Oddajemy do rąk czytelników pierwszy numer rocznika Artifex Novus – czasopisma naukowego Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Początki naszego Instytutu wiążą się z Katedrą Historii Sztuki Sakralnej powołaną w 1954 r. na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Wieloletnim kierownikiem katedry był wybitny historyk sztuki ks. prof. dr hab. Janusz Stanisław Pasierb. W latach 60. XX w. katedrę przekształcono najpierw w specjalizację: Historia Sztuki Sakralnej, następnie w kierunek: Historia Sztuki Sakralnej na Wydziale Kościelnych Nauk Historycznych i Społecznych ATK. W roku 1999 Akademia Teologii Katolickiej podniesiona została do rangi uniwersytetu. Od tej pory jej działalność kontynuuje Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Instytut Historii Sztuki, jako samodzielna jednostka naukowo-dydaktyczna, został powołany w 2002 r. Obecnie oferta dydaktyczna Instytutu obejmuje dwa kierunki: Historia Sztuki oraz Ochrona Dóbr Kultury i Środowiska, prowadzone w systemie studiów licencjackich i magisterskich.

Pierwszy numer czasopisma „Artifex Novus” zawiera artykuły dotyczące badań nad historią kultury Mazowsza, obszaru geograficznie nam najbliższego, a zarazem jednej z najstarszych prowincji historycznych Polski. Publikowane materiały - w formie artykułów, komunikatów, sprawozdań i recenzji, dotyczą bogatego dziedzictwa przeszłości Mazowsza, a także jego współczesnej kultury.

Rozpoczynamy tekstem Zbigniewa Bani, dotyczącym nowożytnej historii Zamku Królewskiego w Warszawie. Autor prezentuje nowe hipotezy interpretacyjne oparte na odkrytych przez Adama Miłobędzkiego rysunkach z Archiwum Tylmanowskiego, identyfikowanych jako wstępne projekty rozbudowy XVI-wiecznego gmachu Zamku Warszawskiego. Zdaniem badacza odczytanie tych dokumentów jako planów zamierzonej budowli pałacowej weryfikuje przekonania dotyczące XVII-wiecznego przełomu w dziejach rezydencji królewskiej i jej przebudowy z pałacowej na zamkową. Warszawskiej XVII-wiecznej architektury rezydencjonalnej dotyczy również tekst Anny Sylwii Czyż, prezentujący historię Belwederu – zapomnianej drewnianej, siedemnastowiecznej siedziby oraz rozległych dóbr należących do kanclerza litewskiego Krzysztofa Zygmunta Paca. Położone w Ujazdowie, w sąsiedztwie letniej rezydencji królewskiej, stanowiły ważny element kulturalnej i politycznej aktywności magnata. Mimo, że drewniana willa przetrwała niecałe 80 lat, swe miano przekazała kolejnym, powstającym w tym miejscu murowanym pałacom.

Zagadnienia ikonograficzne podejmuje w swoim tekście Katarzyna Ponińska, prezentująca wyniki badań uściślających atrybucję dwu nowożytnych przedstawień Świętej Rodziny – z kościołów w Pęcicach i Kurdwanowie. Autorka powołując się na wskazany już przez nią we wcześniejszych badaniach pierwowzór - rycinę Pietera Schencka, wskazuje pierwotnego twórcę sceny oraz prezentuje prawdopodobne drogi rozpowszechniania się tworzonych przez niego wzorów.

Ikonograficzną oprawą okolicznościowych dekoracji związanych z oprawą uroczystości państwowych za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego zajęła się Magdalena M. Olszewska. Powołując się na świadectwa w archiwalnych relacjach, Autorka omawia fenomen widowiska „bitew morskich”, jednej z atrakcji przygotowywanych dla przyjemności i rozrywki króla. Kolejny badacz, ks. Janusz Nowiński sięgnął do XX-wiecznej ikonografii przedstawienia Jezusa Miłosiernego, punktem wyjścia rozważań czyniąc nieznaną szerzej rycinę, jak ustalił Autor – wzorowaną na akwareli Aleksandra Maja, ukazującą Jezusa Miłosiernego w kontekście narodowowyzwoleńczej walki Polaków w 1944 r.

W kręgu badań ikonograficznych znajduje się również tekst ks. Stanisława Kobielusa, prezentujący wystrój, symbolikę i treści teologiczne dekoracji świątyni pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego w Otwocku. Snując rozważania, Autor odwołuje się do własnych pogłębionych badań nad ikonografią chrześcijańską i symboliką w dawnej sztuce sakralnej.

Problematyki rozpowszechniania wzorców architektury i rzeźby nagrobnej w Europie XIX stulecia dotyczy artykuł Marty Wiraszki, w którym Autorka analizuje nagrobki na warszawskich cmentarzach z okresu 1840-1860, wykazując ich zależność od wzorników Louisa Marie Normanda i Ferdinanda Quaglia. Zbliżonej problematyki dotyczy również tekst Bartłomieja Gutowskiego. Autor analizuje formy współczesnej architektury i plastyki funeralnej, kwalifikując cmentarze jako przestrzenie mieszczące się w szeroko pojętym obszarze kultury wizualnej.

Pierwszy numer czasopisma zamyka dział recenzji, komunikatów i sprawozdań. Katarzyna Chrudzimska-Uhera, omawiając ekspozycję rzeźb Jana Szczepkowskiego w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (2014) przypomina o potrzebie zarówno badań podstawowych jak i reinterpretacji historii rzeźbiarstwa okresu międzywojennego, a Andrzej K. Olszewski, w impresyjnym szkicu, prezentuje mazowiecki epizod w twórczości Leonarda Pękalskiego. Dzielimy się z Czytelnikami wspomnieniem z Jubileuszu p. prof. dr hab. Jakuba Pokory, przywołując tekst laudacji wygłoszonej przez p. prof. dr hab. Christine Moisan-Jablonski. Zamieszczamy relację z konferencji Wędrówki kultu relikwii w I tysiącleciu przekazaną przez Magdalenę Łaptaś.

Redakcja naukowa numeru:

Katarzyna Chrudzimska-Uhera (red. naczelna)

Anna Sylwia Czyż

Bartłomiej Gutowski (z-ca red. naczelnej)

Agnieszka Skrodzka (sekretarz redakcji)