Abstract

Artykuł dotyczy mało znanego, pierwszego etapu funkcjonowania pałacu Belweder w Warszawie (Ujazdów), który został wybudowany z drewna (1659–1663) przez Krzysztofa Zygmunta Pac, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego jako ekskluzywna podmiejska willa. Jej powstanie nawiązywało do tradycji otium, willi włoskich, ale też do znanego z czasów dynastii Wazów kreowana siedzib otoczonych ogrodami, które również spełniały funkcje reprezentacyjną. Fundując Belweder Pac stworzył ekskluzywną, choć drewnianą, siedzibę położoną na malowniczej skarpie Wisły, przy reprezentacyjnej trasie prowadzącej do Warszawy.

Podarował ją swojej żonie, Klarze Isabelli de Mailly Lascaris, krewnej królowej Ludwiki Marii, spowinowaconej z najwybitniejszymi rodami francuskimi, a także z cesarzami bizantyjskimi. W ten sposób Krzysztof Zygmunt Pac nawiązał do tradycji miejsca, bowiem dobra Ujazdów były związane z Anną, księżniczką mazowiecką oraz Anną Jagiellonką.

Dzięki wykorzystanym w artykule źródłom ikonograficznym i archiwalnym udało się zrekonstruować wygląd budynku i otaczających go ogrodów, a także przywołać wyposażenie pałacu z czasów Krzysztofa Zygmunta Paca. Parterowy pałac zbudowano na planie kwadratu, na wysokim cokole, z reprezentacyjną galerią otwierającą się na widok od strony Wisły. Projektantem budowli był najpewniej Tylman van Gameren.

The article deals with the little-known, first stage of the history of the Belvedere residence in Warsaw when it was constructed and arranged (1659–1663) by Krzysztof Zygmunt Pac, Chancellor of the Grand Duchy of Lithuania. Referring to a tradition, established in the times of the Vasa dynasty, of seats surrounded by gardens and of an antique otium and Italian villa, Pac created an exclusive seat, albeit made of wood, situated on a picturesque escarpment of the River Vistula, on the ceremonial route leading to Warsaw. He gave it to his wife, Klara Isabella de Mailly Lascari, a relative of Queen Marie Louise and a descendant of the most eminent French families, who at the same time was related to the Byzantine emperors. In this way Krzysztof Zygmunt Pac drew upon the tradition of the place, as Ujazdów had been connected with Anna, Princess of Mazovia as well as Anna Jagiellon.

Thanks to iconographic and archival sources as yet not analysed, it was possible to reconstruct the outline of the building and at least partially map its furnishings. The villa was constructed on a square plan, erected on a high plinth as a ground-floor building with four sections, with a representative gallery opened wide onto the Vistula side. It appears from this that the palace was designed by Tylman van Gameren.