Ludowość utracona? Strategie instytucjonalizacji sztuki ludowej w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem  : The lost folklore? Strategies of Institutionalization of folk art in School of Wood Industry in Zakopane

Maria Muszkowska

doi:10.21697/an.9372

Published: 2021-12-13

No. 5 (2021)

Ludowość utracona? Strategie instytucjonalizacji sztuki ludowej w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem

The lost folklore? Strategies of Institutionalization of folk art in School of Wood Industry in Zakopane

Maria Muszkowska

Artifex Novus

Section: Artykuły tematyczne

https://doi.org/10.21697/an.9372

Abstract

Abstrakt:

W jakim stopniu funkcjonujące dzisiaj wyobrażenie „góralszczyzny” odpowiada tradycyjnej twórczości Podhala sprzed prób jej instytucjonalizacji? Tekst stanowi analizę metod konstruowania stylów regionalnego i narodowego, jakie realizowano w programach zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego z lat 1879–1939. Ówczesna twórczość rzeźbiarska wykładowców i wychowanków placówki oraz prowadzona w jej zakresie edukacja ukazują różnorodność prób instytucjonalizacji oraz instrumentalizacji ludowości. W literaturze przedmiotu brakuje jednak wyczerpującej analizy tych procesów. Celem tekstu jest prześledzenie (nad)użyć folkloru, do jakich dochodziło w obrębie uczelni. Analizie zostały poddane programy edukacji realizowane przez dyrektorów: Franciszka Neužila, Edgara Kovátsa, Stanisława Barabasza, Karola Stryjeńskiego oraz Adama Dobrodzickiego. Genealogia przywołanych koncepcji kształcenia ujawnia pewną ambiwalencję: nauczające wytwórczości ludowej programy były w rzeczywistości formami artystycznej ingerencji w regionalną kulturę Podhala, tworzonymi w większości przez „obcych” i dla „obcych”. Całość rozważań została zrealizowana z perspektywy studiów postkolonialnych oraz historii społeczno-politycznej.

Summary:

To what extent does the present image of Polish “highland culture” reflect the traditional art and craftsmanship of Podhale from before its institutionalization? This study offers an analysis of methods of creation of regional and national style, conducted at the School of Wood Industry in Zakopane from 1879 to 1939. Art and craft of students and professors and the educational methods demonstrate various attempts of institutionalization and instrumentalization of folklore. Literature on the subject lacks a thorough analysis of those processes. The object of this study was to trace the (ab)uses of folklore that happened on account of the School. Analyzed were the teaching programmes carried out by headmasters: Franciszek Neužil, Edgar Kováts, Stanisław Barabasz, Karol Stryjeński, and Adam Dobrodzicki. Those methods of education reveal an ambivalence: while officially teaching local folklore and craft, they were in fact a form of artistic interference with the regional culture of Podhale, by “strangers” and for “strangers”. The text was based on postcolonial studies and socio-political history.

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Muszkowska, M. (2021). Ludowość utracona? Strategie instytucjonalizacji sztuki ludowej w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem : The lost folklore? Strategies of Institutionalization of folk art in School of Wood Industry in Zakopane. Artifex Novus, (5), 88–103. https://doi.org/10.21697/an.9372

Cited by / Share

References

Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 1–2: Spisz i Orawa, Lwów–Warszawa 1928.
Google Scholar

Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 3: Witów, Lwów–Warszawa 1930.
Google Scholar

Barabasz Stanisław, Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 4: Kościół w Dębnie, Lwów–Warszawa 1932.
Google Scholar

Brzostek Błażej, Czy folklor wszedł do śródmieścia? O motywach ludowych w PRL-u, w: Polska – kraj folkloru?, [katalog wystawy], Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa 2016, s. 16–27.
Google Scholar

Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Stylizacje i modernizacje: o rzeźbie i rzeźbiarzach w Zakopanem w latach 1879–1939, Warszawa 2013.
Google Scholar

Chrudzimska-Uhera Katarzyna, Secesja w Zakopanem?, „Pamiętnik Sztuk Pięknych”, 2015, nr 10, s. 341–346.
Google Scholar

Crowley David, National Style and Nation-state. Design in Poland from the Vernacular Revival to the International Style, Manchester–New York 1992.
Google Scholar

Czy sztuka dekoracyjna?, „Blok”, 1925, nr 10, s. 1.
Google Scholar

Gandhi Leela, Teoria postkolonialna: wprowadzenie krytyczne, tłum. Jacek Serwański, Poznań 2008.
Google Scholar

Gawrońska Roksana, Warsztat Augusta Zamoyskiego, w: August Zamoyski. Myśleć w kamieniu, [katalog wystawy], Muzeum Literatury, Warszawa 2019, s. 427–449.
Google Scholar

Giełdoń-Paszek Agnieszka, Drewno a sprawa polska: wykorzystanie drewna w poszukiwaniu polskiego stylu narodowego, „Studia Artystyczne”, 2015, nr 3, s. 134.
Google Scholar

Hapanowicz Piotr, Działalność Muzeum Techniczno-Przemysłowego w Krakowie i jego likwidacja w latach 1949–1950, „Zarządzanie w Kulturze”, t. 8, 2007, s. 43–62.
Google Scholar

