Wychowawcza obecność polskich salezjanów w Wilnie 1924-1945. Zarys problematyki

Jan Pietrzykowski

doi:10.21852/sem.1827

Opublikowane: 2024-08-30

Tom 45 Nr 2 (2024)

Wychowawcza obecność polskich salezjanów w Wilnie 1924-1945. Zarys problematyki

Jan Pietrzykowski

Seminare. Poszukiwania naukowe

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21852/sem.1827

Abstrakt

Salezjanie przybyli do Wilna w 1924 r. i przejęli do obsługi koedukacyjne placówki opiekuńcze prowadzone przez ks. prałata Karola Lubiańca. Pierwszy dyrektor domu zakonnego, ks. dr Wojciech Balawajder zlikwidował koedukacyjny charakter tych dzieł dobroczynnych. Salezjanie z chłopcami pozostali przy ul. Dobrej Rady i dodatkowo obsługiwali kościół Opatrzności Bożej. Dziewczęta umieszczono przy ul. Stefańskiej w pobliżu dworca kolejowego. W 1928 r. salezjanom oddano do użytku kościół św. Stefana, przy którym powstał osobny dom zakonny. Księża i klerycy prowadzili oratorium, uczyli religii w szkołach, pełnili posługę w więzieniach, studiowali na Uniwersytecie Stefana Batorego. W czasie drugiej wojny światowej zakonnicy prowadzili ograniczoną działalność duszpasterską i angażowali się w nauczanie na tajnych kompletach. Podczas okupacji litewskiej, sowieckiej i niemieckiej salezjanie zostali usunięci z placówki przy ul. Dobrej Rady i byli internowali w domach salezjanów litewskich. Po drugiej wojnie światowej większość polskich salezjanów wróciła z Wilna i z Wileńszczyzny do Polski.

Słowa kluczowe:

Wilno, salezjanie, szkoły salezjańskie, duszpasterstwo

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Pietrzykowski, J. (2024). Wychowawcza obecność polskich salezjanów w Wilnie 1924-1945. Zarys problematyki. Seminare. Poszukiwania Naukowe, 45(2). https://doi.org/10.21852/sem.1827

Cited by / Share

Licencja

Bibliografia

Lietuvos Centrinis Valstybeżs Archyvas (LCVA): F 172 Ap 11B 4590; F 172 Ap 1B 4061; F 172 Ap B9 5725.
Google Scholar

Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej (ASIK): vol. Personalna ks. Alojzego Golubskiego.
Google Scholar

Archiwum Salezjańskie Inspektorii Warszawskiej (ASIW): vol. Personalna ks. Wojciecha Balawajdra; vol. Byłe Placówki. Wilno Dobrej Rady; vol. Byłe Placówki. Wilno-Stefańska; vol. Personalna ks. Franciszka Cofałki; vol. Personalna ks. Wojciecha Kuczewskiego; vol. Personalna ks. Stanisława Pływaczyka; vol. Personalna ks. Jana Romanowicza; vol. Wizyty Przełożonych Generalnych na ziemiach polskich.
Google Scholar

Catalogus ecclesiarum et cleri archidioecesis vilensis pro anno domini 1931. 1931. Vilnae.
Google Scholar

Elenchus iniversi cleri Archidioecesis Posnaniensis AD 1864. 1863. Posnaniae.
Google Scholar

Elenco Generale della Societá di san Francesco di Sales. 1925-1940. Torino.
Google Scholar

Bieńkowski, Jan. 1989. Wspomnienie pośmiertne o śp. ks. Franciszku Cofałce. Łódź: mps ASIW.
Google Scholar

Cofałka, Franciszek. 1950. Sac. Adalberto Kuczewski. Supraśl: leaflet.
Google Scholar

Długołęcki, Józef and Andrzej Świda. 1976. Nekrolog salezjanów polskich 1891-1976. Kraków–Łódź: Mała Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego.
Google Scholar

“Dom Serca Jezusowego w Wilnie.” 1926. Pokłosie Salezjańskie 2: 20-22; 3: 33-35.
Google Scholar

