Kapitał społeczny a religia. Od wspólnot tradycyjnych do sieciowych

Andrzej Niesporek

doi:10.21697/kmt.2025.63.07

Opublikowane: 2025-09-30

Tom 63 Nr 3 (2025)

Kapitał społeczny a religia. Od wspólnot tradycyjnych do sieciowych

Andrzej Niesporek

Kultura Media Teologia

Dział: Artykuły i rozprawy

https://doi.org/10.21697/kmt.2025.63.07

Abstrakt

W artykule omawia się różne sposoby definiowania pojęcia kapitału społecznego. Prezentuje związki kapitału społecznego i religii oraz analizuje pojęcia kapitału religijnego i duchowego. Analizuje miejsce i rolę kapitału religijnego w społeczeństwie informacyjnym.

Słowa kluczowe:

kapitał społeczny, kapitał religijny, kapitał duchowy, społeczeństwo informacyjne

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Niesporek, Andrzej. „Kapitał społeczny a Religia. Od wspólnot Tradycyjnych Do Sieciowych”. Kultura Media Teologia, t. 63, nr 3, wrzesień 2025, s. 132–149, doi:10.21697/kmt.2025.63.07.

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adler, P.S., & Kwon, S.W. (2002). Social capital: Prospects for a new concept. Academy of Management Review, 27(1), 17–40. DOI: https://doi.org/10.2307/4134367
Google Scholar

Alemayehu, B.Z., Steffens, P., & Gordon, S.R. (2023). The formation and role of religious social capital in driving entrepreneurial action. Journal of Business Venturing Insights, 20, 1–8. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jbvi.2023.e00426
Google Scholar

Baker, C., & Smith, G. (2010). Spiritual, religious and social capital – Exploring their dimensions and their relationship with faith-based motivation and participation in UK civil society. William Temple Foundation. https://williamtemplefoundation.org.uk/wp-content/uploads/2014/03/Spiritual-Religious-Social-Capital-Baker-Smith.pdf
Google Scholar

Baker, C., & Miles-Watson, J. (2008). Exploring secular spiritual capital: An engagement in religious and secular dialogue for a common future? International Journal of Public Theology, 2(4), 442–464. DOI: https://doi.org/10.1163/156973208X335297
Google Scholar

Berger, P.L., & Hefner, R.W. (2003). Spiritual capital in comparative perspective. Metanexus Institute. https://www.metanexus.net/archive/spiritualcapitalresearchprogram/pdf/Berger.pdf
Google Scholar

Blanchard, A., & Horan, T. (1998). Virtual communities and social capital. Social Science Computer Review, 16(3), 293–307. DOI: https://doi.org/10.1177/089443939801600306
Google Scholar

Boguszewski, R. (2016). Kapitał społeczny a religijność. Zeszyty Naukowe KUL, 59(4), 117–131.
Google Scholar

Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J.G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 241–258). Greenwood Press.
Google Scholar

Bourdieu, P. (1991). Language and symbolic power. Harvard University Press.
Google Scholar

Brown, T.F. (1997). Theoretical perspectives on social capital. Lamar University. http://hal.lamar. edu/~BROWNTF/SOCCAP.HTML
Google Scholar

Burdziej, S. (2008). Religia jako źródło kapitału społecznego. Trzeci Sektor, 15, 23–27.
Google Scholar

Campbell, H. (2006). Religion and the Internet. Communication Research Trends, 25(1), 3–24.
Google Scholar

Campbell, H. (2011). Understanding the relationship between religion online and offline in a networked society. Journal of the American Academy of Religion, 79(1), 1–30. DOI: https://doi.org/10.1093/jaarel/lfr074
Google Scholar

Castells, M. (2003). Galaktyka Internetu: Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem. Dom Wydawniczy REBIS.
Google Scholar

Cheong, P.H., Poon, J., Huang, S., & Casas, I. (2009). The Internet highway and religious communities: Mapping and contesting spaces in religion-online. The Information Society, 25(5), 291–302. DOI: https://doi.org/10.1080/01972240903212466
Google Scholar

