Realizm strukturalny a problem reprezentacji w nauce w kontekście sporu o realizm naukowy

Janina Buczkowska

doi:10.21697/spch.2020.56.4.08

Opublikowane: 2020-12-31

Tom 56 Nr 4 (2020)

Realizm strukturalny a problem reprezentacji w nauce w kontekście sporu o realizm naukowy

Janina Buczkowska

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.08

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest ukazanie realizmu strukturalnego jako stanowiska realistycznego w dyskusji, prowadzonej wokół realizmu naukowego – jego wybranych zalet i słabości. Realizm strukturalny jest odpowiedzią na wyzwanie, jakie realizmowi naukowemu stawiają historyczne fakty zmiany teorii w nauce. Nawiązuje on do semantycznego ujęcia teorii naukowych i wypracowanego w tym podejściu aparatu pojęciowego. Zgodnie z realizmem strukturalnym to, co zostaje zachowane z dojrzałych teorii naukowych po zmianie teorii, to ich sformułowania matematyczne, będące abstrakcyjnymi modelami teorii. Są one aproksymacyjnie prawdziwe, gdyż reprezentują realne struktury rzeczywistości w sposób wolny od ontologicznej interpretacji, narzuconej przez język teorii. Realizm strukturalny i nawiązujący do niego semirealizm, który rozszerza niezmienniczość dojrzałych teorii na własności detekcyjne obiektów fizycznych, bronią tezy realizmu naukowego w kwestii aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych, interpretując realistycznie zmiany teorii naukowych. Pozostawiają jednak na boku istotny dla realizmu problem reprezentowania rzeczywistości w teoriach naukowych. Oba wspomniane stanowiska, nawiązując do modelowego ujęcia teorii naukowych, przyjmują, że reprezentacja jest izomorfizmem struktur matematycznego modelu teorii i rzeczywistości. Takie rozumienie reprezentacji jest zbyt wąskie, nie uwzględnia, że struktura zjawisk nie jest jednoznacznie określona. Strukturę tę dla teorii zastępuje matematyczny model danych, który odzwierciedla zjawiska przedstawione jako związki własności określonych przez teorię. Realistyczna interpretacja modelu danych stanowi dla realizmu strukturalnego konieczne uzupełnienie, aby spełniał on naczelną tezę realizmu, głoszącą, że nauka poznaje świat taki, jaki jest niezależnie od teorii. Stanowi to podstawę, aby broniona w realizmie strukturalnym aproksymacyjna prawdziwość teorii naukowych miała ugruntowane uzasadnienie. Wskazanie potrzeby rozszerzenia realizmu strukturalnego i semirealizmu o odpowiednią dla nich koncepcję reprezentacji jest tezą tej pracy. W artykule zostały przedstawione podstawowe elementy współczesnej dyskusji wokół realizmu naukowego oraz stanowiska realizmu strukturalnego i semirealizmu jako uzgodnienie realizmu naukowego z faktem radykalnej zmiany teorii. Następnie zostały ukazane konsekwencje, jakie dla realizmu strukturalnego wynikają z semantycznego (modelowego) ujęcia teorii naukowych i związanego z tym pojęcia reprezentacji jako izomorfizmu struktur. Ostatni fragment został poświęcony wskazaniu, że aby spełnić postulaty realizmu naukowego zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm powinny być uzupełnione o interpretację reprezentacji rzeczywistości w modelu danych w duchu realizmu naukowego.

--------------

Zgłoszono: 17/09/2020. Zrecenzowano: 12/10/2020. Zaakceptowano do publikacji: 09/11/2020

Słowa kluczowe:

realizm naukowy, realizm strukturalny, semirealizm, reprezentacja rzeczywistości w nauce, model teorii, dane modelu, struktura teorii naukowej

Inne teksty tego samego autora

Janina Buczkowska, Realizm naukowy wobec zmiany teorii w nauce , Studia Philosophiae Christianae: Tom 56 Nr 3 (2020)
Janina Buczkowska, SOME REMARKS CONCERNING THE REFERENCE OF MENTAL AND LANGUAGE REPRESENTATIONS , Studia Philosophiae Christianae: Tom 56 Nr S1 (2020)
Janina Buczkowska, Znaczenie językowe i kontekst z perspektywy kontekstualizmu i minimalizmu semantycznego , Studia Philosophiae Christianae: Tom 52 Nr 2 (2016)
Janina Buczkowska, Poznawcza geneza języka a informacyjna struktura znaczenia , Studia Philosophiae Christianae: Tom 51 Nr 4 (2015)
Janina Buczkowska, Pojęcie reprezentacji mentalnych a problem intencjonalności w ujęciu teleosemantyki , Studia Philosophiae Christianae: Tom 55 Nr 4 (2019)
Janina Buczkowska, Relacje między następującymi po sobie teoriami a sposoby odpowiedzi realizmu naukowego na zarzut pesymistycznej indukcji , Studia Philosophiae Christianae: Tom 57 Nr 2 (2021)
Janina Buczkowska, Reguły użycia wyrażeń i normatywność znaczenia , Studia Philosophiae Christianae: Tom 53 Nr 4 (2017)
Janina Buczkowska, Jan Krokos, Anna Lemańska, Adam Świeżyński, Czy fizyka wskazuje na istnienie transcendencji? Dyskusja wokół książki "Fizyk w jaskini światów" , Studia Philosophiae Christianae: Tom 59 Nr 2 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Buczkowska, J. (2020). Realizm strukturalny a problem reprezentacji w nauce w kontekście sporu o realizm naukowy. Studia Philosophiae Christianae, 56(4), 153–178. https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.4.08

