Uzdolniony uczeń w świetle ustaw Komisji Edukacji Narodowej

Małgorzata Stańczak

doi:10.21852/sem.1817

Opublikowane: 2024-06-30

Tom 45 Nr 1 (2024)

Uzdolniony uczeń w świetle ustaw Komisji Edukacji Narodowej

Małgorzata Stańczak

Seminare. Poszukiwania naukowe

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21852/sem.1817

Abstrakt

Impulsem do podjęcia badań prezentowanych w niniejszym artykule stała się 250. rocznica powstania Komisji Edukacji Narodowej powołanej 14 października 1773 roku, jako pierwszego w Polsce państwowego urzędu do spraw oświaty. Z działalnością Komisji wiązano ogromne nadzieje na wychowanie i nauczanie nowego pokolenia Polaków, których działalność na rzecz ojczyzny podniosłaby kraj z upadku po pierwszym rozbiorze dokonanym przez Rosję, Prusy i Austrię w 1772 roku. Celem badań było poznanie warunków rozwoju zdolnych dzieci i młodzieży stworzonych przez Komisję Edukacji Narodowej w szkolnictwie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Niniejszy artykuł prezentuje wyniki badawcze stanowiące odpowiedź na następujące pytanie badawcze: Czy i jakie rozwiązania edukacyjne sprzyjające rozwojowi zdolności uczniów zawarto w zapisach Ustaw Komisji Edukacji Narodowej? W badaniach wykorzystano metodę badania dokumentów. Analizie jakościowej poddano treść Ustaw Komisji z 1783 roku publikowanych przez Stanisława Sobieskiego w 1872 roku we Lwowie. Oryginalna treść dokumentu znajduje się w zasobach cyfrowych Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej. W wyniku badań stwierdzono, że warunki kształcenia uczniów zdolnych nie zostały wyodrębnione w Ustawach Komisji jako odrębny rozdział. Ustawodawcy wprowadzili jednak rozwiązania organizacyjne, finansowe, personalne i metodyczne, które mogły sprzyjać rozwojowi uczniowskich zdolności. W artykule opisano regulacje dotyczące systemu nagród szkolnych, instytucji tutorów oraz standardów kształcenia nauczycieli i wynikające z nich korzyści dla uczniów zdolnych.

Słowa kluczowe:

Komisja Edukacji Narodowej, reforma edukacji, uczeń zdolny, nauczyciel, nagrody, wychowawca-korepetytor

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Stańczak, M. (2024). Uzdolniony uczeń w świetle ustaw Komisji Edukacji Narodowej. Seminare. Poszukiwania Naukowe, 45(1), 133–146. https://doi.org/10.21852/sem.1817

Cited by / Share

Bibliografia

Bartnicka, Kalina, Katarzyna Dormus and Agnieszka Wałęga. 2018. Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794, vol. 1. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra.
Google Scholar

Bartnicka, Kalina. 2014. „Komisja Edukacji Narodowej i jej Ustawy.” In Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, edited by Katarzyna Dormus et al., 109-132. Kraków: Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Google Scholar

Bartnicka, Kalina. 2015. „Oryginalność Komisji Edukacji Narodowej na tle europejskim.” Biuletyn Historii Wychowania 33: 7-22. DOI: 10.14746/BHW.2015.33.1.
Google Scholar

Bednarski, Łukasz. 2009. „Zasady funkcjonowania Komisji Edukacji Narodowej jako pierwszego ministerstwa oświaty.” Roczniki Humanistyczne 57(2): 99-110.
Google Scholar

Brophy, Jere. 2002. Motywowanie uczniów do nauki. Translated by Krzysztof Kruszewski. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Cieślikowska, Joanna. 2005. „Nauczyciel ucznia zdolnego w teorii i badaniach.” In Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, vol. 2, edited by Wiesława Limont and Joanna Cieślikowska, 195-211. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Croft, Laurie J. 2003. “Teachers of the gifted: Gifted teachers.” In Handbook of Gifted Education, edited by Nicholas Colangelo and Gary A. Davis, 558-571. Boston: Allyn and Bacon.
Google Scholar