Chia, J. (2011). Communicating, connecting and developing social capital for sustainable organizations and their communities. Australasian Journal of Regional Studies, 17(3), 330–351.
Google Scholar

Cook, K.S., & Burt, R.S. (Eds.). (2001). Social capital: Theory and research. Aldine de Gruyter.
Google Scholar

Coleman, J.S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94(Supplement), 95–120. DOI: https://doi.org/10.1086/228943
Google Scholar

Czapiński, J., & Panek, T. (2015). Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków. http://www. diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2015.pdf
Google Scholar

Działek, J. (2011). Kapitał społeczny jako czynnik rozwoju gospodarczego w skali regionalnej i lokalnej w Polsce. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Farr, J. (2004). Social capital: A conceptual history. Political Theory, 32(1), 6–33. DOI: https://doi.org/10.1177/0090591703254978
Google Scholar

Fine, B. (2001). Social capital versus social theory: Political economy and social science at the turn of the millennium. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203470787
Google Scholar

Friedland, L.W. (2001). Communication, community, and democracy: Towards a theory of communicatively integrated community. Communication Research, 28(4), 358–391. DOI: https://doi.org/10.1177/009365001028004002
Google Scholar

Fukuyama, F. (1997). Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu. PWN.
Google Scholar

Fukuyama, F. (1999). Social capital and civil society. International Monetary Fund. www.imf.org/external/pubs/ft/seminar/1999/reforms/fukuyama.htm
Google Scholar

Fukuyama, F. (2003). Kapitał społeczny. In L.E. Harrison & S.P. Huntington (Eds.), Kultura ma znaczenie. Jak wartości wpływają na rozwój społeczeństw (pp. 169–187). Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Google Scholar

Gacek, M., & Niesporek, A. (2017). Szkice z teorii i historii socjologii. Durkheim, Aron, Bourdieu. Wydawnictwo Studio Grafpa.
Google Scholar

Glaeser, E.L., Laibson, D., & Sacerdote, B. (2001). The economic approach to social capital. Harvard Institute of Economic Research Discussion Paper, 1916. http://post.economics.harvard.edu/hier/2001papers/2001list.html DOI: https://doi.org/10.3386/w7728
Google Scholar

Granovetter, M. (1973). The strength of weak ties. American Journal of Sociology, 78(6), 1360–1380. DOI: https://doi.org/10.1086/225469
Google Scholar

Granovetter, M. (1992). Economic action and social structure: The problem of embeddedness. In M. Granovetter & R. Swedberg (Eds.), The sociology of economic life (pp. 53–81). Routledge.
Google Scholar

Guest, M. (2007). In search of spiritual capital: The spiritual as a cultural resource. In K. Flanagan & P. Jupp (Eds.), The sociology of spirituality (pp. 181–200). Routledge.
Google Scholar

Hampton, K., & Wellman, B. (2003). Neighboring in Netville: How the Internet supports community and social capital in a wired suburb. City & Community, 2(4), 277–311. DOI: https://doi.org/10.1046/j.1535-6841.2003.00057.x
Google Scholar

Hanifan, L.J. (1916). The rural school community center. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 67, 130–138. DOI: https://doi.org/10.1177/000271621606700118
Google Scholar

Hollander, G., Kahana, N., & Lecker, T. (2003). Religious and secular human capital: An economic model. Journal of Socio-Economics, 32(5), 489–498. DOI: https://doi.org/10.1016/j.socec.2003.08.006
Google Scholar

Hoon, C.K., Shim, D.C., & Park, H.H. (2024). Revisiting theory of social capital: Can the Internet make a difference? Technological Forecasting and Social Change, 202, 1–12. DOI: https://doi.org/10.1016/j.techfore.2024.123282
Google Scholar

Huysman, M., & Wulf, V. (2004). Social capital and information technology: Current debates and research. In M. Huysman & V. Wulf (Eds.), Social capital and information technology (pp. 1–16). MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/6289.003.0002
Google Scholar

Iannaccone, L.R. (1990). Religious practice: A human capital approach. Journal for the Scientific Study of Religion, 29(3), 297–314. DOI: https://doi.org/10.2307/1386460
Google Scholar