Falkowski, Czesław. 1948. “Dydakowski Napoleon (1874-1920), ksiądz, działacz społeczny w Wilnie.” In Polski Słownik Biograficzny, vol. VI/1, edited by Władysław Konopczyński, 16-30. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Głowacki, Albin. 19982. Sowieci wobec Polaków na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej 1939-1941. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Google Scholar

Historia powstania i rozwoju zakładu “Powściągliwość i praca” w Wilnie. s.l.s.a.
Google Scholar

Jabłońska Deptuła, Ewa. 1965. “Zakony i zgromadzenia zakonne w Polsce XIX i XX.” Znak 17: 1653-1689.
Google Scholar

“Jubileusz salezjański Salezjanina.” 1928. Pokłosie Salezjańskie 12(5): 153.
Google Scholar

Kalisz, Łukasz. 2021. Funkcje społeczne szkół salezjańskich w Okręgu Wileńskim w okresie drugiej Rzeczypospolitej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar

Kant, Bronisław. 2012. Księga męczeństwa salezjanów polskich. 55 salezjanów zamordowanych przez hitlerowców. Warszawa: Epmestudio.
Google Scholar

Kiełbasa, Antoni. 1975. “Przybycie Zgromadzenia do Polski i jego rozwój.” In Salwatorianie w Polsce 1900-1975, edited by Antoni Kiełbasa, 119-155. Rzym–Kraków: Wydawnictwo Salwatorianów.
Google Scholar

Kopczyński, Robert. 1993. Historia parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Łodzi w latach 1928-1953. Lublin: mps Biblioteka WSD Ląd.
Google Scholar

Krahel, Tadeusz. 2020. Martyrologia duchowieństwa archidiecezji wileńskiej 1939-1945. Białystok: Wydawnictwo BUK.
Google Scholar

“Kronika Wilno.” 1925. Pokłosie Salezjańskie 9: 136-138.
Google Scholar

“Ksiądz Inspektor Balawajder nie żyje.” 1947. Pokłosie Salezjańskie 3: 115-118.
Google Scholar

Mandziuk, Józef. 1987-1988. “Zakony w (Archi)diecezji Wileńskiej.” Studia Teologiczne Białystok Drohiczyn Łomża 5-6: 161-200.
Google Scholar

Niewęgłowski, Jan. 2011. Wychowawczo-społeczna działalność salezjanów w Polsce. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Franciszka Salezego.
Google Scholar

Nocuń, Edward. 1998. Misje parafialne redemptorystów polskich w latach 1886-1918. Kraków: Wydawnictwo Homo Dei.
Google Scholar

Paszkiewicz, Mieczysław. 1983. Ks. Karol Lubianiec 1866-1942. Białystok: Wydawnictwo Kurii Arcybiskupiej w Białymstoku.
Google Scholar

Pest, Czesław. 2004. Kardynał Edmund Dalbor (1869-1926). Pierwszy prymas Polski odrodzonej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Google Scholar

Pierwszy Zjazd Byłych Wychowanków „Domu Serca Jezusowego” w Wilnie 1929 roku. Wilno 1930.
Google Scholar

Pietrzykowski, Jan. 2005. “Formy działalności salezjanów w Jaciążku 1928-2003. Zarys.” Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne 21: 47-60.
Google Scholar

Pietrzykowski, Jan. 2020. “Początki Towarzystwa Salezjańskiego w Polsce – przybycie do Różanegostoku.” In Różanystok w stulecie Inspektorii św. Stanisława Kostki 1919-2019, edited by Jan Pietrzykowski and Jarosław Wąsowicz, 87-109. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
Google Scholar

Pietrzykowski, Jan. 2007. “Salezjanie w (archi)diecezji wileńskiej w latach 1919-1939.” In Mój Kościół w historię wpisany. Księga pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Krahelowi, edited by Tadeusz Kasabuła and Adam Szot, 366-378. Białystok: Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku.
Google Scholar

