Znaczenie, recepcja i konsekwencje filozoficzne encykliki "Aeterni Patris" w kontekście pytania o filozofię chrześcijańską

Jacek Grzybowski

doi:10.21697/spch.2020.56.4.11

Published: 2020-12-31

Vol. 56 No. 4 (2020)

he significance, reception and philosophical consequences of the encyclical "Aeterni Patris" in the context of the question about Christian philosophy

Jacek Grzybowski

Studia Philosophiae Christianae

Section: Papers

https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.11

Abstract

The 19th century was one of the richest periods in the history of human thought. If we look at it not only in terms of bare dates, but also in terms of ideologically meaningful events, we realize that this time span symbolically begins with the great French revolution (1789) and ends with the outbreak of world war I (1914). Scientific theories and philosophical ideas that emerged during the nineteenth century – Kantianism, Hegelianism, materialism, Marxism, social and biological evolutionism, positivism, radical atheism – inundated university lecture halls, political cabinets, and parliamentary chambers. Not all intellectuals of that time were aware of the overwhelming power of these philosophical novelties or the groundbreaking significance of major ideological currents. Only serious reflection on what was happening in European thought, in the fields of culture, science, history, philosophy, and religion, allowed people to notice that very serious changes were on their way. One of the key figures who recognized the power of philosophical ideas reverberating in 19-century disputes was an Italian clergyman: Gioacchino Vincenzo Raffaele Luigi Pecci, later pope Leo XIII. It was this Pope who, aware of the weight, power and consequences of the new trends emerging in the late 19th century, in very unfavorable conditions for the Catholic Church (idealistic philosophies and incipient Marxism) issued in 1879 the encyclical Aeterni Patris. This sophisticated document was not exclusively religious in character (as encyclicals and exhortations usually are), but it was also concerned with the spiritual and ideological condition of nineteenth-century Europe. The pope delineated the ways for providing intellectual assistance and rebuilding the significance of theology and religion in public life, imbalanced by post-Enlightenment and modernistic trends. Leo XIII argued persuasively that the Church’s mission is not limited to teaching, and that it also concerns the dissemination of relevant content in public and political life. It is not merely economic or concerning everyday life issues that matter for Nations, states and communities are not exclusively preoccupied with economic matters and everyday problems. Rather, they are concerned in the first place with what happens in culture, art, philosophy. The pope in an almost prophetic way realized the overarching importance of philosophy. In the light of the constantly recurring question about the legitimacy and need of Christian philosophy, it is worth looking retrospectively at the meaning of Leo XIII’s encyclical and the vision of the role of philosophy it proposes with respect to the human search for answers to questions arising from current civilization as well as scientific and cultural progress.

--------------

Received: 26/07/2020. Reviewed: 18/09/2020. Accepted: 27/10/2020

Keywords:

neothomism, Christian philosophy, scholasticisms, Aeterni Patris, Leo XIII

Most read articles by the same author(s)

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Grzybowski, J. (2020). he significance, reception and philosophical consequences of the encyclical "Aeterni Patris" in the context of the question about Christian philosophy. Studia Philosophiae Christianae, 56(4), 225–255. https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.11

Cited by / Share

References

Bańka A.R., Désiré Merciera ogólna teoria pewności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008.
Google Scholar

Böhner P., Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej: od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka, tłum. z fr. S. Stomma, PAX, Warszawa 1962.
Google Scholar

Boileau D.A., Cardinal Mercier: A memoir, Peeters, Leuven 1996.
Google Scholar

Braduel F., Historia i trwanie, tłum. z fr. B. Geremek, Czytelnik, Warszawa 1999.
Google Scholar

Chojnacki P., Okresy i kierunki filozofii neoscholastycznej, Ateneum Kapłańskie 34(1934), 350-368.
Google Scholar

Domińczak S., Kardynał Mercier 1851–1926, Kwartalnik Teologiczny 4(1926)1, 1-16.
Google Scholar

Ehrle F., Die päpstliche Encyklika vom 4. August 1879 und die Restauration der christlichen Philosophie, Stimmen aus Maria Laach 13(1880), 13-28.
Google Scholar

Gałecki S., O możliwości istnienia filozofii chrześcijańskiej, Ruch Filozoficzny (2016)3, 117-132. DOI: https://doi.org/10.12775/RF.2016.028
Google Scholar

Gilson E., Chrystianizm a filozofia, tłum. z fr. A. Więckowski, PAX, Warszawa 1988.
Google Scholar

Gilson E., Jedność doświadczenia filozoficznego, tłum. z fr. Z. Wrzeszcz, PAX, Warszawa 1968.
Google Scholar

Głombik C., Metafizyka kultury. Grabmann – Maritain – neoscholastyka polska, Książka i Wiedza, Warszawa 1982.
Google Scholar

Głombik C., Początki neoscholastyki polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1991.
Google Scholar

Gogacz M., Filozofia i inspiracje, Tygodnik Powszechny 28(1974)9, 2.
Google Scholar

Gogacz M., Nieporozumienia w wystąpieniu Tischnera przeciw Swieżawskiemu, Życie i Myśl 27(1977)9, 103-109.
Google Scholar

Górski K., Dorobek pisarski s. Teresy Franciszki (Zofii Landy), Znak (1972)11, 1429-1442.
Google Scholar

Gutowski P., Stefan Swieżawski wobec Soboru Watykańskiego II, Ethos 25(2012)4, 243-261.
Google Scholar

Heidegger M., Fenomenologia i teologia, tłum. z niem. J. Tischner, Znak (1979)295-296, 119-134.
Google Scholar

Iwański P., Aeterni Patris, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 1, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2000, 78-79.
Google Scholar

Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Znak, Kraków 2005.
Google Scholar

Kalinowski J., Swieżawski S., Filozofia w dobie Soboru, Biblioteka Więzi, Warszawa 1995.
Google Scholar

Kowalski K., Św. Tomasz z Akwinu a czasy obecne, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1935.
Google Scholar

Kowalski K., Wpływ filozofii tomistycznej na współczesne odrodzenie katolickie, Prąd (1929)17, 161-186.
Google Scholar

Landy Z., Dlaczego św. Tomasz?, Prąd (1930)19, 301-309. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1758-6631.1930.tb00026.x
Google Scholar

Laveille A.P., Le Cardinal Mercier, Editions Spes, Paris 1929.
Google Scholar

Leon XIII, Aeterni Patris – o filozofii chrześcijańskiej, tłum. z łac. K. Pawłowski, Te Deum, Warszawa 2003.
Google Scholar

Leon XIII, Aeterni Patris. De Philosophia Christiana ad mentem Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici in scholis catholicis instauranda, Acta Sanctae Sedis, XII(1879), 97-115.
Google Scholar

Mazur P.S., Chrześcijańska filozofia człowieka w Polsce wobec wyzwań XX i XXI wieku, Logos i Ethos 2(2019)50, 159-178. DOI: https://doi.org/10.15633/lie.3483
Google Scholar

Mercier D., Discours d’ouverture du cours de philosophie de s. Thomas, Ch. Peelers, Louvain 1882.
Google Scholar

Michalski K., Centra ruchu neoscholastycznego, Przegląd Współczesny 9(1924), 231-255.
Google Scholar

Morawski M., Filozofia i jej zadanie, nakładem autora, Lwów 1877.
Google Scholar

Pawlikowski T., Leonina, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 6, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2005, 322-324.
Google Scholar

Poglądy filozoficzne Konstantego Michalskiego, red. C. Głombik, Wydawnictwo Gnome, Katowice 1999.
Google Scholar

Przewodnik po polskiej filozofii chrześcijańskiej XX i XXI wieku, red. P.S. Mazur, P. Duchliński, P. Skrzydlewski, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków 2020.
Google Scholar

Przybył-Sadowska P., Mistyka zwyczajności. Idee religijne w twórczości s. Teresy Landy (1894-1972), Przegląd Religioznawczy (2013)1, 79-91.
Google Scholar

Radziszewski I., Encyklika o studyach filozoficznych (z 4 VIII 1879 r.) „Aeterni Patris”, w: Leon XIII. Żywot i prace, Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1902, 184-188.
Google Scholar

Radziszewski I., Odrodzenie filozofii scholastycznej, Przegląd Filozoficzny 3(1901)4, 441-504.
Google Scholar

Raeymaeker de L., Le Cardinal Mercier et l’Institut Supérieur de Philosophie de Louvain, Universitaires de Louvain, Louvain 1952.
Google Scholar

Riet van G., Le titre de l’encyclique „Aeterni Patris”, Revue Philosophique de Louvain 45(1982)80, 35-63. DOI: https://doi.org/10.3406/phlou.1982.6172
Google Scholar

Romanowski H., Rozwój filozofii tomistycznej na Zachodzie i w Polsce, Ateneum Kapłańskie 19(1927), 71-79.
Google Scholar

Sandel M.J., Przeciwko udoskonalaniu człowieka. Etyka w czasach inżynierii genetycznej, tłum. z ang. O. Siara, Wydawnictwo Kurhaus Publishing, Warszawa 2020.
Google Scholar

Siwek W., Encyklika „Aeterni Patris” a neoscholastyka. Z powodu 50-lecia: 1879–1929, Ateneum Kapłańskie 24(1929), 113-126.
Google Scholar

Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Wydawnictwo ANS, Warszawa 1986.
Google Scholar

Swieżawski S., Dobro i tajemnica, Biblioteka Więzi, Warszawa 1995.
Google Scholar

Swieżawski S., Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, PAX, Warszawa – Wrocław 2000.
Google Scholar

Swieżawski S., O roli, jaką chrześcijaństwo wyznacza filozofii, Znak (1990)7-8, 19-30.
Google Scholar

Swieżawski S., Człowiek i tajemnica, Znak, Kraków 1978.
Google Scholar

Swieżawski S., Święty Tomasz na nowo odczytany, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1995.
Google Scholar

Szlagowski A., Leon XIII, Te Deum, Warszawa 2002.
Google Scholar

Szostek A., Uniwersalistyczne aspiracje rozumu i wiary a pluralizm kulturowy, w: Polska filozofia wobec encykliki Fides et ratio, red. M. Grabowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1999, 63-75.
Google Scholar

Tarnowski K., Pytanie o filozofię chrześcijańską, Znak (1990)422-423, 82-102.
Google Scholar

Tischner J., Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego, Znak (1970)187, 1-20.
Google Scholar

Wilczek A., W poszukiwaniu prawdy o człowieku. Spór księdza Józefa Tischnera z tomizmem, Czasopismo Filozoficzne 4-5(2009), 52-72.
Google Scholar

Zawadzki J., Filozof-Kardynał Mercier (1851–1926), Znak (1961)4, 484-496.
Google Scholar

Zdybicka Z. J., Zieliński E. I., Chrześcijańska filozofia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 2, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2001, 167-173.
Google Scholar

Zembrzuski M., Dyskusja z Józefem Tischnerem, w: Mieczysław Gogacz, red. A. Andrzejuk, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków 2019, 112-118.
Google Scholar

Zieliński Z., Leon XIII, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 6, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2005, 312-316.
Google Scholar