Grenzstreiten der Zisterzienser von Zyrich (Szczyrzyc) mit kleinpolnischen Klöstern verschiedener Ordensobservanz (Chorherren vom Heiligen Geist, Dominikaner, Unbeschuhte Karmeliten) vom 15. bis zum Ende des 18. Jhs.

Jolanta M. Marszalska

doi:10.21697/sc.2021.28.2.7

Published: 2024-09-09

Vol. 28 No. 2 (2021)

Grenzstreiten der Zisterzienser von Zyrich (Szczyrzyc) mit kleinpolnischen Klöstern verschiedener Ordensobservanz (Chorherren vom Heiligen Geist, Dominikaner, Unbeschuhte Karmeliten) vom 15. bis zum Ende des 18. Jhs.

Jolanta M. Marszalska

Saeculum Christianum. Historical Writings

Section: Rozprawy i Artykuły

https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.7

Abstract

Zachowane źródła archiwalne, stare kroniki i dokumenty klasztoru cystersów w Szczyrzycu, ujawniają oprócz wielu aspektów działalności religijno-gospodarczej również kwestie sporów. Najazdy na dobra klasztorne, niszczenie mienia (podpalenia zabudowań folwarcznych czy zbiorów) były dokonywane nie tylko za sprawą niezadowolonych i roszczeniowych sąsiadów, których dobra graniczyły z dobrami cystersów szczyrzyckich, ale też za sprawą zakonów różnych obserwancji. Jak poświadczają zachowane dokumenty, każdy sposób na obronę własnych dóbr czy ich granic był dla konwentów toczących spory do przyjęcia, co wielokrotnie było naruszeniem etycznej, braterskiej postawy. Prawo własności z nadania fundatora było tutaj święte i nietykalne. Nie można już tego powiedzieć w kontekście postawy moralnej samych zakonników broniących swych dóbr w sposób bezwzględny, często przy użyciu siły (br. Baltazar od św. Agnieszki, karmelita bosy) czy posługując się kłamstwem, bądź zatajeniem faktów (opat Mikołaj Romiszowski) a także chorobliwą nadgorliwością strzegąc prawa własności swego klasztoru (prepozyt duchaków krakowskich Mateusz Regiomontanus) nie wspominając notorycznego łamania wydawanych postanowień sędziowskich niemal w każdym toczącym się procesie. Dotyczy to wszystkich omawianych konwentów. Niechęć między konwentami zakonnymi na płaszczyźnie materialnej różnych obserwancji przekładała się również na trudne relacje między ich poddanymi, którzy wyrządzali sobie wzajemnie krzywdy. Nie były to budujące przykłady wzajemnego, nieraz trudnego sąsiedztwa w ciągu minionych wieków, gdzie przebiegłość a często również fizyczna przemoc w dochodzeniu swojego prawa własności była na porządku dziennym.

Keywords:

monasteries, Cistercians, Szczyrzyc, spiritualists, Dominicans, Kraków, Discalced Carmelites, Nowy Wiśnicz, border disputes

Most read articles by the same author(s)

Download files

PDF

Citation rules

Marszalska, J. M. (2024). Grenzstreiten der Zisterzienser von Zyrich (Szczyrzyc) mit kleinpolnischen Klöstern verschiedener Ordensobservanz (Chorherren vom Heiligen Geist, Dominikaner, Unbeschuhte Karmeliten) vom 15. bis zum Ende des 18. Jhs. Saeculum Christianum. Historical Writings, 28(2), 95–112. https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.2.7