Czekierda, Piotr. 2015. „Czym jest tutoring?” In Tutoring. Teoria, praktyka, studia przypadków, edited by Piotr Czekierda, Bartosz Fingas and Marcin Szala, 15-36. Warszawa: Wolters Kluwer.
Google Scholar

Dutkowa, Renata. 1973. Komisja Edukacji Narodowej: zarys działalności, wybór materiałów źródłowych. Wrocław–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Dyrda, Beata. 2006. „Motywowanie uczniów do nauki – zadanie współczesnego nauczyciela.” Chowanna 1(26): 121-131.
Google Scholar

Ekiel-Jeżewska, Maria L. 2012. „System kształcenia Komisji Edukacji Narodowej.” Rozprawy z Dziejów Oświaty 49: 55-110.
Google Scholar

Feldman, David H. and Lynn T. Goldsmith. 1986. Nature`s Gambit: Childs Prodigies and the Development of Human Potential. New York: Basic Books.
Google Scholar

Gagné, Françoys. 2005. “From Gifts to Talents: The DMGT as a Developmental Model.” In Conceptions of Gifted-ness, edited by Robert J. Sternberg and Janet E. Davidson, 98-119. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar

Gagné, Françoys. 2016. „Od genów do talentu: z perspektywy modeli DMGT/CMTD.” Psychologia Wychowawcza 51(9): 121-140. DOI: 10.5604/00332860.1211501.
Google Scholar

Gardner, Howard, Mindy L. Kornhaber and Warren K. Wake. 2001. Inteligencja. Wielorakie perspektywy. Translated by Magdalena Groborz and Magdalena Śmieja. Warszawa: WSiP.
Google Scholar

Giza, Teresa. 2006. „Kompetencje nauczycieli z perspektywy pedagogiki zdolności i twórczości.” Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne 16: 97-117.
Google Scholar

Glinka, Beata and Wojciech Czakon. 2021. Podstawy badań jakościowych. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
Google Scholar

Jakuboszczak, Agnieszka. 2017. „Pozainstytucjonalna edukacja szlachcianek w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku.” In Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, part 1, edited by Kazimierz Puchowski, 99-116. Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczne.
Google Scholar

Klinkosz, Waldemar. 2010. „Zdolności intelektualne a motywacja osiągnięć studentów.” In Zdolności człowieka w ujęciu współczesnej psychologii, edited by Andrzej E. Sękowski and Waldemar Klinkosz, 117-137. Lublin: TN KUL.
Google Scholar

Kot, Stanisław. 1996. Historia wychowania, vol. 2. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
Google Scholar

Koźmian, Danuta. 2014. „Ideał wychowawczy Komisji Edukacji Narodowej na tle pedagogiki nowożytnej w Europie Zachodniej i w Polsce w XVIII wieku (w 240 rocznicę powstania Komisji Edukacji Narodowej).” Edukacja Humanistyczna 1(30): 63-71.
Google Scholar

Krüger, Heinz-Hermann. 2007. Metody badań w pedagogice. Translated by Dorota Sztobryn. Gdańsk: GWP.
Google Scholar

Limont, Wiesława. 2010. Uczeń zdolny. Jak go rozpoznawać i jak z nim pracować. Sopot: GWP.
Google Scholar

Łukasiewicz-Wieleba, Joanna. 2018. Rozpoznawanie potencjału oraz wzmocnienia i ograniczenia rozwoju zdolności dzieci w narracjach rodziców. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Google Scholar

Maison, Dominika. 2022. Jakościowe metody badań społecznych. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Mizia, Tadeusz. 1975. Szkoły średnie Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Modrzewski, Andrzej F. 2023. O poprawie Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo SBM.
Google Scholar

Mönks, Franz J. and Michael W. Katzko. 2005. “Giftedness and Gifted Education.” In Conceptions of Giftedness, edited by Robert J. Sternberg and Janet E. Davidson, 187-200. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar

Mrozowska, Kamila. 1973. Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794. Kraków: PWN.
Google Scholar