Iannaccone, L.R., & Klick, J. (2003). Spiritual capital: An introduction and literature review. Metanexus Institute. https://www.metanexus.net/archive/spiritualcapitalresearchprogram/pdf/review.pdf
Google Scholar

Jacher, W. (2007). Cyberprzestrzeń a więzi społeczne. In K. Wódz & T. Wieczorek (Eds.), Społeczeństwo informacyjne (pp. 65–74). Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu.
Google Scholar

Janc, K. (2009). Zróżnicowanie przestrzenne kapitału ludzkiego i społecznego w Polsce. Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego.
Google Scholar

Kardis, K. (2017). Kapitał społeczny a religia w perspektywie społeczeństwa ryzyka. Wydawnictwo Jedność w Różnorodności.
Google Scholar

Katz, J., Rice, R., & Aspden, P. (2001). The Internet, 1995–2000: Access, civic involvement, and social interaction. American Behavioral Scientist, 45(3), 405–419. DOI: https://doi.org/10.1177/00027640121957268
Google Scholar

Kavanaugh, A.L., & Patterson, S.J. (2001). The impact of community computer networks on social capital and community involvement. American Behavioral Scientist, 45(3), 496–509. DOI: https://doi.org/10.1177/00027640121957312
Google Scholar

Kaźmierczak, T., & Rymsza, M. (Eds.). (2007). Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna. Fundacja Instytut Spraw Publicznych.
Google Scholar

Kwiatkowski, M. (2002). Zaufanie i nieufność w Kościele: Perspektywa socjologiczna. In J. Baniak (Ed.), Katolicyzm polski na przełomie wieków. Teologiczny, instytucjonalny i wspólnotowy wymiar Kościoła (pp. 225–236). Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Google Scholar

Kwiatkowski, M. (2005). Kapitał społeczny. In Z. Bokszański (Ed.), Encyklopedia socjologii. Suplement (pp. 105–111). Oficyna Naukowa.
Google Scholar

Kwiatkowski, M., & Theis, M. (2004). Kapitał społeczny: Od metafory do badań. Rocznik Lubuski, 30(2), 13–35.
Google Scholar

Lin, N. (2001). Building a network theory of social capital. In N. Lin, K. Cook, & R.S. Burt (Eds.), Social capital: Theory and research (pp. 3–29). Aldine de Gruyter. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315129457-1
Google Scholar

Łepkowska, K. (2010). Znaczenie religijności w kształtowaniu kapitału społecznego: Przypadki Niemiec, Francji i Polski. Kwartalnik Kolegium Ekonomiczno-Społecznego. Studia i Prace/Szkoła Główna Handlowa, 2, 163–188.
Google Scholar

MacGillivray, A., & Walker, P. (2000). Local social capital: Making it work on the ground. In S. Baron, J. Field, & T. Schuller (Eds.), Social capital: Critical perspectives (pp. 197–211). Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198297130.003.0011
Google Scholar

Mariański, J. (2003). Kościół katolicki a rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Rocznik Lubuski, 29(1), 113–134.
Google Scholar

Mariański, J. (2020). Internet a religia. Zeszyty Naukowe KUL, 63(2), 5–29. DOI: https://doi.org/10.31743/znkul.9832
Google Scholar

Matysiak, A. (2008). Kapitał jako proces. Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, 6, 85–101.
Google Scholar

Nahapiet, J., & Ghoshal, S. (1998). Social capital, intellectual capital, and the organizational advantage. Academy of Management Review, 23(2), 242–266. DOI: https://doi.org/10.5465/amr.1998.533225
Google Scholar

Niesporek, A. (2005). Kapitał społeczny a Internet. In A. Kwiecień & K. Wódz (Eds.), Techniczne i społeczne problemy zastosowania Internetu (pp. 53–72). Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
Google Scholar

