Znaczenie, recepcja i konsekwencje filozoficzne encykliki "Aeterni Patris" w kontekście pytania o filozofię chrześcijańską

Jacek Grzybowski

doi:10.21697/spch.2020.56.4.11

Opublikowane: 2020-12-31

Tom 56 Nr 4 (2020)

Znaczenie, recepcja i konsekwencje filozoficzne encykliki "Aeterni Patris" w kontekście pytania o filozofię chrześcijańską

Jacek Grzybowski

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.11

Abstrakt

Dziewiętnaste stulecie to jeden z najbogatszych w wydarzenia i treści okresów historii myśli ludzkiej. Jeśli popatrzymy na ten czas pod kątem wydarzeń o znaczeniu ideowym, to uzmysłowimy sobie, że symbolicznie otwiera je wielka rewolucja francuska (1789), a kończy wybuch I wojny światowej (1914). Naukowe teorie i filozoficzne przesłania, jakie zrodziły się w tym okresie – kantyzm, heglizm, materializm, marksizm, społeczny i biologiczny ewolucjonizm, pozytywizm, radykalny ateizm – wypełniły uniwersyteckie sale wykładowe, gabinety polityczne i izby parlamentów. Nie wszyscy żyjący wówczas intelektualiści zdawali sobie sprawę z przemożnej siły filozoficznych nowinek czy przełomowego znaczenia ideowych propozycji. Tylko uważny namysł nad tym, co wtedy dokonywało się w europejskiej myśli, co działo się w kulturze, nauce, historii, filozofii i religii, pozwalał zauważyć, że nadchodzą bardzo poważne zmiany. Jedną z kluczowych postaci, która dostrzegła moc filozoficznych idei, rozbrzmiewających w dyskusjach tego stulecia, był włoski duchowny Gioacchino Vincenzo Raphaelo Luigi Pecci, późniejszy papież Leon XIII. Właśnie świadomy wagi i mocy ideowych skutków nowych prądów pod koniec XIX wieku, w bardzo trudnych dla Kościoła katolickiego czasach, we wrogiej chrześcijaństwu światopoglądowej atmosferze, spowodowanej wpływem idealistycznych filozofii i fascynacją rodzącym się marksizmem, ogłosił w 1879 roku encyklikę Aeterni Patris. Papież wskazywał sposoby intelektualnego wspomagania i odbudowywania znaczenia teologii i religii w życiu społecznym, zachwianego przez nurty postoświeceniowe i modernistyczne. Leon XIII przekonywał, że jeśli misją Kościoła jest nauczanie, to jest on odpowiedzialny także za ocenę treści, jakie pojawiają się w życiu społecznym i politycznym. Narody, państwa i wspólnoty nie żyją jedynie sprawami ekonomicznymi czy bytowymi, ale przede wszystkim tym, co dokonuje się w kulturze, sztuce, filozofii. Papież proroczo dostrzegł, jak wiele zależy od filozofii. W świetle wciąż powracającego pytania o zasadność i potrzebę filozofii chrześcijańskiej warto spojrzeć retrospektywnie na znaczenie wspomnianej encykliki i zawartej w niej wizji roli filozofii w ludzkim poszukiwaniu odpowiedzi na pytania, wynikające z aktualnego postępu cywilizacyjnego, naukowego i kulturowego.

--------------

Zgłoszono: 26/07/2020. Zrecenzowano: 18/09/2020. Zaakceptowano do publikacji: 27/10/2020

Słowa kluczowe:

neotomizm, filozofia chrześcijańska, scholastyka, Aeterni Patris, Leon XIII

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Grzybowski, J. (2020). Znaczenie, recepcja i konsekwencje filozoficzne encykliki "Aeterni Patris" w kontekście pytania o filozofię chrześcijańską. Studia Philosophiae Christianae, 56(4), 225–255. https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.11

Cited by / Share

Bibliografia

Bańka A.R., Désiré Merciera ogólna teoria pewności, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008.
Google Scholar

Böhner P., Gilson E., Historia filozofii chrześcijańskiej: od Justyna do Mikołaja Kuzańczyka, tłum. z fr. S. Stomma, PAX, Warszawa 1962.
Google Scholar

