Etyczne aspekty wykorzystywania zwierząt w procedurach doświadczalnych

Zuzanna Gądzik

doi:10.21697/seb.2021.19.1.02

Opublikowane: 2021-03-08

Tom 19 Nr 1 (2021)

Etyczne aspekty wykorzystywania zwierząt w procedurach doświadczalnych

Zuzanna Gądzik

Studia Ecologiae et Bioethicae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/seb.2021.19.1.02

Abstrakt

Artykuł dotyczy analizy aspektów etycznych związanych z wykorzystywaniem zwierząt w procedurach doświadczalnych – w kontekście zadawania im bólu lub cierpienia. Wyniki powyższych procedur mogą z jednej strony mieć bowiem znaczenie dla rozwoju nauki (m.in. nauk medycznych i weterynaryjnych), techniki czy przemysłu, z drugiej natomiast wiążą się niejednokrotnie z bólem lub cierpieniem żywych organizmów, mają negatywny wpływ na ich zdrowie lub nawet życie. Tematyka ta stanowi przedmiot dyskusji naukowej oraz próby znalezienia kompromisu pozwalającego na uzyskiwanie wiarygodnych wyników badań oraz wyeliminowania lub przynajmniej ograniczania negatywnych następstw dla zwierząt w nich wykorzystanych. Artykuł obejmuje zestawienie i charakterystykę poglądów zwolenników i przeciwników przeprowadzania doświadczeń na zwierzętach. W jego ramach pochylono się nad zagadnieniami stanowisk altruistycznych i egoistycznych, szowinizmu gatunkowego oraz tzw. zasad 3R (replacing, reducing, refining). Aktualność artykułu wynika przede wszystkim z wejścia w życie ustawy z 15 stycznia 2015 r. o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych, uchylającej ustawę z 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach i regulującej na nowo kwestie związane z możliwością wykorzystywania żywych zwierząt w procedurach doświadczalnych narażających je na ból lub cierpienie.

Słowa kluczowe:

zwierzęta, ochrona, etyka, procedury doświadczalne

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Gądzik, Z. (2021). Etyczne aspekty wykorzystywania zwierząt w procedurach doświadczalnych. Studia Ecologiae Et Bioethicae, 19(1), 17–30. https://doi.org/10.21697/seb.2021.19.1.02

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Achtelik, Aleksandra. 2007. Mitologie świata. Grecja, Rzym i inne starożytne cywilizacje. Katowice: Videograf II.
Google Scholar

Bator, Wiesław. 2004. Religia starożytnego Egiptu: perspektywa religioznawcza. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Bentham, Jeremy. 1958. Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Bernard, Neal, i Stephen Kaufman. 1997. „Badania na zwierzętach prowadzą donikąd.” Świat Nauki 4: 62–64.
Google Scholar

Białocerkiewicz, Jan. 2005. Status prawny zwierząt. Prawa zwierząt czy prawna ochrona zwierząt. Toruń: Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Stowarzyszenie Wyższej Szkoły Użyteczności „Dom Organizatora”.
Google Scholar

Białocerkiewicz, Jan. 2007. „Stosunek do zwierząt – nowy paradygmat kulturowy w Europie?” W Prawo do życia a jakość życia w wielokulturowej Europie. T. 1. Materiały V Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka (Olsztyn, 2005.05.30-31), red. Bronisław Sitek, 93–109. Olsztyn – Bari: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Bieguszewski, Henryk. 2003. Fizjologia zwierząt. Słupsk: Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Pedagogicznej.
Google Scholar

Bonenberg, Marek. 1992. Etyka środowiskowa. Kraków: Zakład Etyki w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Botting, Jack, i Adrian Morrison. 1997. „Badania na zwierzętach niezbędne medycynie.” Świat Nauki 4: 65–67.
Google Scholar

Caputa, Michał. 2017. „W czepku urodzone?!” Dostęp 01.04.2017. http://glos.umk.pl/2001/11/czepek.html.
Google Scholar

Carruthers, Peter. 1989. “Brute experience.” The Journal of Philosophy 86: 505–516. DOI: https://doi.org/10.2307/2027110
Google Scholar

