Groza nieba. Giambattista Vico i Hermann Usener o lękowych źródłach kultury

Robert Pawlik

doi:10.21697/zk.2020.7.01

Opublikowane: 2020-12-31

Nr 7 (2020)

Groza nieba. Giambattista Vico i Hermann Usener o lękowych źródłach kultury

Robert Pawlik

Załącznik Kulturoznawczy

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zk.2020.7.01

Abstrakt

For Giambattista Vico in Principi di una Scienza Nuova (1725), the process of civilization was triggered by a seemingly unimportant event – a thunder strike that filled the primitive people (bestioni) with deadly fear. From that moment, language, religion, the institution of marriage as well as social life emerged. The peculiar hypothesis that the process of civilization was initiated with a crack of thunder found its confirmation in the study by Hermann Usener, titled Keraunos (1905). Almost two centuries after Vico, the German philologist collected evidence that both the Greeks and the Romans worshiped the thunderbolt as a divinity, at first independentlyfrom Zeus and later as identified with him. Both studies contribute to the understanding of the phobic genesis of culture, and draw attention to the fact that language, art and religion can be considered as different strategies of coming to terms with the horrors of the world.

Słowa kluczowe:

Lucretius, Giambattista Vico, Hermann Usener, Keraunos, thunderbolt, fear, primitivism

Inne teksty tego samego autora

Robert Pawlik, Ikonologia cierpienia. Aby Warburg o symbolizacji obrazowej i obrazach wojny , Załącznik Kulturoznawczy: Nr 5 (2018)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Pawlik, R. (2020). Groza nieba. Giambattista Vico i Hermann Usener o lękowych źródłach kultury. Załącznik Kulturoznawczy, (7), 11–35. https://doi.org/10.21697/zk.2020.7.01

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Michael von Albrecht, „Terror et pavor”: politica e religione in Lucrezio, [w:] „Terror et pavor”. Violenza, intimidazione, clandestinità nel mondo antico (Atti del convegno internazionale, Cividale del Friuli, 22–24 settembre 2005), ed. G. Urso, ETS, Pisa 2006.
Google Scholar

Aspetti di Hermann Usener filologo della religione, ed. G. Arrighetti [et al.], Giardina, Pisa 1982.
Google Scholar

Jan Assmann, Monoteizm jako teologia polityczna, tłum. Ł. Kołoczek, „Znak” 2018, nr 762 (listopad).
Google Scholar

Erich Auerbach, Język literacki i jego odbiorcy w późnym antyku łacińskim i średniowieczu, tłum. R. Urbański, Homini, Kraków 2006.
Google Scholar

Erich Auerbach, Vico and Aesthetic Historism, „The Journal of Aesthetics and Art Criticism” 1949, Vol. 8, No. 2.
Google Scholar

Św. Augustyn, O Państwie Bożym: przeciw poganom ksiąg XXII, t. 1–2, tłum. i oprac. W. Kornatowski, PAX, Warszawa 1977.
Google Scholar

Isaiah Berlin, Giambattista Vico i historia kultury, tłum. M. Pietrzak-Merta, [w:] idem, Pokrzywione drzewo człowieczeństwa, tłum. M. Pietrzak-Merda, M. Tański, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004.
Google Scholar

Isaiah Berlin, Koncepcja wiedzy u Vica, [w:] idem, Pod prąd. Eseje z historii idei, red. H. Hardy, tłum. T. Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2002.
Google Scholar

Remo Bodei, Hermann Usener nella filosofia moderna: tra Dilthey e Cassirer, [w:] Aspetti di Hermann Usener filologo della religione, ed. G. Arrighetti [et al.], Giardini, Pisa 1982.
Google Scholar

Jan Maarten Bremer, Zeus’ Lightning in Early Greek Myth and in Cleanthes’ Hymn, „Roczniki Humanistyczne. 3. Filologia Klasyczna” 2006–2007, t. 54–55: Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Remigiusza Popowskiego. Jan N. Bremmer, Hermann Usener, w: Classical Scholarship. A Biographical Encyclopedia, eds. W.W. Briggs, W.M. Calder III, Garland Publishing, New York – London 1990.
Google Scholar

Gianfranco Cantelli, Gestualità e mito: i due caratteri distintivi della lingua originaria secondo Vico, „Bollettino Del Centro di Studi Vichiani” 1990, Vol. 20.
Google Scholar

Georges Didi-Huberman, The Surviving Image: Aby Warburg and Tylorian Anthropology, „Oxford Art Journal” 2002, Vol. 25, No. 1.
Google Scholar

Philip Dray, Stealing God’s Thunder. Benjamin Franklin’s Lighting Rod and the Invention of America, Random House, New York 2005.
Google Scholar

Julien Freund, Le thème de la peur chez Hobbes, „Revue Européenne des Sciences Sociales” 1980, T. 18, No. 49.
Google Scholar

Carlo Ginzburg, Strach, Terror i cześć. Co nam mówi Hobbes dziś, tłum. M. Warchala, „Przegląd Polityczny” 2018, nr 147.
Google Scholar

Hermann Usener und die Metamorphosen der Philologie, Hrsg. von M. Espagne, P. Rabault-Feuerhahn, Harrassowitz, Wiesbaden 2011.
Google Scholar

Fred Hoyle, Katastrofy kosmiczne i narodziny religii, tłum. E. i J. Kaźmierczakowie, WN PWN, Warszawa 1999.
Google Scholar

Charles Kahn, Greek Religion and Philosophy in the Sisyphus Fragment, „Phronesis” 1997, Vol. 42, No. 3.
Google Scholar

Roland Kany, Hermann Usener as Historian of Religion, „Archiv für Religionsgeschichte” 2004, Bd. 6.
Google Scholar