Boileau D.A., Cardinal Mercier: A memoir, Peeters, Leuven 1996.
Google Scholar

Braduel F., Historia i trwanie, tłum. z fr. B. Geremek, Czytelnik, Warszawa 1999.
Google Scholar

Chojnacki P., Okresy i kierunki filozofii neoscholastycznej, Ateneum Kapłańskie 34(1934), 350-368.
Google Scholar

Domińczak S., Kardynał Mercier 1851–1926, Kwartalnik Teologiczny 4(1926)1, 1-16.
Google Scholar

Ehrle F., Die päpstliche Encyklika vom 4. August 1879 und die Restauration der christlichen Philosophie, Stimmen aus Maria Laach 13(1880), 13-28.
Google Scholar

Gałecki S., O możliwości istnienia filozofii chrześcijańskiej, Ruch Filozoficzny (2016)3, 117-132. DOI: https://doi.org/10.12775/RF.2016.028
Google Scholar

Gilson E., Chrystianizm a filozofia, tłum. z fr. A. Więckowski, PAX, Warszawa 1988.
Google Scholar

Gilson E., Jedność doświadczenia filozoficznego, tłum. z fr. Z. Wrzeszcz, PAX, Warszawa 1968.
Google Scholar

Głombik C., Metafizyka kultury. Grabmann – Maritain – neoscholastyka polska, Książka i Wiedza, Warszawa 1982.
Google Scholar

Głombik C., Początki neoscholastyki polskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1991.
Google Scholar

Gogacz M., Filozofia i inspiracje, Tygodnik Powszechny 28(1974)9, 2.
Google Scholar

Gogacz M., Nieporozumienia w wystąpieniu Tischnera przeciw Swieżawskiemu, Życie i Myśl 27(1977)9, 103-109.
Google Scholar

Górski K., Dorobek pisarski s. Teresy Franciszki (Zofii Landy), Znak (1972)11, 1429-1442.
Google Scholar

Gutowski P., Stefan Swieżawski wobec Soboru Watykańskiego II, Ethos 25(2012)4, 243-261.
Google Scholar

Heidegger M., Fenomenologia i teologia, tłum. z niem. J. Tischner, Znak (1979)295-296, 119-134.
Google Scholar

Iwański P., Aeterni Patris, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 1, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2000, 78-79.
Google Scholar

Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Znak, Kraków 2005.
Google Scholar

Kalinowski J., Swieżawski S., Filozofia w dobie Soboru, Biblioteka Więzi, Warszawa 1995.
Google Scholar

Kowalski K., Św. Tomasz z Akwinu a czasy obecne, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 1935.
Google Scholar

Kowalski K., Wpływ filozofii tomistycznej na współczesne odrodzenie katolickie, Prąd (1929)17, 161-186.
Google Scholar

Landy Z., Dlaczego św. Tomasz?, Prąd (1930)19, 301-309. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1758-6631.1930.tb00026.x
Google Scholar

Laveille A.P., Le Cardinal Mercier, Editions Spes, Paris 1929.
Google Scholar

Leon XIII, Aeterni Patris – o filozofii chrześcijańskiej, tłum. z łac. K. Pawłowski, Te Deum, Warszawa 2003.
Google Scholar

Leon XIII, Aeterni Patris. De Philosophia Christiana ad mentem Sancti Thomae Aquinatis Doctoris Angelici in scholis catholicis instauranda, Acta Sanctae Sedis, XII(1879), 97-115.
Google Scholar

Mazur P.S., Chrześcijańska filozofia człowieka w Polsce wobec wyzwań XX i XXI wieku, Logos i Ethos 2(2019)50, 159-178. DOI: https://doi.org/10.15633/lie.3483
Google Scholar

Mercier D., Discours d’ouverture du cours de philosophie de s. Thomas, Ch. Peelers, Louvain 1882.
Google Scholar

Michalski K., Centra ruchu neoscholastycznego, Przegląd Współczesny 9(1924), 231-255.
Google Scholar