Chmurzyński, Jerzy. 1995. „Etyczne zasady pracy w naukach behawioralnych.” W Eksperymenty na zwierzętach. Wspólna Konferencja Komitetu w Nauce PAN i Komisji Etyki Medycznej PAU, Warszawa 21 listopada 1994 r., red. Elżbieta Fiałek, 39–48. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Chodorowska, Anna. 2012. „Przeprowadzanie doświadczeń na zwierzętach w świetle przepisów prawa polskiego i międzynarodowego.” W Prawnokarne i kryminologiczne aspekty ochrony środowiska, red. Wiesław Pływaczewski, 217–232. Olsztyn: Katedra Kryminologii i Polityki Kryminalnej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

DeGrazia, David. 2011. „O byciu osobą poza gatunkiem Homo sapiens.” W W obronie zwierząt, red. Peter Singer, 63–85. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar

Dobrucka, Halina. 1995. „Wyzwolenie zwierząt.” W Antologia praw zwierząt, red. Wojciech Owczarz, 41–49. Bielsko-Biała: Klub Gaja.
Google Scholar

Donimirski, Andrzej. 1989. Reinkarnacja. Warszawa: Zetpress; Editorex.
Google Scholar

Dubinin, Mikołaj. 1998. „Święty Franciszek i jego brat Słońce.” Więź 7: 105–112.
Google Scholar

Dzierżyńska-Cybulko, Barbara. 1981. „Żywiec rzeźny i jego wstępny przerób.” W Technologia mięsa, red. Wincenty Pezacki, 17–70. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne.
Google Scholar

El-Jai, Julita. 2008. „Stanowisko w etyce środowiskowej wobec doświadczeń na zwierzętach. Część II. Antropocentryzm – koncepcja laicka.” Życie Weterynaryjne 83: 38–40.
Google Scholar

Epstein, Ronald. 2020. „Prawa zwierząt z buddyjskiej perspektywy.” Dostęp 20.06.2020. http://sferadharmy.pl/pl/prawa-zwierzat-z-buddyjskiej-perspektywy.
Google Scholar

Feinberg, Joel. 1980. „Obowiązki człowieka i prawa zwierząt.” Etyka 18: 11–38. DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.711
Google Scholar

Ferry, Luc. 1995. Nowy ład ekologiczny. Drzewo, zwierzę i człowiek. Warszawa: Centrum Uniwersalizmu przy Uniwersytecie Warszawskim: Polski Oddział Międzynarodowego Towarzystwa Uniwersalizmu.
Google Scholar

Fox, Michael. 1986. Laboratory animal husbandry. Ethology, Welfare and Experimental Variables. New York: State University of New York Press.
Google Scholar

Francuz, Grzegorz. 2012. Strategie przypisywania statusu moralnego istotom żywym. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Gądzik, Zuzanna. 2018. Prawnokarna ochrona zwierząt wykorzystywanych w procedurach doświadczalnych. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Google Scholar

Giżejewski, Zygmunt, Zbigniew Hull, Stefan Kasicki, Franciszek Przała, i Zenon Zduńczyk. 2001. Etyczne i prawne uwarunkowania wykorzystania zwierząt w pracy dydaktycznej i badaniach naukowych: informator Lokalnej Komisji Etycznej do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach w Olsztynie. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Google Scholar

Goldberg, Alan, i Thomas Hartung. 2006. „Na ratunek królikom doświadczalnym.” Świat Nauki 3: 70–78.
Google Scholar

Griffin, Donald. 2004. Umysły zwierząt. Czy zwierzęta mają świadomość? Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Google Scholar

Gzyra, Dariusz. 2012. „Teoria praw zwierząt Toma Regana.” W Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. Teresa Gardocka, i Agnieszka Gruszczyńska, 43–60. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Hallam, Elisabeth. 1999. Bogowie i boginie: ponad 130 postaci bóstw w religiach świata. Warszawa: Diogenes.
Google Scholar

Hoff, Christine. 1980. „Kilka refleksji moralnych o eksperymentach na zwierzętach.” Etyka 18: 63–76. DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.714
Google Scholar

Janik, Czesław. 2012. „Status zwierzęcia w głównych systemach religijnych.” W Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. Teresa Gardocka, i Agnieszka Gruszczyńska, 77–104. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Kant, Immanuel. 1953. Uzasadnienie metafizyki moralności. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Kartezjusz, René. 1994. Rozprawa o metodzie. Warszawa: Agencja Wydawnicza MOREX.
Google Scholar