Kartezjusz, Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, tłum. i oprac. W. Wojciechowska, PWN, Warszawa 1970.
Google Scholar

Johann Kreuzer, Zmysłowość języka, tłum. K. Krzemień-Ojak, „Prace Kulturoznawcze” 2014, t. 16.
Google Scholar

Kritias, Syzyf , tłum. J. Gajda, [w:] J. Gajda, Sofiści, Wiedza Powszechna, Warszawa 1989.
Google Scholar

Sław Krzemień-Ojak, Vico, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
Google Scholar

Ewa Kwiatkowska, Vikiański ślad w warburgiańskiej tradycji kulturoznawczej, „Prace Kulturoznawcze” 2014, t. 16.
Google Scholar

Joep Leerssen, The rise of Philology: The Comparative Method, the Historicist Turn and the Surreptitious Influence of Giambattista Vico, [w:] The Making of the Humanities II: From Early Modern to Modern Disciplines, eds. R. Bod, J. Maat, T. Weststeijn, Amsterdam University Press, Amsterdam 2012. Wolf Lepenies, Lęk a nauka, [w:] idem, Niebezpieczne powinowactwa z wyboru. Eseje na temat historii nauki, tłum. A. Zeidler-Janiszewska, Oficyna Naukowa, Warszawa 1996.
Google Scholar

Godo Lieberg, The Theologia Tripartita as an Intellectual Model in Antiquity, [w:] Essays in Memory of Karl Kerényi, ed. E.C. Polomé, Institute for the Study of Man, Washington 1984.
Google Scholar

Lukrecjusz, O naturze rzeczy, tłum., wstęp i komentarze G. Żurek, PIW, Warszawa 1994.
Google Scholar

Frank E. Manuel, U źródeł nowoczesnego religioznawstwa, tłum. M. Król, J. Wiercińska, wstęp H. Hinz, Książka i Wiedza, Warszawa 1973.
Google Scholar

Arnaldo Momigliano, Hermann Usener, „History and Theory” 1982, Vol. 21, No. 4.
Google Scholar

Arnaldo Momigliano, Vico’s Scienza Nuova: Roman ‘Bestioni’ and Roman ‘Eroi’, „History and Theory” 1966, Vol. 5, No. 1, DOI: 10.2307/2504433. Na nowo o „Nauce nowej”, red. K. Łukasiewicz, „Prace Kulturoznawcze” 2014, t. 16.
Google Scholar

Hubert Treiber, For What Purpose do We Still Read the Protestant Ethic Today?, „Società Mutamento Politica” 2014, Vol. 5, No. 9, DOI: 10.13128/SMP-14484.
Google Scholar

Edward Burnett Tylor, Primitive Culture, London 1871 (wyd. pol. Cywilizacja pierwotna. Badania rozwoju mitologji, filozofji, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów, t. 1, tłum Z.A. Kowerska, wstęp i oprac. J. Karłowicz, Wydawnictwo „Głosu”, Warszawa 1896).
Google Scholar

Hermann Usener, Götternamen: Versuch einer Lehre von der religiösen Begriffsbildung, F. Cohen, Bonn 1896.
Google Scholar

Hermann Usener, Keraunos, Ein Beitrag Religiöser Begriffsgeschichte, „Rheinisches Museum für Philologie” 1905, Bd. 60.
Google Scholar

Hermann Usener, Mythologie, „Archiv für Religionswissenschaft” 1904, Bd. 7.
Google Scholar

Hermann Usener, Philologie und Geschichtswissenschaft, [w:] idem, Vorträge und Aufsätze, Teubner, Leipzig – Berlin 1907.
Google Scholar

Frederick Vaughan, The Political Philosophy of Giambattista Vico: An Introduction to La Scienza Nuova, Springer Netherlands, The Hague 1972. Giambattista Vico, Nauka nowa, tłum. J. Jakubowicz, oprac. i wstęp S. Krzemień-Ojak, PWN, Warszawa 1966.
Google Scholar

Hayden White, Tropika historii: struktura głęboka „Nauki nowej”, [w:] idem, Poetyka pisarstwa historycznego, tłum. E. Domańska, TAiWPN Universitas, Kraków 2000.
Google Scholar

Aleksandra Zając, Polityka poetycka Giambattisty Vica, „Politeja” 2017, nr 46.
Google Scholar

Edward Zwolski, Z historii badań nad religią i mitem. Friedrich Max Müller, czyli dialektyka religii i mitologii, „Roczniki Humanistyczne” 1978, t. 26, z. 2. Isaac Newton, Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, Londini 1687 (wyd. pol. Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum., wstęp i komentarz J. Wawrzycki, Copernicus Center Press – Konsorcjum Akademickie, Kraków – Rzeszów 2011).
Google Scholar

Anna Passoni Dell’Acqua, YHWH come dio della tempesta, [w:] A Necessary Task Essays on Textual Criticism of the Old Testament in Memory of Stephen Pisano, eds. D. Candido, L. Pessoa da Silva Pinto, GBP, Roma 2020. Jean Pépin, La „Théologie tripartite” de Varron. Essai de reconstitution et recherche des sources, „Revue des Études Augustiniennes” 1956, Vol. 2.
Google Scholar

Jörg Rüpke, Varro’s tria genera theologiae: religious thinking in the late Republic, „Ordia Prima” 2005, Vol. 4.
Google Scholar

Jürgen Trabant, Vico’s New Science of Ancient Signs: A Study of Sematology, Routledge, London – New York 2013.
Google Scholar

Traktat o trzech szalbierach [De tribus impostoribus], tłum. T. Włodarczyk, [w:] Filozofowie o religii, wyb., wstęp i przypisy A. Nowicki, Stowarzyszenie Ateistów i Wolnomyślicieli, Warszawa – Kraków 1960.
Google Scholar