Rola rodziców, nauczycieli i pasterzy wspólnot w formacji chrześcijańskiej dzieci i młodzieży w świetle wybranych pism Ojców Kapadockich

Stanisław Strękowski

doi:10.21697/snr.2022.59-60.1-2.2

Opublikowane: 2022-12-30

Tom 26 Nr 1-2(59-60) (2022)

Rola rodziców, nauczycieli i pasterzy wspólnot w formacji chrześcijańskiej dzieci i młodzieży w świetle wybranych pism Ojców Kapadockich

Stanisław Strękowski

Studia nad Rodziną

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/snr.2022.59-60.1-2.2

Abstrakt

Każda formacja człowieka rozpoczyna się w środowisku rodzinnym, w którym w epoce starożytnej zarówno w kulturach pogańskich, kulturze judaistycznej jak i w kulturze chrześcijańskiej ojciec zajmował uprzywilejowaną pozycję jako głowa rodziny odpowiedzialna za funkcjonowanie tej małej wspólnoty. Formacja młodzieży chrześcijańskiej w starożytności była wielkim wyzwaniem zarówno dla rodziców jak i dla wspólnoty kościelnej i dotyczyła szeroko dyskutowanego zagadnienia o dostępie do kultury klasycznej bez ryzyka wypaczenia formacji religijno-moralnej otrzymanej w domu rodzinnym.

W pismach św. Bazylego i św. Grzegorza z Nazjanzu w kwestii formacji młodzieży widoczne są próby wykorzystania istniejących instytucji edukacyjnych w celach zbudowania podstaw intelektualnych, na których należy zbudować gmach chrześcijańskiej wiary. Nauczanie religijno-moralne w środowisku judaistycznym było prowadzone również przez posłanych przez Boga nauczycieli, którymi oprócz rodziców byli: Mojżesz, kapłani, prorocy, mędrcy i uczeni w Piśmie. Relacja mistrz/nauczyciel-uczeń w szkołach kultur starożytnych (judaistycznej, grecko-rzymskiej i chrześcijańskiej) odzwierciedla relację ojciec-syn w edukacji rodzinnej. W Aleksandrii, od czasów pierwszych Ptolemeuszy, istniało centrum badawcze zwane Museion, budynek poświęcony Muzom, zarządzany przez kapłana mianowanego przez króla tej dynastii. W ośrodku tym rozwijano wiele dyscyplin naukowych, którymi nie zajmowali się filozofowie i retorzy prowadzący własne szkoły. Nie należy gardzić i odrzucać szeroko rozumianej kultury helleńskiej, której dorobek służy stymulowaniu rozwoju duchowego i intelektualnego człowieka.

W Regułach dłuższych Bazyli Wielki sugeruje, aby lekturą dzieci i młodzieży pozostających pod opieką mnichów było Pismo święte oraz ich roztropna troska o nauczenie rzemiosła tych, którzy wyrażają swoje zainteresowanie taką działalnością. Jest rzeczą oczywistą, że wzorem nauczyciela zarówno dla niego samego jak i dla przełożonych był Jezus Chrystus, który wyraźnie wskazał, iż największym przykazaniem, które zostawia swoim uczniom jest miłość. Bardzo istotną sprawą jest nieustanne czuwanie nad postępowaniem młodych ludzi i natychmiastowe korygowanie popełnianych błędów, aby się one nie utrwalały. W rodzinie takimi osobami są rodzice, którzy z cierpliwością i miłością wychowują swoje dzieci. Dlatego Biskup Cezarei radzi, aby wyznaczyć nad chłopcami kogoś w starszym wieku, większym doświadczeniu od innych i znanego ze swej cierpliwości, by potrafił poprawiać błędy młodych z ojcowską dobrocią i słowami pełnymi mądrości, aby dokonywała się w młodym człowieku naprawa wykroczenia, a dusza jednocześnie ćwiczyła się w panowaniu nad namiętnościami. Widoczna jest ta sama metoda, którą św. Bazyli zaleca młodzieńcom polegająca na powtarzaniu ćwiczeń mających na celu opanowanie cielesnych namiętności.

