Redaktor numeru: dr hab. Zbigniew Bania, prof. UŁ

Tekstami zamieszczonymi w niniejszym numerze rocznika Instytutu Historii Sztuki UKSW „Artifex Novus” pragniemy zaznaczyć swą obecność w działaniach upamiętniających rocznicę stulecia odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 r. Są to artykuły traktujące raczej o tych wydarzeniach, przedsięwzięciach, które mogły czy powinny zaistnieć dzięki temu faktowi. Poprzedzają je dwa teksty odnoszące się do czasów sprzed katastrofy końca XVIII wieku oraz do wydarzeń, które były jej skutkiem. Pierwszy z nich, autorstwa Agnieszki Skrodzkiej, podważa wyrażane w niektórych opracowaniach przekonanie o aktywnym udziale króla Stanisława Augusta w działaniach lóż masońskich, które było pożywką dla dociekań o ukrytych masońskich wątkach treściowych w poszczególnych królewskich przedsięwzięciach artystycznych. Tomasz Jakubowski z kolei jest autorem wnikliwej analizy ikonograficznej i ikonologicznej powstałej przed 1831 r. litografii Franciszka Kosteckiego, ukazującej trzech bohaterskich wodzów: Tadeusza Kościuszkę, Henryka Dąbrowskiego i księcia Józefa Poniatowskiego, których wyobrażenia kontynuują główne treści programu ideowego Sali Rycerskiej Zamku Warszawskiego; treści przekazywane przez cały XIX w. w graficznych portretach tych bohaterów.

Teksty poruszające problematykę artystyczną po roku 1918 rozpoczyna artykuł Vaidasa Petrulisa o intrygującej, szybkiej przemianie urbanistyczno-architektonicznej Kowna – stolicy odrodzonej niezależnej państwowości Litwy. Miasto to uzyskało własną, trwającą do dziś, architektoniczną tożsamość. Dzięki wzmożonemu ruchowi budowlanemu pojawiły się zespoły budynków, charakteryzujących się unikalnym połączeniem rozmaitych wpływów i interpretacji modernizmu oraz narodowego romantyzmu. Z kolei Anna Czyż omawia sposób upamiętnienia bohaterów walk o zachowanie niepodległości na terenach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej. W artykule wykorzystano materiały gromadzone podczas prowadzonej przez pracowników i studentów Instytutu Historii Sztuki UKSW akcji inwentaryzacyjnej cmentarzy dawnego województwa tarnopolskiego. Zaprezentowano rodzaje nagrobków, kompozycji bardziej złożonych i wzbogaconych pomnikami nagrobnymi, a także obiekty o charakterze kaplicowym i większe zespoły, jak nekropolie wojenne. Warszawy dotyczy tekst Weroniki Chrósny, przypominający nam dzieje funkcjonowania i zabudowy koszar kawaleryjskich przy Łazienkach Warszawskich w okresie międzywojennym, gdy swe miejsce zakwaterowania znalazły tam 1 Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego oraz 1 Dywizjon Artylerii Konnej. Utrwalaniu więzi narodowych zarówno w dekoracji plastycznej gmachów państwowych, jak i we wnętrzach kościelnych na terenach Górnego Śląska pozyskanych w wyniku akcji plebiscytowej poświęcony jest tekst Jerzego Gorzelika. Szczegółowo omówiono personifikacje Polski w gmachach publicznych Katowic oraz wizerunki Marii Królowej Korony Polskiej w kościołach diecezji katowickiej.

Dwa ostatnie teksty związane są już z naszymi czasami. O praktycznej i ekologicznej metodzie wykorzystywania naturalnych materiałów w projektach i wyrobach fińskiego designera Simo Heikkilä pisze Anna Wiśnicka. Jego tzw. zrównoważone wzornictwo wynikało z uwzględnienia uwarunkowań ergonomicznych, regionalnych, funkcjonalnych. Od wielu lat w Instytucie Historii Sztuki UKSW prowadzone jest kształcenie przyszłych nauczycieli zajęć z zakresu historii sztuki i wychowania plastycznego, którego wyjątkowo fachowym twórcą i organizatorem jest Beata Lewińska. Swe refleksje o kształceniu przyszłych nauczycieli tych przedmiotów w szkołach zamieściła ona w kończącym serię studiów artykule.

Numer zamykają sprawozdania z dwu wydarzeń naukowych: o uroczystej sesji poświęconej 25 rocznicy śmierci Ks. Prof. Janusza Pasierba, zorganizowanej na UKSW w dniu 6 grudnia 2018 roku pisze Agnieszka Skrodzka, Magdalena Olszewska zaś o sesji Sztuka w służbie Wazów, która odbyła się 4 marca 2019 r. na Zamku Królewskim w Warszawie.

Zbigniew Bania