Pietrzykowski, Jan. 2015. Towarzystwo Salezjańskie w Polsce w warunkach okupacji 1939-1945. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej.
Google Scholar

“Piętnastolecie zakładu dworzeckiego.” 1937. Pokłosie Salezjańskie 21(12): 257-258.
Google Scholar

Ricaldone, Pietro. 1947. Sac. Adalberto Balawajder. Torino: leaflet.
Google Scholar

Rokita, Stanisław. 1954. Odeszli do Pana. Łódź: mps ASIW.
Google Scholar

Romanowicz, Jan. 1993. Historia pewnego powołania. Wspomnienie o moim stryju ks. Janie Romanowiczu. Gdańsk: mps ASIW.
Google Scholar

Szteinke, Anzelm. 1998. Kościół Wszystkich Świętych i Klasztor Franciszkanów Reformatów we Włocławku 1625-1997. Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe.
Google Scholar

Ślósarczyk, Jan. 1960. Historia prowincji św. Jacka Towarzystwa Salezjańskiego w Polsce, vol. 2. Pogrzebień: mps ASIW.
Google Scholar

Ślósarczyk, Jan. 1966. Historia prowincji św. Jacka Towarzystwa Salezjańskiego w Polsce, vol. 3. Pogrzebień: mps ASIW.
Google Scholar

Świda, Andrzej. 1990. Droga do samodzielności polskiej prowincji salezjańskiej. Warszawa: Salezjański Ośrodek Misyjny.
Google Scholar

Świda, Andrzej. 1978. Ks. Wojciech Balawajder. Łódź: mps ASIW.
Google Scholar

Świda, Andrzej. 1980. Ksiądz Antoni Kołodziejczak. Łódź: mps.
Google Scholar

Świda, Andrzej. 1984. Towarzystwo Salezjańskie. Rys historyczny. Kraków: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego.
Google Scholar

Tirone, Pietro. 1954. La Congregazione Salesiana nel Nord-Est d’Europa. Torino Villa Moglia: mps ASIW.
Google Scholar

Tirone, Pietro. 1954. Medaglioni di 88 confratelli Polacchi periti in tempo di Guerra. Chieri Villa Moglia.
Google Scholar

Tomaszewski, Longin. 2001. Wileńszczyzna lat wojny i okupacji 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Google Scholar

Urban, Wincenty. 1966. Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem (1815-1965). Romae: Edizioni Hosianum.
Google Scholar

Włodarczyk, Tadeusz. 19862. Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku, vol. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

“Z wileńskiego Grodu.” 1932. Pokłosie Salezjańskie 16(7-8): 198-199.
Google Scholar

Zerbino, Pietro. 1969. “Tirone Pietro, catechista generale.” In Dizionario biografico dei salesiani, edited by Eugenio Valentini and Amadeo Rodinó, 271. Torino: Stampa Salesiana.
Google Scholar

Zieliński, Zygmunt. 1983. Papieże i papiestwo ostatnich dwóch wieków 1775-1978. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Google Scholar

Zieliński, Zygmunt. 1969. “Ustawy antyzakonne Kulturkampfu i ich wykonanie na terenie Wielkopolski 1872-1887.” Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 4: 73-91.
Google Scholar

Zimniak, Stanisław. 1990. “Don Pietro Tirone superiore dell’ispettoria austro-ungarica (1911-1919).” Ricerche Storiche Salesiane 9(2)17: 295-346.
Google Scholar

Żurek, Waldemar. 1998. “Jeńcy na wolności”. Salezjanie na terenach byłego ZSSR po drugiej wojnie światowej. Kraków: Wydawnictwo Mała Poligrafia.
Google Scholar

Żurek, Waldemar. 1996. Salezjańskie szkolnictwo ponadpodstawowe w Polsce 1900-1963. Rozwój i organizacja. Lublin: Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego.
Google Scholar

Żurek, Waldemar. 2010. Szkoły salezjańskie w Oświęcimiu na tle salezjańskiego szkolnictwa średniego ogólnokształcącego i zawodowego na ziemiach polskich 1900-1939. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar