„W klasztorze wieść życie pielgrzyma” – interpretacja architektury i wnętrza kościoła św. Richariusza w Centuli (St. Riquier) w czasach Angilberta (799-814) w kontekście liturgii stacyjnej i kultu relikwii

Janusz Nowiński

doi:10.21852/sem.2021.2.12

Opublikowane: 2022-09-06

Tom 42 Nr 2 (2021)

„W klasztorze wieść życie pielgrzyma” – interpretacja architektury i wnętrza kościoła św. Richariusza w Centuli (St. Riquier) w czasach Angilberta (799-814) w kontekście liturgii stacyjnej i kultu relikwii

Janusz Nowiński

Seminare. Poszukiwania naukowe

Dział: Z problematyki historycznej

https://doi.org/10.21852/sem.2021.2.12

Abstrakt

Decyzją Karola Wielkiego został wniesiony w Centuli, nad grobem św. Richariusza, jeden z najwspanialszych kościołów w państwie karolińskim o nowatorskiej architekturze. Zgromadzono w nim imponującą kolekcję relikwii, reprezentującą świętości totius christianitatis, z najliczniejszą grupą relikwii Chrystusa-Zbawiciela. Relikwie miały nadać fundacji wyjątkową jakość i atrybut „miejsca świętego”. Opis liturgii sprawowanej w Centuli informuje, że relikwie zdeponowane w jedenastu ołtarzach i czterech memoriach uobecniały w nich najważniejsze miejsca i zdarzenia z Ziemi Świętej związane z vita Christi, a także osoby świętych. Mnisi, w ramach praktyki circuire altaria, na podobieństwo pielgrzymów nawiedzali ołtarze i ich relikwie. Wzorem była tu stacyjna liturgia rzymska oraz iroszkocka praktyka peregrinatio.

Słowa kluczowe:

Angilbert, Centula, St. Riquier, liturgia stacyjna, peregrinatio, mnisi iroszkoccy, kult relikwii, architektura romańska

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Nowiński , J. (2022). „W klasztorze wieść życie pielgrzyma” – interpretacja architektury i wnętrza kościoła św. Richariusza w Centuli (St. Riquier) w czasach Angilberta (799-814) w kontekście liturgii stacyjnej i kultu relikwii . Seminare. Poszukiwania Naukowe, 42(2), 143–157. https://doi.org/10.21852/sem.2021.2.12

Cited by / Share

Bibliografia

Angilberti Institutio. 1894. Institutio Sancti Angilberti abbatis de diversitate officiorum. W: Hariulf, Chronique de l’abbaye de Saint Riquier (Ve siècle-1104) [Chronicon centulense]: Appendice VI. Rapport d’Angilbert sur la Restauration de Saint Riquier et les Offices qu’il y Institue, wyd. Ferdinand Lot. Paris: Picard.
Google Scholar

Angilberti Libellus. 1887. Angilberti abbatis de ecclesia Centulensi libellus, wyd. Georg Waitz. W: Monumenta Germaniae Historica. Scriptores (in folio), t. XV/1: Supplementa tomorum I-XII, cz. 3: Supplementum tomi XIII. Hannoverae: Hiersemann.
Google Scholar

Bania, Zbigniew. 1997. Święte miary jerozolimskie. Grób Pański, Anastasis, Kalwaria. Warszawa: Neriton.
Google Scholar

Derwich, Marek. 2000. Obserwancje zakonne w stuleciu VII-IX. Uwagi nad kształtowaniem się monastycyzmu średniowiecznego. W: Aetas media aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, 247-256. Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Corning, Caitlin. 2006. The Celtic and Roman Traditions: Conflict and Consensus in the Early Medieval Church. New York: Palgrave Macmillan.
Google Scholar

Du Cange, Charles. 1883-1887. Glossarium mediae et infimae latinitatis, t. 1-10. Niort: École nationale des chartes.
Google Scholar

Effmann, Wilhelm. 1912. Centula Saint-Riquier, Eine Unterschung zur Geschichte der kirchlichen Baukunst in der Karolingerzeit. Münster: Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung.
Google Scholar

Expositio brevis antiquae Liturgiae Gallicanae, PL 72, 89-94.
Google Scholar

Hariulf Chronicon. 1894. Chronique de l'abbaye de Saint Riquier (Ve siècle-1104) [Chronicon centulense], wyd. Ferdinand Lot. Paris: Picard.
Google Scholar

Heitz, Carol. 1963. Les recherches sur les rapports entre l’architecture et la liturgie à l’ époque carolingienne. Paris: S.E.V.P.E.N.
Google Scholar

Hénocque, Jules. 1880. Histoire de L’Abbaye et de la Ville de Saint-Riquier, t. 1. Amiens: Société des Antiquaires de Picardie.
Google Scholar

Jungmann, Josef A. 1962. Missarum sollemnia. Eine genetische Erklärung der Römischen Messe, t. 1. Wien-Freiburg-Basel: Herder.
Google Scholar

Kolumban. 1995. Kazanie V. W: Św. Kolumban, Pisma. Jonasz z Bobbio, Żywot Kolumbana, oprac. J. Strzelczyk, tłum. Elżbieta Zakrzewska-Gębka, Stanisław Kalinkowski i Aleksander Mikołajczak, 117-118. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Lehmann, Edgar. 1965. Die Anordnung der Altäre in der karolingischer Klostarkirche zu Centula. w: Karl der Große. Lebenswerk und Nachleben, t. 3: Karolingische Kunst, red. Wolfgang Braunfels i Herman Schnitzler, 374-383. Düsseldorf: Schwann.
Google Scholar