Niesporek, A. (2007). Czy koniec socjologii, jaką znamy? Socjologia wobec wyzwań zmieniającej się rzeczywistości. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Niesporek, A. (2008). Miejsce i funkcja pojęcia kapitału społecznego w teorii socjologicznej. In M.S. Szczepański, K. Bierwiaczonek, & T. Nawrocki (Eds.), Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów (pp. 21–36). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Niezgoda, M. (2004). Społeczeństwo informacyjne w perspektywie socjologicznej: Idea czy rzeczywistość? In L. Haber (Ed.), Społeczeństwo informacyjne – wizja czy rzeczywistość: II Ogólnopolska Konferencja Naukowa (pp. 15–28). AGH.
Google Scholar

Palmer, D.A., & Wong, M. (2013). Clarifying the concept of spiritual capital. University of Hong Kong. https://www.socsc.hku.hk/ExCEL3/wp-content/uploads/2014/05/Concept-of-Spiritual-Capital.pdf
Google Scholar

Penard, T., & Poussing, N. (2009). Internet use and social capital: The strength of virtual ties. Journal of Economic Issues, 44(3), 569–595. DOI: https://doi.org/10.2753/JEI0021-3624440301
Google Scholar

Portes, A., & Landolt, P. (1996). The downside of social capital. The American Prospect, 26, 18–21.
Google Scholar

Portes, A. (1998). Social capital: Its origins and applications in modern sociology. Annual Review of Sociology, 24, 1–24. DOI: https://doi.org/10.1146/annurev.soc.24.1.1
Google Scholar

Przybył-Sadowska, E. (2007). Religia online, czyli o procesie wirtualizacji religii. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Studia Religiologica, 40, 77–98.
Google Scholar

Putnam, R.D. (1995). Demokracja w działaniu: Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech. Znak. Putnam, R.D. (1996). Bowling alone: Malejący społeczny kapitał Ameryki. Res Publica Nowa, 6, 16–22. DOI: https://doi.org/10.1353/jod.1995.0002
Google Scholar

Putnam, R.D. (2008). Samotna gra w kręgle: Upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar

Quan-Haase, A., & Wellman, B. (2004). How does the Internet affect social capital? In M. Huysman & V. Wulf (Eds.), Social capital and information technology (pp. 113–135). MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/6289.003.0007
Google Scholar

Quan-Haase, A., Wellman, B., White, J.C., & Hampton, K.N. (2002). Capitalizing on the Net: Social contact, civic engagement, and sense of community. In B. Wellman & C. Haythornthwaite (Eds.), The Internet in everyday life (pp. 291–324). Blackwell Publishers. DOI: https://doi.org/10.1002/9780470774298.ch10
Google Scholar

Rainie, L., & Wellman, B. (2012). Networked: The new social operating system. MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/8358.001.0001
Google Scholar

Rojas, H., Shah, D.V., & Friedland, A.F. (2011). A communicative approach to social capital. Journal of Communication, 61(4), 689–712. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.2011.01571.x
Google Scholar

Sadłoń, W. (2014). Religijny kapitał społeczny: Kapitał społeczny a Kościół katolicki w społecznościach lokalnych w Polsce. Wydawnictwo Bezkres Wiedzy.
Google Scholar

Schuller, T., Baron, S., & Field, J. (2000). Social capital: A review and critique. In S. Baron, J. Field, & T. Schuller (Eds.), Social capital: Critical perspectives (pp. 1–38). Oxford University Press. DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780198297130.003.0001
Google Scholar

Seryczyńska, B., Oviedo, L., Roszak, P., Saarelainen, M.K., Inkila, H., Torralba, J., & Anthony, F.V. (2021). Religious capital as a central factor in coping with COVID-19: Clues from an international survey. European Journal of Science and Theology, 17(2), 43–56.
Google Scholar

Siuda, P. (2010). Religia a Internet: O przenoszeniu religijnych granic do cyberprzestrzeni. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Google Scholar

Sroczyńska, M. (2007). Kapitał społeczny a więź religijna: Możliwości i ograniczenia. Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, 10, 52–65.
Google Scholar

Sroczyńska, M. (2007a). Więź religijna a problematyka kapitału społecznego: Wyzwania dla pracy socjalnej. In B. Matyjas & J. Białej (Eds.), Rodzina jako środowisko pracy socjalnej: Teoria i praktyka (pp. 141–152). Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej.
Google Scholar

