Z cyklu "60/60 the best of SPCh" (36) [60 najciekawszych publikacji z 60 lat istnienia SPCh]
2025-10-13
Maria Szyszkowska: Konsekwencje kantowskiego rozdzielenia sfer rozumu teoretycznego i rozumu praktycznego w filozofii prawa [Studia Philosophiae Christianae 8(1972)1, s. 133-152].
OPIS: Maria Szyszkowska (ur. 1937) – profesor filozofii i działaczka społeczna, senator V kadencji. Jako wolny słuchacz odbyła studia z filozofii na Akademii Teologii Katolickiej. Pracowała na pół etatu jako adiunkt na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej ATK. Związana głównie z Uniwersytetem Warszawskim i PAN. Zajmuje się głównie filozofią prawa. W swoich poglądach krytykuje neoliberalizm i kapitalizm. Jest sceptyczna wobec kultu demokracji, szczególnie parlamentarnej. Według niej lepszą odmianą demokracji byłaby demokracja bezpośrednia. Deklaruje poparcie dla pacyfizmu, państwa neutralnego światopoglądowo. Przypomniany artykuł jest jednym z trzech tekstów opublikowanych przez nią w SPCh z wczesnego okresu jej działalności naukowej. Autorka zaprezentowała w nim filozofię prawa XIX i XX wieku, która, jej zdaniem, została w znacznie większym stopniu ukształtowana przez teorię poznania Kanta niż przez jego filozofię prawa. To samo charakteryzuje również filozofię prawa neokantyzmu. Artykuł zawiera rozważania na temat wpływu teorii poznania Kanta na różne szkoły filozoficzne zajmujące się prawem. Na początku autorka przedstawiła teoretyczny i praktyczny kierunek teorii czystego rozumu w filozofii Kanta. Obszary teoretycznego i praktycznego rozumu czystego można nazwać światem przyczynowości (światem natury) i światem wolności (światem inteligibilnym). Te dwa kierunki rozumu przyjmują w filozofii prawa formy bytu i powinności. Pod wpływem Kanta punkt ciężkości rozważań filozoficznych dotyczących prawa przesunął się w kierunku tego, co powinno być. Różne interpretacje tego podziału zostały przedstawione na przykładach systemów kilku filozofów. Autorka podkreśliła, że ostre rozróżnienie między tym, co jest, a tym, co powinno być, prowadzi do fałszywego przedstawienia relacji: człowiek – świat. Człowiek poprzez swoje działanie łączy to, co jest, z tym, co powinno być. Ponadto kategoria bytu łączy to, co jest, z tym, co powinno być. „Dualizm bytu i powinności stanowiący pewnik pokantowskich systemów filozoficzno-prawnych – rezultat nauki mistrza – nie wydaje się sprzeczny z ontologią arystotelesowsko-tomistyczną jeśli byt rozumieć w sensie natury klasycznej nauki przyrodniczej. Niemożliwe jest bowiem dojście w drodze logicznej, na podstawie ustaleń o faktach, do wypowiedzi o wartościach. Stąd ważność czyli obowiązywanie wypowiedzi wartościujących (norm) można wyprowadzić znów tylko z wypowiedzi wartościujących. Jednakże najwyższa wypowiedź wartościująca – źródło wartości – musi być przyjęta jako zasadnicza hipoteza wartościująca poza wszelką możnością weryfikacyjną” (s. 151).
SPIS TREŚCI: 1. Wprowadzenie. 2. Rozum teoretyczny a rozum praktyczny w filozofii Kanta. 3. Rozdzielenie domeny rozumu teoretycznego i rozumu praktycznego w postaci sfery bytu i sfery powinności. 4. Zarysowanie ważniejszych odmian ujęcia tej rozdzielności w filozofii prawa. 5. Zakończenie.
Ta strona używa pliki cookie dla prawidłowego działania, aby korzystać w pełni z portalu należy zaakceptować pliki cookie.
English
Język Polski