Kasicki, Stefan. 1995. „Stop eksperymentom?” Wszechświat 10: 257–260.
Google Scholar

Kluba, Eligiusz. 1965. Z dawnych wierzeń indyjskich. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Koehler, Witold. 1981. Zwierzęta czekają. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Kozłowski, Tomasz. 2012. „Wyzwolenie prawa – prawość i prawna ochrona zwierząt.” W Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. Teresa Gardocka, i Agnieszka Gruszczyńska, 121–152. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Lazari-Pawłowska, Ija. 1976. Schweitzer. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Lewis, Karen. 2000. “Animal experimentation in education is unethical.” In Animal experimentation, edited by David Haugen, 75–77. San Diego: Greenhaven Press.
Google Scholar

Linzey, Andrew. 2009. „Inżynieria genetyczna jako zwierzęce niewolnictwo.” Konteksty 287: 90–99.
Google Scholar

Liszewski, Dariusz, i Zenon Zduńczyk. 2013. „Etyka i prawo a doświadczenia na zwierzętach w postępie zdrowia publicznego.” W Zwierzęta laboratoryjne patologia i użytkowanie, red. Józef Szarek, Magdalena Szweda, i Emilia Strzyżewska, 15–32. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Google Scholar

Locke, John. 1959. Myśli o wychowaniu. Wrocław – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Łapiński, Jacek. 2002. „Etyczne podstawy prawnej ochrony zwierząt.” Studia z Prawa Wyznaniowego 4: 141–162.
Google Scholar

Majewski, Andrzej. 2000. „Aksjologiczne podstawy prawnej ochrony zwierząt w aspekcie humanitarnym.” Gdańskie Studia Prawnicze 7: 365–380.
Google Scholar

Majewski, Andrzej. 2002. „Dopuszczalność przeprowadzania w celach dydaktycznych doświadczeń na zwierzętach w prawie polskim.” Zeszyty Naukowe Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku 21: 223–236.
Google Scholar

Masson, Jeffrey, i Susan McCarthy. 1999. Kiedy słonie płaczą. O życiu emocjonalnym zwierząt. Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar

Matheny, Gaverick. 2011. „Utylitaryzm i zwierzęta.” W W obronie zwierząt, red. Peter Singer, 24–43. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar

Michna, Gustaw. 2001. „Ochrona zwierząt w aspekcie humanitarnym i prawnym.” Aura 8: 4–6.
Google Scholar

Monamy, Vaughan. 2000. Animal experimentation. A guide to the issues. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar

Mroczkowski, Sławomir, i Anna Frieske. 2014. Prawne i etyczne aspekty inżynierii biomedycznej. Eksperymenty na zwierzętach i badania kliniczne wyrobów medycznych. Bydgoszcz: Wydawnictwa Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego.
Google Scholar

Olędzka, Agnieszka. 1995. „Wegetariański świat.” W Antologia praw zwierząt, red. Wojciech Owczarz, 111–115. Bielsko-Biała: Klub Gaja.
Google Scholar

Page, Tony. 2020. „Wiwisekcja – nienaukowy nonsens.” Dostęp: 20.06.2020. https://psy24.pl/psy-w-potrzebie,ac107/wiwisekcja-nienaukowy-nonsens,1047.
Google Scholar

Paton, William. 1997. Człowiek i mysz: badania medyczne na zwierzętach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Piastowska-Ciesielska, Agnieszka, i Tomasz Ochędalski. 2010. Metodyka badań in vivo – materiały dydaktyczne dla studentów kierunku biotechnologia specjalność biotechnologia medyczna. Łódź: Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Wydział Nauk Biomedycznych i Kształcenia Podyplomowego.
Google Scholar

Piątek, Zdzisława. 1998. Etyka środowiskowa. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Google Scholar

Pietrzykowski, Tomasz. 2007. Spór o prawa zwierząt. Katowice: Wydawnictwo Sonia Draga.
Google Scholar

Prost, Edmund. 2006. Zwierzęta rzeźne i mięso – ocena i higiena. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe.
Google Scholar