Słowa kluczowe:

rodzice, nauczyciele, pasterze, wychowanie, Ojcowie Kapadoccy

Inne teksty tego samego autora

Stanisław Strękowski, Pojednanie w rodzinie na podstawie "Pasterza" Hermasa , Studia nad Rodziną: Tom 18 Nr 1(34) (2014): Dialog i pojednanie w rodzinie

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Strękowski, S. (2022). Rola rodziców, nauczycieli i pasterzy wspólnot w formacji chrześcijańskiej dzieci i młodzieży w świetle wybranych pism Ojców Kapadockich. Studia Nad Rodziną, 26(1-2(59-60), 11–29. https://doi.org/10.21697/snr.2022.59-60.1-2.2

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Źródła
Google Scholar

Basilius Magnus, Epistulae, PG 32, k. 220-1112, tłum. W. Krzyżaniak, w: Św. Bazyli Wielki, Listy, Warszawa 1972.
Google Scholar

Basilius Magnus, Asceticon magnum sive Quaestiones (Regulae brevius tractatae), PG 31, k. 1052-1305; Reguły krótsze, tłum. J. Naumowicz, w: Św. Bazyli Wielki, Pisma ascetyczne, t. 2, ŹM 5, Kraków-Tyniec 1995, s. 183-453.
Google Scholar

Basilius Magnus, Asceticon magnum sive Quaestiones (Regulae fusius tractatae), PG 31, k. 901-1052; Reguły dłuższe, tłum. J. Naumowicz, w: Św. Bazyli Wielki, Pisma ascetyczne, t. 2, ŹM 6, Kraków-Tyniec 1995, s. 39-181.
Google Scholar

Basilius Magnus, Regulae morales, PG 31, k. 692-869, tłum. J. Naumowicz, w: Św. Bazyli Wielki, Pisma ascetyczne, t. 1, ŹM 5, Kraków-Tyniec 1994, s. 104-247.
Google Scholar

Gregorius Nyssenus, In Ecclesiasten homiliae, ed. P. Alexander, GNO 5, s. 195-442, tłum. M. Przyszychowska, w: Grzegorz z Nyssy, Homilie do Eklezjastesa, ŹMT 51, Kraków 2009.
Google Scholar

Gregorius Nyssenus, Vita sanctae Macrinae, ed. W. Callahan, GNO VIII/1, Leiden 1952, s. 370-414, tłum. W. Kania w: Św. Grzegorz z Nyssy, Życie św. Makryny, „Analecta Cracoviensia” 1971, t. 3, s. 387-404.
Google Scholar

Gregorius Nazianzenus, Epistulae, PG 37, k. 21-388; Listy, tłum. J. Stahr, POK 15, Poznań 2005 (reprint).
Google Scholar

Gregorius Nazianzenus, Orationes, 1-3, ed. J. Bernardi, SCh 247, Paris 1978, 4-5, ed. J. Bernardi, SCh 309, Paris 1983; 6-12, ed. M. A. Calvet-Sebasti, SCh 405, Paris 1995; 13-19, PG 35, k. 852-1064; 20-23, ed. J. Mossay, SCh 270, Paris 1980; 24-26, wyd. J. Mossay, SCh 284, Paris 1981; 27-31, ed. P. Gallay, SCh 250, Paris 1978; 32-37, ed. P. Gallay – C. Moreschini, SCh 318, Paris 1985; 38-41, ed. P. Gallay – C. Moreschini, SCh 358, Paris 1990; 42-43, ed. J. Bernardi, SCh 384, Paris 1992; 44-45, PG 36, k. 608-664; tłum. Św. Grzegorz z Nazjanzu, Mowy wybrane, Warszawa 1967; Mowy (wybór), tłum. J. M. Szymusiak, w: Idem, Grzegorz Teolog. U źródeł chrześcijańskiej myśli IV wieku, Poznań 1965, s. 257-393.
Google Scholar

