Historia i architektura kościoła Augustianów-Eremitów w Wilnie

Zuzanna Rejewska

doi:10.21697/an.13460

Opublikowane: 22023-12-30 — zaktualizowane 2024-01-14

Wersje

2024-01-14 - (2)
2023-12-30 - (1)

Nr 7 (2023)

Historia i architektura kościoła Augustianów-Eremitów w Wilnie

Zuzanna Rejewska

Artifex Novus

Dział: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.13460

Abstrakt

Augustianie-eremici, zwani w Wilnie także marcinkanami, przybyli do stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1670 r. Liczne, jednak nie dość wysokie, zapisy pozwoliły na wzniesienie trwalszej, murowanej świątyni dopiero kilkadziesiąt lat po przybyciu zakonników do miasta. Nie był to wynik chęci ukazania znaczenia i zamożności zakonu, a raczej potrzeba chwili związana z pożarem, który strawił wcześniejsze, drewniane zabudowania.

Architekt, któremu powierzono zaprojektowanie nowej świątyni, najpiękniejszym i najbardziej oryginalnym jej elementem uczynił wieżę. Doskonale wpisał kościół w zastany, nieregularny układ urbanistyczny. Dekoracja architektoniczna wieży i sposób kształtowania jej zwężających się wraz z wysokością kondygnacji nakazują przypisać obiekt do szkoły baroku wileńskiego, chociaż bryła świątyni nie wykazuje podstawowej cechy zjawiska, jaką jest dwuwieżowa fasada. Genezy wspomnianych cech baroku wileńskiego badacze doszukują się we Włoszech lub w krajach południowoniemieckich, które wówczas były prominentnym ośrodkiem artystycznym. Idąc tym tropem, odnaleziono inspirację dla omawianego kościoła ze wspomnianych terenów – Hofkirche w Dreźnie. Dwie świątynie łączy fakt istnienia wieży na głównej osi kościoła. Różnią się natomiast planem, liczbą kondygnacji wież czy dekoracją architektoniczną. Wielokrotnie powtarzana w literaturze teza wydaje się łatwa do obalenia. Na wzniesienie tylko jednej wieży w fasadzie wpływ miały ograniczone fundusze wileńskiego konwentu augustianów-eremitów jako fundacji mieszczańskiej, a także praktyka budowlana zakonu. Należy przy tym zauważyć, że kościoły z jedną wieżą w fasadzie stanowiły pewien rodzaj tradycyjnego budownictwa na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, i całej Rzeczpospolitej.

Słowa kluczowe:

Wilno, kościół pw. Matki Boskiej Pocieszenia, barok wileński, kościół Augustianów-Eremitów w Wilnie

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Rejewska, Z. (2024). Historia i architektura kościoła Augustianów-Eremitów w Wilnie. Artifex Novus, (7), 58–77. https://doi.org/10.21697/an.13460 (Original work published 30 grudzień 2023)

Cited by / Share

Bibliografia

Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN, Wibl rkps. 227.
Google Scholar

Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, LMAVB f. 17-41; LMAVB f. 151-1172; LMAVB f. 151-1335 - 1336; LMAVB f. 151-1520; LMAVB f. 273-1; LMAVB f. 273-197; LMAVB f. VKF-459.
Google Scholar

Lietuvos valstybės istorijos archyvas, LVIA f. 604, ap. 1, b. 603; LVIA f. 604, ap. 1, b. 605; LVIA f. 694, ap. 1, b. 3615; LVIA f. 694, ap. 1, b. 4235; LVIA f. 694, ap. 1, b. 4235; LVIA f. 694, ap. 1, b. 3615.
Google Scholar

Vilniaus Universiteto Biblioteka, VUB f. 4(A-2426)35757; VUB f. 78-1007; VUB f.78-1005a.
Google Scholar

Brzeziński Jan Feliks, Charkiewicz Juwenali, Cynkowski Franciszek, Wybór najprzedniejszych w metropolii wileńskiej kaznodziejów to jest kazania w kościołach katedralnym wileńskim i WW. księży Augustyniaków…, Wilno 1761.
Google Scholar

Janocki Jan Daniel, Lexicon derer itztlebenden Gelehrten in Polen, t. 1, Wrocław 1755.
Google Scholar

„Kurier Litewski” 1761, nr 24, Wilno 12 VI.
Google Scholar

„Kurier Polski” 1757, nr 21, Wilno 12 V.
Google Scholar

„Wiadomości Literackie” [dodatek do „Kuriera Litewskiego”], 1760, nr VIII, s. 4.
Google Scholar

Baliński Michał, Pamiętniki o Janie Śniadeckim, jego życiu prywatnym i publicznym i dziełach jego, t. 1, Wilno 1865.
Google Scholar

Baranowski Andrzej Józef, Barok wileński na artystycznej mapie Europy Środkowej, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 73, 2011, nr 3–4, s. 281–340.
Google Scholar

Bernatowicz Tadeusz, Kościół wizytek w Warszawie a Benedykt de Renard i architektura późnobarokowego eklektyzmu rzymskiego przełomu XVII i XVIII wieku, w: Sztuka Polski Środkowej, t. 6, red. Alina Barczyk, Piotr Gryglewski, Łódź 2016, s. 31–77.
Google Scholar