Kenarowa Halina, Od zakopiańskiej Szkoły Przemysłu Drzewnego do szkoły Kenara: studium z dziejów szkolnictwa zawodowo-artystycznego w Polsce, Kraków 1978.
Google Scholar

Google Scholar

Nacjonalizm w sztuce i historii sztuki 1789–1950, red. D. Konstantynów, R. Pasieczny, P. Paszkiewicz, Warszawa 1998.
Google Scholar

Kędziora Tomasz, Zakopiańska Szkoła Przemysłu Drzewnego w latach 1876–1918, „Studia Historyczne”, t. 36, 1993, z. 4 (143), s. 477–488.
Google Scholar

Kluczewska-Wójcik Agnieszka, What art Poland needs: in search of the Polish national style at the beginning of the 20th century, w: History of Art History in Central, Eastern, and South-East Europe, red. J. Malinowski, Toruń, 2012, s. 149–154.
Google Scholar

Korduba Piotr, Jak wymyślono „ludowość na handel” – czyli o popieraniu przemysłu i sztuki ludowej w międzywojennej Polsce, „Artium Quaestiones”, 2012, nr 23, s. 59.
Google Scholar

Korduba Piotr, Ludowość na sprzedaż, Warszawa 2013, s. 13.
Google Scholar

Krupa Maciej, Mazik Piotr, Szpilka Kuba, Nieobecne miasto. Przewodnik po nieznanym Zakopanem, Wołowiec 2016.
Google Scholar

Liwak Katarzyna, Eksperymenty Antoniego Buszka z twórcami ludowymi, w: Polskie szkolnictwo artystyczne. Dzieje–teoria–praktyka, red. M. Poprzęcka, Warszawa 2005, s. 193–199.
Google Scholar

Google Scholar

Relacje Warszawa – Zakopane, [katalog wystawy], Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego – Oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 2017.
Google Scholar

Malinowski Kazimierz, Szkoła rzeźby w Zakopanem, „Arkady”, 1937, nr 10, s. 544.
Google Scholar

Mańkowski Bronisław, Zabawkarstwo w Polsce. Możliwość jego rozwoju na podstawie przykładów państw obcych, Warszawa 1920.
Google Scholar

Nowakowska-Sito Katarzyna, W poszukiwaniu niepodległości w sztuce. Pawilon polski na wystawie paryskiej 1925, „Idea. Studia nad strukturą i rozwojem badań filozoficznych”, t. 30, 2018, nr 1, s. 185–196. DOI: https://doi.org/10.15290/idea.2018.30.1.14
Google Scholar

Policht Piotr, Jak wymyślano podhalańską ludowość, 2019, culture.pl: https://culture.pl/pl/artykul/jak-wymyslano-podhalanska-ludowosc [dostęp 17 I 2020]
Google Scholar

Szkolnictwo artystyczne, w: Polskie życie artystyczne w latach 1915–1939, red. Aleksander Wojciechowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974, s. 514–534.
Google Scholar

Rzeźba w drewnie w twórczości polskich artystów 1918–2018, [katalog wystawy], Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego, Zakopane 2018.
Google Scholar

Skrzypczak Jerzy, Styl zakopiański w twórczości Tadeusza Stryjeńskiego, „Rocznik Podhalański”, t. 10, 2007, s. 105–126.
Google Scholar

Stobiecka Monika, Kolonialny regionalizm. Problem tożsamości w zakopiańskiej architekturze, „Miejsce” 5/2019, https://www.doi.org/10.48285/8kaerzco3p [dostęp 17 I 2021].
Google Scholar

Stryjeński Karol, Szkoła przemysłu drzewnego, „Giewont”, 1924, nr 1, s. 27.
Google Scholar

Szczerski Andrzej, Cztery nowoczesności. Teksty o sztuce i architekturze polskiej XX wieku, Kraków 2015.
Google Scholar

Szybisty Tomasz, «Sposób zakopański» i jego twórca Edgar Kováts (1849–1912), „Rocznik Podhalański”, t. 10 (za lata 2003–2006), 2007, s. 55–104.
Google Scholar

Warchałowski Jerzy, O sztuce stosowanej, Kraków 1904.
Google Scholar

Warsztaty Krakowskie 1913–1926, red. Maria Dziedzic, Kraków 2009.
Google Scholar

Witkiewicz Stanisław, Styl zakopiański, z. 1: Pokój jadalny, Lwów 1904.
Google Scholar

Wystawa paryska 1925. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN, red. naukowa J.M. Sosnowska, Warszawa 2007.
Google Scholar

Żuber Agnieszka, Ikonografia cyklu grafik Bożki słowiańskie Zofii Stryjeńskiej, w: Polskie art déco. Materiały siódmej sesji naukowej „Polskie art déco. Malarstwo i grafika” pod przew. prof. Anny Sieradzkiej, prof. Andrzeja K. Olszewskiego i dr Anny Kostrzyńskiej-Miłosz w Muzeum Mazowieckim w Płocku 23–24 października 2017 roku, oprac. red. Z. Chlewiński, Płock 2017, s. 92–121.
Google Scholar