Plutarchus Chaeronesis, Coniugalia praecepta, ed. W. Paton, J. Wegenhaupt, praefationem scr. M. Pohlenz, vol. I, Leipzig 1925, tłum. Z. Abramowiczówna, w: Plutarch z Cheronei, Moralia. Wybór pism filozoficzno-popularnych, Wrocław 2005, s. 50-70.
Google Scholar

Opracowania
Google Scholar

Aleksandrowicz T., Polityczna rola oratorstwa w działalności Gajusza Juliusza Cezara, w: A. Kunisz (red.), Rzym antyczny: polityka i pieniądz, t. 2, Katowice 1997, s. 38-49.
Google Scholar

Cattaneo E., „Rendila perfetta nell’amore”. Il tema della chiesa nella „Didache” (9-10). Antecedenti e prolungamenti, w: E. Cattaneo, Evangelo, chiesa e carità nei Padri, Roma 1995, s. 13-28.
Google Scholar

Ciemała M., Słowo Boże a życie osobiste i wspólnotowe według pierwotnej katechezy cenobickiej, „Polonia Sacra” 2017, t. 1, nr 3/48, s. 67-83.
Google Scholar

Ciesielski M., Rola wychowawcza ojca w rodzinie rzymskiej według Plutarcha z Cheronei, „Studia Europea Gnesiensia” 2014, t. 9, s. 57-73.
Google Scholar

Cohen A., Talmud. Syntetyczny wykład na temat Talmudu i nauk rabinów dotyczących religii, etyki i prawodawstwa, Warszawa 1995.
Google Scholar

Daniel-Rops H., Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, Warszawa 2001.
Google Scholar

Di Cintio L., Pater patriae e maiestas: un possibile nuovo modello normativo, „Iura and Legal Systems” 2019, vol. 6, nr 2, s. 9-20.
Google Scholar

Dölger E. G., Nonna. Ein Kapitel über christliche Volksfrömmigkeit des vierten Jahrhunderts, „Antike und Christentum” 1936, vol. 5, s. 44-75.
Google Scholar

Drączkowski F., Koncepcja wychowania chrześcijańskiego w ujęciu Klemensa Aleksandryjskiego oraz Jana Chryzostoma, „Vox Patrum” 2009, t. 53-54, s. 313-328.
Google Scholar

Dujarier M., L’Église-Fraternité. Les origines de l’expression „adelphotes-fraternitas” aux trois premiers siécles du christianisme, Paris 1991.
Google Scholar

Dusik-Krupa E., Argumentacja i przykład jako podstawowe narzędzia dydaktyczne służące ukształtowaniu wczesnochrześcijańskiego vir bonus w świetle „O wychowaniu dzieci” Jana Chryzostoma. Zarys zagadnienia, w: J. C. Kałużny (red.), Starożytność chrześcijańska. Materiały zebrane, t. 4, Kraków 2016, s. 37-51.
Google Scholar

Dybski H., Życie monastyczne w ujęciu Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nazjanzu, „Studia Teologiczne. Białystok. Drohiczyn. Łomża” 2010, t. 28, s. 25-41.
Google Scholar

Eckmann A., Starożytna rodzina grecka i rzymska, „Vox Patrum” 1985, t. 8-9, s. 29-50.
Google Scholar

Filipiak M., Problematyka Społeczna w Biblii, Warszawa 1985.
Google Scholar

Girardi M., Apostoli e discepoli nel pensiero di Basilio di Cesarea, w: S.A. Panimolle, Dizionario di Spiritualità Biblico-Patristica, vol. 4, Apostolo-Discepolo-Missione, Roma 1993, s. 333-358.
Google Scholar

Górniewicz J., Mistrz, nauczyciel, wychowawca pokoleń, „Pedagogika Społeczna” 2017, t. 16, nr 2, s. 9-32.
Google Scholar