Boberski Wojciech, Architekt Abraham Würtzner (?). Przyczynek do dziejów wileńskiego baroku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 83, 2021, nr 3, s. 645–682. DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.1062
Google Scholar

Bohdziewicz Piotr, O istocie i genezie baroku wileńskiego z drugiej i trzeciej ćwierci XVIII wieku, „Prace Sekcji Historii Sztuki TPN w Wilnie”, t. 3, 1938–1939, s. 175–219.
Google Scholar

Bruździński Andrzej, Kanonicy regularni od pokuty na ziemiach polskich, Kraków 2003.
Google Scholar

Daveiko Greta, Penkių vilniaus barokinių bažnycių interjero studija, Vilnius 2012–2013.
Google Scholar

Добрянский Флавиа́н, Старая и новая Вильна, Вильнo 1904.
Google Scholar

Drėma Vladas, Vilniaus bažnyčios. Iš Vlado Drėmos archyvų, Vilnius 2008.
Google Scholar

Girlevičius Linas, Augustinų vienuolynas Vilniuje, w: Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje. 2011 metais, sud. Gintautas Zabiela, Vilnius 2012, s. 311–316.
Google Scholar

Guttmejer Karol, Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce, Warszawa 2006.
Google Scholar

Guttmejer Karol, Tradycjonalizm i nowatorstwo w sakralnej architekturze wileńskiej XVIII w., w: Tradycja i innowacja. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1979, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1981, s. 101–114.
Google Scholar

Homolnicki Michał, Do uwag nad dziełem: Wilno od początków jego do roku 1750 przez J.I. Kraszewskiego, „Wizerunki i Roztrząsania Naukowe”, t. 23, 1842.
Google Scholar

Joanitis Rytis, Orthodox Churches in the Civitas Rutenica Area of Vilnius: the Question of Location, „Archaeologica Baltica”, t. 16, 2011, s. 110–128. DOI: https://doi.org/10.15181/ab.v16i0.37
Google Scholar

Karpowicz Mariusz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 73, 2011, nr 3-4, s. 371-414.
Google Scholar

Karpowicz Mariusz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, Warszawa 2012.
Google Scholar

Katilius Algimantas, Vilniaus miesto vienuolynai ir Rusijos imperijos vykdoma politika XVIII a. pabaigoje - XIX a, „Lietuvių katalikų mokslo akademijos metraštis”, t. 38, 2014, s. 50–91.
Google Scholar

Kowalczyk Jerzy, Guarino Guarini a późnobarokowa architektura w Polsce i na Litwie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 42, 1997, nr 3, s. 179–200.
Google Scholar

Kraszewski Józef Ignacy, Wilno od początków jego do roku 1750, t. 2, Wilno 1840.
Google Scholar

Kruczewski Jan, Kościół zamkowy czyli katedra wileńska, t. 3, Wilno 1908.
Google Scholar

Kubicki Paweł, Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i ojczyzny w latach 1861–1915. Materiały z urzędowych świadectw władz rosyjskich, archiwów konsystorskich, zakonnych i prywatnych, cz. 2: Dawna Litwa i Białoruś, t. 3, Sandomierz 1936.
Google Scholar

Kvizikevičius Linas, Stankevičiūtė Justina, Tyrimai Augustinų vienuolyno teritorijoje Vilniuje, „Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje” 2014, s. 258–261.
Google Scholar

Lorentz Stanisław, Jan Krzysztof Glaubitz, architekt wileński XVIII w. Materiały do biografii i twórczości, Warszawa 1937.
Google Scholar

Manyś Bernadetta, Uroczystości rodzinne w Wilnie w czasach Augusta III (1733–1763), Poznań 2014.
Google Scholar

Morelowski Marian, Znaczenie baroku wileńskiego XVIII stulecia, Wilno 1940.
Google Scholar

Nowakowski Edward, O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne przez X. Wacława z Sulgostowa, Kraków 1902.
Google Scholar

Piechnik Ludwik, Seminaria duchowne w (archi)diecezji wileńskiej do 1939 r., „Studia Teologiczne”, t. 5–6, 1987–1988, s. 201–231.
Google Scholar

Snela Bogdan, Akademia duchowna w Wilnie, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Lublin 1985 szp. 210–211.
Google Scholar

Stankiewicz Aleksander, Refleks dzieł Dientzenhoferów na pograniczu Wielkopolski. Architektura kościoła pw. św. Marii Magdaleny w Zamysłowie, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 83, 2021, nr 1, s. 5–29. DOI: https://doi.org/10.36744/bhs.893
Google Scholar

Uth Grzegorz, Szkic historyczno-biograficzny zakonu augustiańskiego w Polsce, Kraków 1930.
Google Scholar

Zdziarska Romana, Bay Carlo Antoni, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Lublin 1985, szp. 122.
Google Scholar

Zgliński Marcin, Kościół garnizonowy pw. św. Kazimierza Królewicza w Brześciu, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego, red. tenże, t. 1, Kraków 2013.
Google Scholar

Zubovas Vladas, Działalność architektoniczna Tomasza Żebrowskiego, „Lituano-Slavica Posnaniensia: Studia Historiae Artium”, t. 5, 1991, s. 139–170.
Google Scholar