. und 13. Jahrhundert. Mit einem Katalog der erhaltenen Denkmäler. Regensburg: Schnell & Steiner.
Google Scholar

Braun, Joseph. 1924. Der christliche Altar in seinem geschichtlichen Entwicklung, t. 1. München: Alte Meister Guenther Koch & Co.
Google Scholar

Concilia Germaniae. 1761. Concilia Germaniae quae (...) Cl. Joannes Fridericus Schannat magnaex parte primum collegit (...). Coloniae Augustae Agrippinensium: Krakamp et Simon.
Google Scholar

Cyryl Jerozolimski. 2000. Katechezy przedchrzcielne i mistagogiczne, tłum. Wojciech Kania, wstęp Jacek Bojarski, oprac. Mateusz Bogucki. Kraków: Wydawnictwo M.
Google Scholar

Egeria. 1996. Pielgrzymka do miejsc świętych. W: Do Ziemi Świętej. Najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV-VIII w.), wybór, wstęp, wprow. i oprac. Piotr Iwaszkiewicz, przedm. ks. Marek Starowieyski, 135-229. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Euzebiusz z Cezarei. 2007. Życie Konstantyna, wstęp, przypisy Teresa Wnętrzak Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Fillitz, Hermann. 1984. Das Mittelalter I, Propyläen Kunstgeschichte Band 5. Berlin: Propyläen Verlag.
Google Scholar

Gamber, Klaus. 1981. Die Funktion des gotischen Lettners ausgezeigt am einstigen „Lectorium” des Regensburger Domes. W: Klaus Gamber. Sancta Sanctorum. Studien zur liturgischen Ausstattung der Kirche, vor allem des Altarraums, 109-119. Regensburg: Komissionsverlag Friedrich Pustet.
Google Scholar

Garipzanov, Ildar. 2018. Graphic Signs of Autority in Late Antiquity and the Earl Middle Ages, 300-900. Oxford: University Press.
Google Scholar

Gallistl, Bernhard. 1993. Die Bernwardsäule und die Michaeliskirche zu Hildesheim. Hildesheim: Olms.
Google Scholar

Grzegorz Wielki. 2000. Dialogi, tłum. Ewa Czerny i Anna Świderkówna, wstęp Adalbert de Vogüé, komentarz i oprac. Marek Starowieyski, Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów.
Google Scholar

Henderson, George. 1987. Wczesne średniowiecze, tłum. Piotr Paszkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Hieronymus. 1964. Commentarii in Ezechielem, ed. Franciscus Glorie, “Corpus Christianorum. Series Latina” 75. Turnhout: Brepols.
Google Scholar

Hrabani Carmina. 1884. Hrabani Mauri Carmina. W: Monumenta Germaniae Historica, Poetarum Latinorum Medii Aevi, t. 2, 154-422. Berolini: Weidmann.
Google Scholar

Hrabani De Laudibus. 1993. Hrabani Mauri De Laudibus Sanctae Crucis, “Patrologia Latina” 107, 137-294.
Google Scholar

Jacobsen, Werner. 1992. Der Klosterplan von St. Gallen und die Karolingische Architektur. Entwicklung und Wandel von Form und Bedeutung im fränkischen Kirchenbau zwischen 751 und 840. Berlin: Deutscher Verlag für Kunstwissenschaft.
Google Scholar

Kopp, Stefan. 2011. Der liturgische Raum in der westlichen Tradition. Fragen und Standpunkte am Beginn des 21. Jahrhunderts. Wien-Berlin: LIT Verlag.
Google Scholar

Kühne, Hartmut. 2000. Ostensio reliquiarum. Untersuchungen über Entstehung, Ausbreitung, Gestalt und Funktion der Heiltumsweisungen in römisch-deutschen Regnum. Berlin-New York: Walter de Gruyter.
Google Scholar

Lehmann, Edgar. 1965. Die Anordnung der Altäre in der karolingischer Klostarkirche zu Centula. W: Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, t. 3: Karolingische Kunst, red. Wolfgang Braunfels i Hermann Schnitzler, 374-383. Düsseldorf: Schwann.
Google Scholar

Liber Pontificalis. 2014. Liber Pontificalis I-XCVI / Księga Pontyfików 1-96 (do roku 772), tłum. Przemysław Szewczyk i Małgorzata Jesiotr, oprac. Monika Ożóg i Henryk Pietras. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Google Scholar

Möbius, Friedrich. 1989. Navis Ecclesiae. Sinnschichten des zeitgenössischen Sprachgebrauchs, Marburger Jahrbuch für Kunstwissenschaft, 22, 15-22.
Google Scholar