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Acta capituli conventus visnicensis Salvatoris carmelitarum Discalceatorum a. D. 1630, die 26 mai, Archiwum Klasztoru w Wiśniczu (AKWI), sygn. 1.
Księga zmarłych karmelitów bosych w Polsce i na Litwie, Bd. 1, T. 2, bearb. von K. Furmanik, Hrsg. W. Kiwior, [Kraków], Archiwum klasztoru karmelitów bosych w Czernej (AKC), [Maschinenschrift], nr inw. 14849.
Reydlewicz B., Provisio I ad mensam Conventualem Sciricensem Ordinis Cisterciensis Dioecesis pro fratribus […] Joachimo de Mstów Mstowski Abbate Regulari huius Conventus Anno Domini 1642, […] anno 1760, Arch. i BOCist, sygn. 754.
Servitus Sancta coram Deo & omnibus Sanctis ejus per votorum emissionem secundum Regulam S.P. Benedicti & Consitutiones ordinis Cisterciensis contractu irrevocabili fermata […] descriptus Anno Jubilei Sancti 1751, Archiwum i Biblioteka Ojców Cystersów [weiter: Arch. i BOCist], [ohne Signatur].
Strychowski Z., De Origine et Fundatione Monasterij Ciricensis […] Anno1627, Arch. i BOCist., sygn. 3263.
Canonici Regulares Ordinis Sancti Spiritus de Saxia (Provincia Polona), w: Zakony męskie w Polsce w 1772 roku, Hrsg. L. Bieńkowski, J. Kłoczowski, Z. Sułowski, Lublin 1972, Tab. 23, Karte XVI [ohne Nummerierung].
Kodeks Dyplomatyczny Małopolski, Bd. 1, Hrsg. F. Piekosiński, Kraków 1876.
Niesiecki K., Herbarz Polski, Bd. 1, Lipsk 1839-1846.
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku: spisy, bearb. von S. Cynarski, Al. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1990.
Wanat B. J., Archiwum klasztoru w Wiśniczu, in: Katalog Archiwum Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych pw. Ducha Świętego w Czernej, Kraków 1998.
Zbiór Dokumentów Małopolskich, Hrsg. S. Kuraś, Bd. 1: Dokumenty z lat 1257-1420, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962.
Antosiewicz K., Zachowane źródła do dziejów zakonu Ducha Św. de Saxia w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 20/1970, S. 95-134.
Barycz H., Dąbrówka Jan,(Jan z Dąbrówki) (1400 -1472), in: Polski Słownik Biograficzny (weiter: PSB), Bd. 5, Hrsg. W. Konopczyński, Kraków 1965, S. 26-28.
Dobrzanowski S., Dąbrówka Jan (Jan z Dąbrówki) (1400-1472), in: Słownik Polskich Teologów Katolickich (weiter: SPTK), Bd. 1, Hrsg. H. E. Wyczawski, Warszawa 1981, S. 376-378.
Dobrzanowski S., Jan z Latoszyna h. Gryf, (zm.1494), in: SPTK, Bd. 2, Hrsg. H. E. Wyczawski, Warszawa 1982, S. 140-141.
Gil Cz., Czterysta lat karmelitów bosych w Polsce (1605-1772), in: Karmelici bosi w Polsce 1605-2005, Hrsg. Cz. Gil, Kraków 2005, S.13-48.
Gogola Z., Dzieje klasztoru karmelitów bosych w Nowym Wiśniczu w latach 1630-2009, „Folia Historica Cracoviensia”, 2013/19, S. 177-194.
Graczyk W., Księgozbiór klasztoru karmelitów bosych w Czernej od XVII wieku do końca XIX wieku. Studium z dziejów kultury intelektualnej i duchowej, Kraków 2011.
Graczyk W., Marszalska J. M., Klasztor karmelitów bosych w Czernej od pierwszej połowy XVII do końca XIX wieku. Dzieje – kultura – ludzie, Kraków 2014.
Hajdukiewicz L., Jan z Latoszyna (zm. 1494), in: PSB, Bd. 10, Hrsg. K. Lepszy, Kraków 1962-1964, S. 460.
Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kraków 1997.
Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek), Kraków 1999.
Marszalska J. M., Kontakty szczyrzycko-pelplińskie w I połowie XVIII wieku na podstawie wybranych dokumentów archiwalnych w zbiorach Biblioteki oo. Cystersów w Szczyrzycu, in: Kulturotwórcza rola Cystersów na Kociewiu, Pelplin 2002, S. 71-80.
Marszalska J. M., Graczyk W., Opaci i przeorzy klasztoru oo. cystersów w Szczyrzycu od XIII do końca XX wieku, Kraków 2006.
Marszalska J. M., Opactwo cystersów w Szczyrzycu od XIII do końca XX wieku. Dzieje – Gospodarka – Kultura, Kraków 2011.
Rechowicz M., Wydział teologiczny Akademii Krakowskiej w XVII i XVIII wieku, in: Dzieje Teologii Katolickiej w Polsce, Bd. 2: Od Odrodzenia do Oświecenia, Hrsg. M. Rechowicz, Lublin 1975, S. 11-30.
Tomkiewicz S., Zabytki budownictwa m. Krakowa. Szpital św. Ducha, Kraków 1892.
Wanat B. J., Zakon karmelitów bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605-1975, Kraków 1975.
Woytyska H.D., Nauka i nauczanie u kanoników regularnych (na przykładzie Kongregacji Bożego Ciała), in: Dzieje Teologii Katolickiej w Polsce, Bd. 2: Od Odrodzenia do Oświecenia, Hrsg. M. Rechowicz, Lublin 1975, S. 453-507.
Zakrzewski S., Najdawniejsze dzieje klasztoru cystersów w Szczyrzycu (1238-1382). Przyczynek do dziejów osadnictwa na Podhalu, Kraków 1901.
Zwiercan M., Jan (Beber) z Oświęcimia (ok. 1420-zm. 1492), in: Słownik Pracowników Książki Polskiej, Hrsg. I. Reichel, Warszawa-Łódź 1972, S. 49. Google Scholar

Jolanta M. Marszalska

jmmarszalska@wp.pl
http://orcid.org/0000-0002-5112-5984

Affiliation:

Wydział Nauk Historycznych Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Prof. zw. dr hab. Jolanta M. Marszalska - profesor zwyczajny w Instytucie Nauk Historycznych Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Prowadzi badania nad staropolska kulturą piśmiennictwa, monastycyzmem, księgozbiorami klasztornymi: benedyktynów, cystersów, bernardynów i karmelitów bosych, historycznymi księgozbiorami diecezji tarnowskiej i płockiej oraz księgozbiorami i dziejami rodów magnackich.