Morawski M., Filozofia i jej zadanie, nakładem autora, Lwów 1877.
Google Scholar

Pawlikowski T., Leonina, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 6, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2005, 322-324.
Google Scholar

Poglądy filozoficzne Konstantego Michalskiego, red. C. Głombik, Wydawnictwo Gnome, Katowice 1999.
Google Scholar

Przewodnik po polskiej filozofii chrześcijańskiej XX i XXI wieku, red. P.S. Mazur, P. Duchliński, P. Skrzydlewski, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków 2020.
Google Scholar

Przybył-Sadowska P., Mistyka zwyczajności. Idee religijne w twórczości s. Teresy Landy (1894-1972), Przegląd Religioznawczy (2013)1, 79-91.
Google Scholar

Radziszewski I., Encyklika o studyach filozoficznych (z 4 VIII 1879 r.) „Aeterni Patris”, w: Leon XIII. Żywot i prace, Księgarnia Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1902, 184-188.
Google Scholar

Radziszewski I., Odrodzenie filozofii scholastycznej, Przegląd Filozoficzny 3(1901)4, 441-504.
Google Scholar

Raeymaeker de L., Le Cardinal Mercier et l’Institut Supérieur de Philosophie de Louvain, Universitaires de Louvain, Louvain 1952.
Google Scholar

Riet van G., Le titre de l’encyclique „Aeterni Patris”, Revue Philosophique de Louvain 45(1982)80, 35-63. DOI: https://doi.org/10.3406/phlou.1982.6172
Google Scholar

Romanowski H., Rozwój filozofii tomistycznej na Zachodzie i w Polsce, Ateneum Kapłańskie 19(1927), 71-79.
Google Scholar

Sandel M.J., Przeciwko udoskonalaniu człowieka. Etyka w czasach inżynierii genetycznej, tłum. z ang. O. Siara, Wydawnictwo Kurhaus Publishing, Warszawa 2020.
Google Scholar

Siwek W., Encyklika „Aeterni Patris” a neoscholastyka. Z powodu 50-lecia: 1879–1929, Ateneum Kapłańskie 24(1929), 113-126.
Google Scholar

Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych, red. Z. Cackowski, J. Wojczakowski, Wydawnictwo ANS, Warszawa 1986.
Google Scholar

Swieżawski S., Dobro i tajemnica, Biblioteka Więzi, Warszawa 1995.
Google Scholar

Swieżawski S., Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, PAX, Warszawa – Wrocław 2000.
Google Scholar

Swieżawski S., O roli, jaką chrześcijaństwo wyznacza filozofii, Znak (1990)7-8, 19-30.
Google Scholar

Swieżawski S., Człowiek i tajemnica, Znak, Kraków 1978.
Google Scholar

Swieżawski S., Święty Tomasz na nowo odczytany, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1995.
Google Scholar

Szlagowski A., Leon XIII, Te Deum, Warszawa 2002.
Google Scholar

Szostek A., Uniwersalistyczne aspiracje rozumu i wiary a pluralizm kulturowy, w: Polska filozofia wobec encykliki Fides et ratio, red. M. Grabowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 1999, 63-75.
Google Scholar

Tarnowski K., Pytanie o filozofię chrześcijańską, Znak (1990)422-423, 82-102.
Google Scholar

Tischner J., Schyłek chrześcijaństwa tomistycznego, Znak (1970)187, 1-20.
Google Scholar

Wilczek A., W poszukiwaniu prawdy o człowieku. Spór księdza Józefa Tischnera z tomizmem, Czasopismo Filozoficzne 4-5(2009), 52-72.
Google Scholar

Zawadzki J., Filozof-Kardynał Mercier (1851–1926), Znak (1961)4, 484-496.
Google Scholar

Zdybicka Z. J., Zieliński E. I., Chrześcijańska filozofia, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 2, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2001, 167-173.
Google Scholar

Zembrzuski M., Dyskusja z Józefem Tischnerem, w: Mieczysław Gogacz, red. A. Andrzejuk, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków 2019, 112-118.
Google Scholar

Zieliński Z., Leon XIII, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 6, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2005, 312-316.
Google Scholar