Mrozowska, Kamila. 1985. Funkcjonowanie systemu szkolnego Komisji Edukacji Narodowej na terenie Korony w latach 1783-1793. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Ratajczak, Krzysztof. 2020. „Kim byli dyrektorowie w szkołach wydziału wielkopolskiego Komisji Edukacji Narodowej?” In Szkoła polska od XVIII do XXI wieku, edited by Ryszard Ślęczka, Anna Włoch and Justyna Wojniak, 27-44. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. DOI: 10.24917/9788380844698.2.
Google Scholar

Renzulli, Joseph S. 2005. „The Three-Ring Conception of Giftedness: a Developmental Model for Promoting Creative Productivity.” In Conceptions of Giftedness, edited by Robert J. Sternberg and Janet E. Davidson, 246-279. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar

Simonton, Dean K. 2010. Geniusz. Translated by Mieczysław Godyń. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Google Scholar

Stańczak, Małgorzata. 2015. „Tutoring w edukacji – w poszukiwaniu fenomenu zjawiska.” In Pobrzeżne problemy współczesnej pedagogiki, edited by Józef Górniewicz and Aldona Małyska, 79-93. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Stańczak, Małgorzata. 2020. „Kompetencje nauczycieli do pracy z uczniem zdolnym.” In Pedagogika szkoły wyższej w drugiej dekadzie XXI wieku. Drogi od klasycznej ortodoksji do postkultury, edited by Józef Górniewicz, 57-69. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Subotnik, Rena F., Paula Olszewski-Kubilius and Frank C. Worrell. 2011. “Rethinking Giftedness and Gifted Education: A Proposed Direction Forward Based on Psychological Science.” Psychological Science in the Public Interest 12(1): 3-54. Accessed on: 10.02.2024. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1529100611418056.
Google Scholar

Subotnik, Rena F., Paula Olszewski-Kubilius i Frank C. Worrell. 2015. „Od tradycyjnych perspektyw na temat zdolności do psychologii rozwoju talentu: zmiana oparta na wiedzy psychologicznej.” Psychologia Wychowawcza 50(8): 9-19. DOI: 10.5604/00332860.1178580.
Google Scholar

Szumski, Grzegorz. 1995. Dobór i kształcenie uczniów zdolnych. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej.
Google Scholar

Szybiak, Irena. 1980. Nauczyciele szkół średnich Komisji Edukacji Narodowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Szybiak, Irena. 2014. „Nauczyciel Komisji Edukacji Narodowej: ideał a rzeczywistość.” In Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny, edited by Katarzyna Dormus et al., 133-146. Kraków: Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Google Scholar

Tannenbaum, Abraham J. 1983. Gifted Children: Psychological and Educational Perspec¬tives. New York: Macmillan.
Google Scholar

Tokarz, Aleksandra. 2005. „Procesy motywacyjne a dyspozycje do wybitnych osiągnięć w kontekście rozwoju.” In Wybrane zagadnienia edukacji uczniów zdolnych, vol. 2, edited byb Wiesława Limont and Joanna Cieślikowska, 35-59. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Google Scholar

Ustawy Komisyi Edukacyi Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane w Warszawie roku 1783 wydał Stanisław Sobieski. 1872. Lwów: Wydawca Seyfarth i Czajkowski. Accessed on: 10.02.2024. https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/48080/edition/64662.
Google Scholar

Vialle, Wilma and Kornelia Tischler. 2005. “Teachers of the Gifted: A Comparison of Students’ Perspectives in Australia, Austria and The United States.” Gifted Education International 19(2): 173-181.
Google Scholar

Wołoszyński, Ryszard W. 1973. „Popisy uczniów w szkołach Komisji Edukacji Narodowej jako wyraz przyswajania nowych treści naukowych.” In Nowożytna myśl naukowa w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, edited by Irena Stasiewicz-Jasiukowa, 159-204. Wrocław-Gdańsk: Wydawnictwo PAN.
Google Scholar

Worrell, Frank C. et al. 2019. „Gifted Students.” Annual Review of Psychology 70: 551-576. Accessed on: 10.02.2024. https://www.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev-psych-010418-102846.
Google Scholar

Ziegler, Albert. 2005. “The Actiotope Model of Giftedness.” In Conceptions of Giftedness, edited by Robert J. Sternberg and Janet E. Davidson, 411-436. New York: Cambridge University Press.
Google Scholar