Abstrakt

Funkcjonujące w Polsce prawne, ekonomiczne oraz finansowe instrumenty polityki ekologicznej należy postrzegać nie tylko wprost, poprzez pryzmat po prawności i spójności formalnej oraz efektywności ekonomiczno-finansowej całego systemu, ale również należy mieć na uwadze szerszy kontekst, tj. stan środowiska naturalnego w Polsce i jego zmiany na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat, stan i rozwój infrastruktury technicznej służącej ochronie środowiska, realizację zasady ekorozwoju w naszym kraju, a także integrację Polski ze strukturami Unii Europejskiej. Tylko takie szerokie ujęcie problem u pozwala na dokonanie rzetelnej analizy i oceny efektywności całego systemu, a także na zaprogramowanie modyfikacji istniejących oraz stworzenia nowych instrumentów ekorozwoju odpowiadających wyzwaniom, przed którym i polska polityka ekologiczna staje na początku XXI wieku.

Jeżeli chodzi o stan środowiska naturalnego w Polsce oraz infrastruktury technicznej służącej jego ochronie, to należy stwierdzić, że na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat udało się osiągnąć znaczącą poprawę stanu wszystkich elementów środowiska naturalnego, tj. wody, gleby i powietrza, dokonując szeregu inwestycji infrastrukturalnych w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadowej oraz ochrony powietrza.

Osiągane przez Polskę wyniki w ochronie środowiska są w dużej mierze efektem skutecznego stosowania instrumentów ekonomicznych oraz finansowych. Należą do nich:

— opłaty za korzystanie ze środowiska i  wprowadzanie w nim zmian (w tym za emisję zanieczyszczeń),

— opłaty produktowe i opłaty depozytowe,

— kary za naruszanie wymagań ochrony środowiska,

— dotacje oraz preferencyjne pożyczki i kredyty dla przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska ze środków uzyskiwanych z wpływów z opłat i kar ekologicznych,

— zróżnicowania i zwolnienia podatkowe.

Polska gospodarka nadal ma przed sobą do spełnienia ogromne zadania w ochronie środowiska, które wynikają zarówno z potrzeby budowy i modernizowania infrastruktury technicznej ochrony środowiska, jak i też z warunków członkostw a Polski w Unii Europejskiej. Istotna rolę w realizacji tych zadań muszą odegrać instrumenty prawno-finansowe. Funkcjonujący obecnie w Polsce system instrumentów prawno-finansowych wykorzystywanych w zarządzaniu ochroną środowiska oparty jest przede wszystkim na systemie opłat za emisję zanieczyszczeń do środowiska i kar za przekraczanie wymagań ochrony środowiska.

Wraz z rozwojem gospodarki rynkowej konieczne są jednak zmiany tego systemu, które powinny pozwolić na zwiększenie bodźców stymulujących proekologiczne zachowania podmiotów gospodarczych i całego społeczeństwa oraz umożliwić w zrost wydatków na ochronę środowiska.

Polska stoi obecnie przed wielką szansą dynamicznego rozwoju, jaką stwarza członkostwo w Unii Europejskiej. Wiele korzyści może przynieść stosowanie zasad zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego z poszanowaniem i właściwym wykorzystaniem środowiska naturalnego. U trzymanie przez Polskę stabilnego kursu na drodze ekorozwoju jest zadaniem na najbliższe lata zarówno władzy publicznej, jak i też przedsiębiorców i partnerów społecznych.