Cited by / Share

Bibliografia

Boyd R., On the Current Status of the Issue of Scientific Realism, Erkenntnis 19(1983)1, 45-90. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-7676-5_3
Google Scholar

Chakravartty A., Semirealizm, Studies in History and Philosophy of Science 29(1998)3, 391-408. DOI: https://doi.org/10.1016/S0039-3681(98)00013-2
Google Scholar

Chakravartty A., The Semantic or Model Theoretic View of Theories and Scientific Realism, Synthese 127(2001)3, 325-345. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1010359521312
Google Scholar

Da Costa N., French S., The Model-Theoretic Approach to the philosophy of Science, Philosophy of Science 57(1990)2, 248-265. DOI: https://doi.org/10.1086/289546
Google Scholar

French S., Da Costa N., Theories, models and structures: thirty years on, Philosophy of Science 67(2000)4, 116-127. DOI: https://doi.org/10.1086/392813
Google Scholar

Frigg R., Scientific Representation and the Semantic View of Theories, Theoria 21(2006)1, 49-65.
Google Scholar

Giere R. Explaining Science: A Cognitive Approach, University of Chicago Press, Chicago 1988. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226292038.001.0001
Google Scholar

Giere R., How Models Are Used to Represent Reality, Philosophy of Science 71(2004)5, 742-52. DOI: https://doi.org/10.1086/425063
Google Scholar

Grobler A., Prawda a względność, Wydawnictwo Aureus, Kraków 2000.
Google Scholar

Howson C., Exhuming the No Miracles Argument, Analysis 73(2013)2, 205-211. DOI: https://doi.org/10.1093/analys/ant012
Google Scholar

Kotowski M., O rozwoju realizmu naukowego jako selektywnego sceptycyzmu, Filozofia Nauki 22(2014)3, 105-123.
Google Scholar

Kotowski M., Realizm zreformowany: Filozofia Iana Hackinga a spór o status poznawczy wiedzy naukowe, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2016.
Google Scholar

Laudan L., Obalenie realizmu konwergentnego, tłum. z ang. M. Kotowski, w: Spór o realizm naukowy. Mała antologia, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2018, 29-66.
Google Scholar

Lyons T.D., Scientific Realism and the Stratagema de Divide et Impera, The British Journal for the Philosophy of Science 57(2006)3, 537-560. DOI: https://doi.org/10.1093/bjps/axl021
Google Scholar

Poincaré H., Science and Hypothesis, The Water Scott Publishing, New York 1905.
Google Scholar

Psillos S., Knowing the Structure of Nature, Palgrave Macmillan, New York 2009. DOI: https://doi.org/10.1057/9780230234666
Google Scholar

Psillos S., Scientific realism and metaphysics, Ratio (new series) 18(2005)4, 385-404. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-9329.2005.00301.x
Google Scholar

Psillos S., Scientific Realism: How Science Tracks Truth, Routledge, London 1999.
Google Scholar

Putnam H., What is Mathematical Truth? w: Tenże, Mathematics, Matter and Method, Collected Papers, Vol. 2, Cambridge University Press, Cambridge 1975, 60-78.
Google Scholar

Reichenbach H., The Theory of Relativity and A Priori Knowledge, University of California Press, Berkeley1965.
Google Scholar

Suppe F., The Semantic Conception of Theories and Scientific Realism, University of Illinois Press, Chicago 1989.
Google Scholar

Suppes P., Models of Data, w: Studies in the Methodology and Foundations of Science: Selected Papers from 1951 to 1969, red. P. Suppes, Reidel, Dordrecht 1969, 24-35. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-017-3173-7_2
Google Scholar

Teller P., Twilight of the Perfect Model Model, Erkenntnis 55(2001)3, 393-415. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1013349314515
Google Scholar

Van Frassen B., Representation: The problem for Structuralism, Philosophy of Science 73(2006)5, 536-547. DOI: https://doi.org/10.1086/518323
Google Scholar

Van Frassen B., Science as Representation: Flouting the Criteria, Philosophy of Science 71(2004)5, 794-804. DOI: https://doi.org/10.1086/426770
Google Scholar

Van Frassen B., Structure and Perspective: Philosophical Perplexity and Paradox w: Logic and Scientific Methods, Vol. 1, red. M.L. Dalla Chiara, Kluwer, Dordrecht 1997, 511-530. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-017-0487-8_29
Google Scholar

Van Frassen B., The Scientific Image, Oxford University Press, Oxford 1980.
Google Scholar

Worrall J., Miracles and Models: Why Reports of the Death of Structural Realism May Be Exaggerated, Royal Institute of Philosophy. Supplement 61(2007)10, 125-154. DOI: https://doi.org/10.1017/S1358246107000173
Google Scholar

Worrall J., Realizm strukturalny. To co najlepsze z dwóch światów, tłum. z ang. M. Kotowski, w: Spór o realizm naukowy. Mała antologia, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2018, 145-175.
Google Scholar