Notitia ecclesiarum. 1942. Notitia ecclesiarum urbis Romae, w: Codice topografico della città di Roma, red. Roberto Valentini i Giuseppe Zucchetti, t. 2, s. 72-99. Roma: Tipografia del Senato.
Google Scholar

Nowiński, Janusz. 2016. Ars cisterciensis. Kościół cysterski w średniowieczu – wyposażenie i wystrój. Warszawa: New Media Concept.
Google Scholar

Oakeshott, Walter. [b.r.]. Die Mosaiken von Rom vom dritten bis zum vierzehnten Jahrhundert. Leipzig: VEB Verlag E. A. Seemann.
Google Scholar

Odenthal, Andreas i Gottfried Stracke. 1998. Die Stationsliturgie Kölns und ihre topographischen Bezüge zu Rom. Die Libri Ordinarii des Kölner Apostelnstiftes; Grundlage eines Dialoges zwischen Kunstgeschichte und Liturgiewissenschaft. W: Heiliger Raum. Architektur, Kunst und Liturgie in mittelalterlichen Kathedralen und Stiftskirchen, red. Franz Kohlschein i Peter Wünsche, 134-162. Münster: Aschendorff.
Google Scholar

Sennhauser, Hans Rudolf. 2001. Klosterplan und Gozbertbau – zur Rekonstruktion des Gozbertbaues und zur Symbolik des Klosterplanes. Zürich: Hochschulverlag AG an der ETH.
Google Scholar

Tongeren, Louis van. 2013. Ein heilsames Zeichen: die Liturgie des Kreuzes im Mittelalter. W: Das Kreuz. Darstellung und Verehrung in der Frühen Neuzeit, red. Carla Heussler i Sigrid Gensichen, 11-31. Regensburg: Schnell & Steiner.
Google Scholar

Visuelle Poesie. 2012. Visuelle Poesie. Historische Dokumentation theoretischer Zeugnisse, t. 1: Von der Antike bis zum Barock, red. Urlich Ernst et al. Berlin-Boston: De Gruyter.
Google Scholar

Wolska, Joanna. 1997. Ringkros från Gotlands medeltid. En ikonografisk och stilistisk studie. Stockholm.
Google Scholar

SPIS ILUSTRCJI:
Google Scholar

Mozaika w apsydzie bazyliki Santa Pudenziana w Rzymie, 402-417 r., fot. !Storax www.flicr.com.
Google Scholar

Kolumna Bernwarda przy ołtarzu Św. Krzyża w centrum kościoła św. Michała w Hildesheim, rekonstrukcja Carpiceci-Gallistl. Fot. za: Gallistl 1993.
Google Scholar

Hraban Maur klęczący przed krzyżem utworzonym z palindromu: ORO TE RAMUS ARAM ARA SUMAR ET ORO, miniatura w: De Laudibus Sanctae Crucis, Wiedeń, Osterreichische Nationalbibliothek, ms 652, f. 33 v, ok. 840 r. Fot. Osterreichische Nationalbibliothek.
Google Scholar

Fragment Planu z Sant Gallen z zaznaczonym w centrum świątyni klasztornej krzyżem i ołtarzem przy nim, ok. 819 r., Stiftsbibliothek Sant Gallen, Ms1092. Fot. Stiftsbibliothek Sant Gallen.
Google Scholar

Król Knut Wielki i królowa Emma ofiarowują krzyż dla New Minster w Winchester, miniatura w Liber Vitae z New Minster z ok. 1031 r. Londyn, British Library, MS Stowe 944, f. 6r. Fot. British Library.
Google Scholar

Koronacja cesarza Macieja Habsburga przy lektorium i ołtarzu Św. Krzyża w katedrze we Frankfurcie nad Menem w 1612 r., miedzoryt Arthusa Gotarda z cyklu: Electio et coronatio sereniss. potentiss. et invictiss. principis ... Matthiae I. electi rom. imperat. semper augusti etc. (...). Fot. za: commons.wikimedia.org.
Google Scholar

Lektorium zwieńczone monumentalnym krucyfiksem z ołtarzem św. Krzyża ulokowanym w centrum, od strony nawy głównej, ok. 1230 r., kościół opactwa w Wechselburgu (Saksonia). Fot. za: https://de.wikipedia.org.
Google Scholar

Krucyfiks przy łuku tęczowym kościoła w Stånga, ok. 1250 r. Fot. za: Wolska 1997.
Google Scholar