Efekt Knobe’a z perspektywy etyki tomistycznej. Problem porządków i kompetencji normatywnych

Andrzej Waleszczyński

doi:10.21697/2018.54.1.13

Opublikowane: 2019-03-29

Tom 54 Nr 1 (2018)

Efekt Knobe’a z perspektywy etyki tomistycznej. Problem porządków i kompetencji normatywnych

Andrzej Waleszczyński

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/2018.54.1.13

Abstrakt

W artykule podjęty zostaje problem interpretacji tzw. efektu Knobe’a, czyli pojawiającej się asymetrii w orzekaniu o intencjonalności wywołania skutku ubocznego. Występująca tendencja jest wyjaśniana „zabarwieniem moralnym” ocenianych czynów. Do tej pory dyskusje prowadzone były głównie wśród filozofów, którzy w znacznej mierze teorię moralności postrzegają jako etykę zasad. W artykule analizy rozszerzają dotychczasowe badania o nurt teleologiczny w etyce, a w szczególności o tradycję etyki tomistycznej. Dociekania filozoficzne koncentrują się na problemie porządków normatywnych, a w szczególności na dwóch typach poznania: informującego o ocenie moralnej i informującego o faktach. Zbadanie tego zagadnienia okazuje się pomocne nie tylko dla poszukiwań wyjaśnienia efektu Knobe’a, ale także lepszego zrozumienia samego zagadnienia intencjonalnego działania stosowanego w filozofii działania.
W rezultacie występowanie asymetrii w przypisywaniu intencjonalności działaniom autor tłumaczy mieszaniem porządków poznawczych, które można sprowadzić do zagadnienia kompetencji normatywnych. Przy analizowaniu efektu Knobe’a kompetencje normatywne odpowiadałyby za rozróżnianie zbieranych danych poznawczych oraz porządku „czysto informującego” od porządku oceniającego, odnoszącego się do norm lub wartości.

Słowa kluczowe:

Efekt Knobe'a, skutek uboczny, intencjonalność działania, normatywność, kompetencje, etyka tomistyczna

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Waleszczyński, A. (2019). Efekt Knobe’a z perspektywy etyki tomistycznej. Problem porządków i kompetencji normatywnych. Studia Philosophiae Christianae, 54(1), 65–92. https://doi.org/10.21697/2018.54.1.13

Cited by / Share

Bibliografia

Biesaga T., Spór o normę moralności, Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 1998.
Google Scholar

Brandt R.B., Etyka. Zagadnienia etyki normatywnej i metaetyki, tłum. z ang. B. Stanosz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.
Google Scholar

Buksiński T., Moralność warunkowa i bezwarunkowa, w: Primum philosophari. Opuscula Antonio Siemnianowski dedicata, red. D. Olejniczak, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny, Poznań 2016, 259–268.
Google Scholar

Cooper N., Two Concepts of Morality, Philosophy 155(1966), 19–33.
Google Scholar

Dębska A., Wnioskowanie na temat intencjonalności działania w ujęciu filozofii eksperymentalnej, Filozofia Nauki 21(2013)3, 143–155.
Google Scholar

Filek J., Filozofia odpowiedzialności XX wieku, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2003.
Google Scholar

Gert B., Gert, J., The Definition of Morality, w: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E.N. Zalta, (Spring 2016 Edition), https://plato.stanford.edu/archives/spr2016/entries/morality-definition/.
Google Scholar

Grzybowski J., Jaworska A., Kazimierczak-Kucharska A., Norwa A., Waleszczyński A., Zalewska S.L., Sposób na filozofię. Kluczowe zagadnienia z dydaktyki przedmiotowej, Liberi Libri, Warszawa 2016.
Google Scholar

Harman G., Practical Reasoning, Review of Metaphysics 29(1976)3, 431–463.
Google Scholar

Hindriks F., Douven I., Singmann H., A New Angle on the Knobe Effect: Intentionality Correlates with Blame, not with Praise, Mind&Language 31(2016)2, 204–220.
Google Scholar