Surzykiewicz, J. (2015). Religia, religijność i duchowość jako zasoby osobowe i kapitał społeczny w pedagogice społecznej/pracy socjalnej. Pedagogika Społeczna, 1(55), 23–71.
Google Scholar

Swart, I. (2017). Social capital, religious social capital and the missing element of religious ritual. Religion and Theology, 24(3–4), 221–249. DOI: https://doi.org/10.1163/15743012-02403008
Google Scholar

Swinton, J. (2001). Spirituality and mental health: Rediscovering a forgotten dimension. Jessica Kingsley Publishers.
Google Scholar

Szczepański, M.S., Bierwiaczonek, K., & Nawrocki, T. (Eds.). (2008). Kapitały ludzkie i społeczne a konkurencyjność regionów. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Sztompka, P. (2007). Zaufanie: Fundament społeczeństwa. Znak.
Google Scholar

Theiss, M. (2007). Krewni – znajomi – obywatele: Kapitał społeczny a lokalna polityka społeczna. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Trutkowski, C., & Mandes, S. (2005). Kapitał społeczny w małych miastach. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Google Scholar

Verter, B. (2003). Spiritual capital: Theorizing religion with Bourdieu against Bourdieu. Sociological Theory, 21(2), 150–174. DOI: https://doi.org/10.1111/1467-9558.00182
Google Scholar

Watts, S., & Munir, T. (2024). The role of religious capital in shaping wellbeing of individuals. Discover Social Science and Health, 4(20), 1–12. DOI: https://doi.org/10.1007/s44155-024-00067-3
Google Scholar

Webster, F. (2006). Theories of the information society. Routledge. DOI: https://doi.org/10.4324/9780203962824
Google Scholar

Wellman, B. (2001). Computer networks as social networks. Science, 293(5537), 2031–2034. DOI: https://doi.org/10.1126/science.1065547
Google Scholar

Wellman, B. (2002). Little boxes, glocalization, and networked individualism. In M. Tanabe, P. van den Besselaar, & T. Ishida (Eds.), Digital cities (pp. 10–25). Springer-Verlag. DOI: https://doi.org/10.1007/3-540-45636-8_2
Google Scholar

Wellman, B., Quan-Haase, A., Witte, J., & Hampton, K. (2001). Does the Internet increase, decrease, or supplement social capital? Social networks, participation, and community commitment. American Behavioral Scientist, 45(3), 436–455. DOI: https://doi.org/10.1177/00027640121957286
Google Scholar

Woolcock, M. (1998). Social capital and economic development: Toward a theoretical synthesis and policy framework. Theory and Society, 27(2), 151–208. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1006884930135
Google Scholar

Woolcock, M., & Narayan, D. (2000). Social capital: Implications for development theory, research, and policy. The World Bank Research Observer, 15(2), 225–249. DOI: https://doi.org/10.1093/wbro/15.2.225
Google Scholar

Andrzej Niesporek

andrzej.niesporek@us.edu.pl
https://orcid.org/0000-0001-7514-8163

Afiliacja:

Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska

Biogram

Andrzej Niesporek - prof. dr hab., socjolog pracujący w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jego zainteresowania naukowe dotyczą ogólnej teorii socjologicznej, teorii problemów społecznych, idei społeczeństwa obywatelskiego i kapitału społecznego oraz pracy socjalnej. Jest autorem, współautorem lub redaktorem 18 książek oraz niemal 100 artykułów naukowych. Opublikował między innymi: Czy koniec socjologii jaką znamy? Socjologia wobec zmieniającej się rzeczywistości (Katowice 2007); Granice symboliczne. Studium praktyk kulturowych na przykładzie działań zawodowych pracowników socjalnych (współautor) (Kraków 2013); Organizowanie społeczności lokalnej. Szkice socjologiczne (Warszawa 2013); Podejście systemowe w klasycznej teorii socjologicznej (Kraków 2018); Życie społeczne jako proces praktyki (Katowice 2021).