Grzywaczewski J., Rady św. Bazylego dla młodzieńców, „Ateneum Kapłańskie” 2016, t. 167, z. 1(644), s. 16-29.
Google Scholar

Fraser P. M., Ptolemaic Alexandria, vol. I, Oxford 1972, s. 305-335.
Google Scholar

Jundziłł J., Rodzina rzymska w czasach prosperity i przemian ideowych II wieku. Apulejusz, Fronton, Marek Aureliusz i Tertulian, Bydgoszcz 1996.
Google Scholar

Korus K., Program wychowawczy Plutarcha z Cheronei, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978.
Google Scholar

Kosznicki M., Kształcenie i wychowanie w literaturze zachodniego chrześcijaństwa od I do IV wieku, Gdańsk 1999.
Google Scholar

Kosznicki M., Idee edukacyjne późnoantycznej sofistyki IV wieku, Gdańsk 2014.
Google Scholar

Momigliano A., Macrina: una santa aristocratica vista dal fratello, w: G. Arrigoni (a cura di), Le donne in Grecia, Roma-Bari 2008, s. 331-344.
Google Scholar

Moreschini C., I Padri Cappadoci. Storia, letteratura, teologia, Roma 2008.
Google Scholar

Pałubicki W., Iluk J., Małżeństwo i rodzina w dawnym judaizmie i starożytnym chrześcijaństwie, Gdańsk 1995.
Google Scholar

Stępniewska A., Święta Emmelia – matka św. Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nyssy, „Vox Patrum” 2005, t. 48, s. 67-77.
Google Scholar

Stępniewska A., Święta Nonna – matka św. Grzegorza z Nazjanzu w jego twórczości poetyckiej, „Vox Patrum” 2008, t. 52, s. 1039-1047.
Google Scholar

Strękowski S., Małżeństwo i rodzina w pismach Ojców Kapadockich, Warszawa 2021.
Google Scholar

Strękowski S., Troska o czystość wiary w rodzinie i we wspólnotach eklezjalnych na podstawie pism św. Grzegorza z Nazjanzu, „Studia Ełckie” 2015, t. 17, nr 3, s. 173-190.
Google Scholar

Szada M., Konstrukcja wizerunku Makryny w pismach Grzegorza z Nyssy na tle literackiej tradycji przedstawiania heroicznej kobiety, „Vox Patrum” 2013, t. 60, s. 359-383.
Google Scholar

Szram M., „Wszystko ma swój czas”. Patrystyczna egzegeza Księgi Eklezjastesa 3, 1-8, „Verbum Vitae” 2019, t. 35, s. 345-372.
Google Scholar

Szwarc U., Dzieci i ich wychowanie w Starym Testamencie, w: G. Witaszek (red.), Życie społeczne w Biblii, Lublin 1997, s. 227-247.
Google Scholar

Szymańska B. E., Aktualność nauczania św. Bazylego Wielkiego na temat posługi przełożonego, „Studia Gdańskie” 2011, t. 29, s. 15-28.
Google Scholar

Szymusiak J. M., Grzegorz Teolog. U źródeł chrześcijańskiej myśli IV wieku, Poznań 1965.
Google Scholar

Taranto S., L’esegesi morale di Gregorio Nisseno nelle Omelie sull’Ecclesiaste (VI-VIII), „Annali di Studi Religiosi” 2004, vol. 5, s. 441-462.
Google Scholar

Wacławik D., Uświęcenie człowieka w nauczaniu świętego Bazylego Wielkiego, Poznań 1995.
Google Scholar

Żyromski M., Pozycja ojca (pater familias) w wychowaniu w rodzinie rzymskiej, w: J. Jundziłł (red.), Wychowanie w rodzinie od starożytności po wiek XX, Materiały z konferencji naukowej Katedry Historii Wychowania – czerwiec 1993, Bydgoszcz 1994, s. 75-80.
Google Scholar