Przała, Franciszek. 2005. „Kryteria dopuszczalności użycia zwierząt do badań naukowych i dydaktyki.” Forum Teologiczne 6: 65–74.
Google Scholar

Rada Ministrów. 2020. Projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych. Dostęp 18.08.2020. https://bip.kprm.gov.pl/kpr/bip-rady-ministrow/prace-legislacyjne-rm-i/prace-legislacyjne-rady/wykaz-prac-legislacyjny/r802845,Projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy-o-ochronie-zwierzat-wykorzystywanych-do-celow-na.html.
Google Scholar

Radzikowski, Czesław. 1995. „Ocena tzw. metod alternatywnych w badaniach biomedycznych.” Nauka 1: 150–157.
Google Scholar

Regan, Tom. 1980. „Prawa i krzywda zwierząt.” Etyka 18: 87–118. DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.716
Google Scholar

Regan, Tom. 2004a. Empty Cages: Facing the challenge of animal rights. Lonham: Rowman and Littlefield Publishers.
Google Scholar

Regan, Tom. 2004b. The Case for Animal Rights. Berkley: University of California Press.
Google Scholar

Russell, William, and Rex Burch. 2020. “The Principles of Humane Experimental Technique (chapter 6 – Reduction).” Dostęp 21.06.2020. https://caat.jhsph.edu/principles/chap6a.
Google Scholar

Ryder, Richard. 1980. „Szowinizm gatunkowy, czyli etyka wiwisekcji.” Etyka 18: 39–47. DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.712
Google Scholar

Ryder, Richard. 2011. „Szowinizm gatunkowy w laboratorium.” W W obronie zwierząt, red. Peter Singer, 128–151. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar

Schopenhauer, Artur. 2004. O podstawie moralności. Kraków: Zielona Sowa.
Google Scholar

Singer, Peter. 1980. „Zwierzęta i ludzie jako istoty równe sobie.” Etyka 18: 49–62. DOI: https://doi.org/10.14394/etyka.713
Google Scholar

Singer, Peter. 2004. Wyzwolenie zwierząt. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Google Scholar

Smaga, Łukasz. 2010. Ochrona humanitarna zwierząt. Białystok: Agencja Wydawniczo-Edytorska EkoPress.
Google Scholar

Smorąg, Zdzisław, i Ryszard Słomski. 2006. „Biotechnologia, klonowanie, transgeniczne zwierzęta, ksenotransplantacja.” Arcana; kultura, historia, polityka 69: 118–123.
Google Scholar

Szabała, Henryk. 1998. O filozofii sprzeciwu czyli o antropocentryzmie w dziejach filozofii. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar

Tokarczyk, Andrzej. 1986. Hinduizm. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Tomasz z Akwinu. 1985. Suma teologiczna, t. 13. Londyn: Veritas.
Google Scholar

Verhoog, Henk. 1998. „Moralność a «naturalność» zwierząt transgenicznych.” Ethos 44: 215–227.
Google Scholar

Vetulani, Jerzy. 1995. „Skąd bierze się potrzeba humanitarnego traktowania zwierząt laboratoryjnych?” W Eksperymenty na zwierzętach. Wspólna Konferencja Komitetu w Nauce PAN i Komisji Etyki Medycznej PAU, Warszawa 21 listopada 1994 r., red. Elżbieta Fiałek, 7–10. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Waldau, Paul. 2011. „Religia i zwierzęta.” W W obronie zwierząt, red. Peter Singer, 105–125. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Google Scholar

Woleński, Jan. 2012. „Podmiotowość zwierząt w aspekcie filozoficznym.” W Status zwierzęcia. Zagadnienia filozoficzne i prawne, red. Teresa Gardocka, i Agnieszka Gruszczyńska, 11–28. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Google Scholar

Załucki, Grzegorz, i Wojciech Zawadzki. 2005. „Układ nerwowy i narządy zmysłów.” W Fizjologia zwierząt, red. Tadeusz Krzymowski, i Jadwiga Przała, 17–129. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar

Zięba, Stanisław. 1993a. „Człowiek a świat zwierząt (cz. I).” Przegląd Hodowlany 2: 29.
Google Scholar

Zięba, Stanisław. 1993b. „Człowiek a świat zwierząt (cz. II).” Przegląd Hodowlany 3: 22–24.
Google Scholar