Knobe J., Intention, Intentional Action and Moral Considerations, Analysis 64(2004)2, 181–187.
Google Scholar

Knobe J., Intentional Action and Side Effects in Ordinary Language, Analysis 63(2003)3, 190–194.
Google Scholar

Knobe J., Intentional Action in Folk Psychology. An Experimental Investigation, Philosophical Psychology 16(2003)2, 309–324.
Google Scholar

Knobe J., Mendlow G., The Good, the Bad, and the Blameworthy. Understanding the Role of Evaluative Reasoning in Folk Psychology, Journal of Theoretical and
Google Scholar

Philosophical Psychology 24(2004)2, 252–258.
Google Scholar

Knobe J., Person as scientist, person as moralist, Behavioral and Brain Sciences 33(2010), 315–329.
Google Scholar

Knobe J., The Concept of Intentional Action. A Case Study in the Uses of Folk Psychology, Philosophical Studies 130(2006)2, 203–231.
Google Scholar

Krokos J., Sumienie jako poznanie. Fenomenologiczne dopełnienie Tomaszowej nauki o sumieniu, Wydawnictwo Naukowe UKSW, Warszawa 2004.
Google Scholar

Kuś K., Maćkiewicz B., Z rozmysłem, ale nie specjalnie. O językowej wrażliwości filozofii eksperymentalnej, Filozofia Nauki 95(2016)3, 73–101.
Google Scholar

Malle B.F., Nelson S.E., Judging Mens Rea. The Tension Between Folk Concepts and Legal Concepts of Intentionality, Behavioral Sciences & the Law 21(2003)5, 563–580.
Google Scholar

Moń R., Obowiązki moralne wobec siebie. O różnicy między wolnością polityczną a moralną, w: Primum philosophari. Opuscula Antonio Siemnianowski dedicata, red. D. Olejniczak, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Teologiczny, Poznań 2016, 317–332.
Google Scholar

Nadelhoffer T., The Butler Problem Revisited, Analysis 64(2004)3, 277–284.
Google Scholar

Ossowska M., Podstawy nauki o moralności, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.
Google Scholar

Paprzycka K., Analityczna filozofia działania. Problemy i stanowiska, w: Przewodnik po filozofii umysłu, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, WAM, Kraków 2012, 465–494.
Google Scholar

Paprzycka K., O intencjonalności działań i zaniechań, czyli o społecznej naturze sprawstwa, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 97(2016)1, 45–65.
Google Scholar

Paprzycka K., Rozwiązanie problemu Butlera i wyjaśnienie efektu Knobe’a, Filozofia Nauki 22(2014)2, 73–96.
Google Scholar

Piekarski M., Efekt Knobe’a, normatywność i racje działania, Filozofia Nauki 97(2017)1, 109–128.
Google Scholar

Piekarski M., Od typiki doświadczenia do normatywnej antycypacji. Przyczynek do fenomenologii normatywności, Filo-Sofija 33(2016)2, 71–86.
Google Scholar

Ricken F., Etyka ogólna, tłum. z niem. P. Domański, Wydawnictwo ANTYK, Kęty 2001.
Google Scholar

Sareło Z., Sumienie – zobowiązujący dar, w: Meandry etyki, red. Z. Sareło, Wydawnictwo Wszechnicy Mazurskiej. Acta Universitatis Masuriensis, Olecko 2001, 113–130.
Google Scholar

Szutta N., Utylitaryzm wobec krytyki etyków cnót, Diametros 11(2007)1, 40–60.
Google Scholar

Ślipko T., Zarys etyki ogólnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2004.
Google Scholar

Wright J.C., Bengson J., Asymmetries in Judgments of Responsibility and Intentional Action, Mind & Language 24(2009)1, 24–50.
Google Scholar

Ziembiński Z., Analiza pojęcia czynu, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
Google Scholar