Lobbedey, Uwe. 2002. Westwerke und Westchöre im Kirchenbau der Karolingerzeit. W: Am Vorabend der Keiserkrönung. Das Epos „Karolus Magnus et Leo papa” und der Papstbesuch in Paderborn 799, red. Petrus Godman, Jörg Jarnut i Peter Johanek, 163-192. Berlin: Akademie Verlag.
Google Scholar

Möbius, Friedrich. 1985. Buticum in Centula mit einer Einführung in die Bedeutung der mittelalterlichen Architektur. Berlin: Akademie-Verlag.
Google Scholar

Möbius, Friedrich. 2013. Die karolingische Reichsklosterkirche Centula (Saint-Riquier) und ihr Reliquienschatz. Eine Fallstudie zum lebensweltlichen Verständnis frühmittelalterlicher Religiosität. Leipzig: Leipziger Universitätsverlag.
Google Scholar

Nowiński, Janusz. 2000. Ars eucharistica. Idee, miejsca i formy towarzyszące przechowywaniu Eucharystii w sztuce wczesnochrześcijańskiej i średniowiecznej. Warszawa: Neriton.
Google Scholar

Richarius (Riquier, Richer). 1971. W: Lexikon der Christlichen Ikonographie, red. Engelbert Kirschbaum et al., t. 8, 268-270. Freiburg im Breisgau: Herder.
Google Scholar

Reudenbach, Bruno. 1998. Das Godescals-Evangelistar. Ein Buch für die Reformpolitik Karls des Großen. Frankfurt am Main: Fischer Verlag.
Google Scholar

Skubiszewski, Piotr. 2015. Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, tłum. Jadwiga Kuczyńska i Edward Zwolski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar

Strzelczyk, Jerzy. 1987. Iroszkoci w kulturze średniowiecznej Europy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Strzelczyk, Jerzy. 1995. Społeczne aspekty iroszkockiej peregrinatio. W: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. Halina Manikowska i Hanna Zaremska, 39-50. Warszawa: Instytut Historii PAN.
Google Scholar

Strzelczyk, Jerzy. 1995a. Iroszkoci – kultura „Dalekiego Zachodu” średniowiecznej Europy. W: Św. Kolumban, Pisma. Jonasz z Bobbio, Żywot Kolumbana, oprac. Jerzy Strzelczyk, tłum. Elżbieta Zakrzewska-Gębka, Stanisław Kalinkowski i Aleksander Mikołajczak, 12-23. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej.
Google Scholar

Tongeren, Louis van. 2013. Ein heilsames Zeichen: die Liturgie des Kreuzes im Mittelalter. W: Das Kreuz. Darstellung und Verehrung in der Frühen Neuzeit, red. Carla Heussler i Sigrid Gensichen, 11-31. Regensburg: Schnell und Steiner.
Google Scholar

Witkowska, Aleksandra. 1995. Peregrinatio religiosa w średniowiecznej Europie. W: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. Halina Manikowska i Hanna Zaremska, 9-16. Warszawa: Instytut Historii PAN.
Google Scholar

Woods, Richard. 1985. The Spirituality of the Celtic Church. Spirituality Today, 3, 243-255.
Google Scholar

Vita Richarii. Albini seu Alcuini, Vita Beatissimi Richarii Presbyteri, PL 101, 681-694.
Google Scholar

Il. 1. ECCLESIA(RUM) AB ANGILBERTO APVD CENTVLAM AN. DCCXCIX CONSTRVCTARVM E SCRIPTO CODICE EKMATEION, rycina z widokiem kościołów opactwa Centula, Paul Petau 1612 r. Reprodukcja za: Effmann 1912.
Google Scholar

Il. 2. Kościół Zbawiciela i św. Richariusza w Cetuli, plan przyziemia i rekonstrukcja bryły wg W. Effmanna (Effmann 1912).
Google Scholar

Il. 3. Dyspozycja oraz tituli ołtarzy i memorii w kościele Zbawiciela i św. Richariusza w Cetuli wg E. Lehmanna (Lehmann 1965).
Google Scholar

Il. 4. Trzy różne warianty procesji z nawiedzeniem ołtarzy w Centuli (circuire altaria); rekonstrukcja Friedricha Möbiusa (Möbius 2013).
Google Scholar

Il. 5. Rozmieszczenie chórów in modum crucis w liturgii Wielkiego Piątku: A – przy ołtarzu św. Krzyża (coram altare Sanctae Crucis); B – pod wieżą w centrum transeptu podzielony na dwa zespoły (infra buticum hinc et inde); C – przy ołtarzu-konfesji św. Richariusza w prezbiterium (in throno Sancti Richarii).
Google Scholar

Il. 6. Cyborium wsparte na kolumnach, Ewangelistarz Godescalka, 781-83 r., pergamin iluminowany, 310 x 210 mm, Bibliothèque Nationale de France, Ms. nouv. acq. lat. 1203. Fot. Bibliothèque Nationale de France.
Google Scholar