Człowieczeństwo w ujęciu Jerzego Chmurzyńskiego

Tomasz Perz

doi:10.21697/spch.2022.58.A.04

Opublikowane: 2022-07-31

Tom 58 Nr 1 (2022)

Człowieczeństwo w ujęciu Jerzego Chmurzyńskiego

Tomasz Perz

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/spch.2022.58.A.04

Abstrakt

Człowieczeństwo to pojęcie, które oznacza cechy wspólne dla wszystkich ludzi, w tym ogół takich, które stanowią o różnicy gatunkowej pomiędzy człowiekiem a zwierzętami. Problem ten podejmował Jerzy Chmurzyński, entomolog, etolog i filozof, „ojciec polskiej etologii”, zadając pytanie: ile człowieka jest w zwierzęciu? Perspektywa badawcza etologii, przyjmując paradygmat ewolucyjny, obejmuje wszelkie organizmy żywe, zdolne do zachowania się. Artykuł przedstawia etologiczne ujęcie natury ludzkiej przez Chmurzyńskiego i formułowane na tej podstawie wnioski antropologiczne, etyczne i estetyczne. To ujęcie ukazuje z jednej strony zakorzenienie człowieka w świecie przyrody, a z drugiej takie cechy jego natury, nabyte w procesie ewolucji, które sprawiają, że człowiek przerasta poziom biologiczny. Wśród tych cech można wyróżnić: myślenie abstrakcyjne, język, etykę, estetykę i kulturę. Jerzy Chmurzyński, ukazując biologiczne korzenie człowieczeństwa, pomaga lepiej zrozumieć, co to znaczy: „być sobą w swojej ludzkiej naturze”. Wnioski w ten sposób formułowane stanowią formę „biologicznych drogowskazów”, które, mając uniwersalny charakter, mogą wzmocnić tradycyjny system etyczny, przeciwstawiając się zagrożeniu w postaci dewiacji zachowań Homo sapiens.

---------------------

Zgłoszono: 17/12/2021. Zrecenzowano: 04/02/2022. Zaakceptowano do publikacji: 11/04/2022.

Słowa kluczowe:

Jerzy Chmurzyński, człowieczeństwo, osobliwość człowieka, etologia, ewolucja, kultura

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Perz, T. (2022). Człowieczeństwo w ujęciu Jerzego Chmurzyńskiego. Studia Philosophiae Christianae, 58(1), 73–97. https://doi.org/10.21697/spch.2022.58.A.04

Cited by / Share

Bibliografia

Bekoff, M., Pierce, J. (2021). Dzika sprawiedliwość. Moralne życie zwierząt. Kraków: Copernicus Center Press.
Google Scholar

Bielicki, T. (1990). O pewnej osobliwości człowieka jako gatunku. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 129-146.
Google Scholar

Bielicki, T. (2004). O pewnych niesamowitych właściwościach człowieka jako gatunku, Nauka, 2, 57-63.
Google Scholar

Bonvillian, J.D., Patterson, F. (1997). Sign Language Acquistition and the Development of Meaning in a Lawland Gorilla. W: C. Mandell, A. McCabe (red.), Advances in Psychology, (122): The problem of Meaning: Behavioral and Cognitive Perspectivies, 181-219. North Holland. DOI: https://doi.org/10.1016/S0166-4115(97)80137-9
Google Scholar

Boysen, S.T., Berntson, G.G. (1989). Numerical Competence in a Chimpanzee (Pan troglodytes). Journal of Comparative Psychology, 1(103), 23-31. DOI: https://doi.org/10.1037/0735-7036.103.1.23
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1953). Badania porównawcze nad orientacją owadów żyjących na piaskach, 1 seria: Orientacja przestrzenna os grzebaczowatych (Sphegidae) przy powrocie do gniazda. Polskie Pismo Entomologiczne, 22, 11-68.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1973). W poszukiwaniu istoty życia. W: T. Zabłocka (red.), Organizm jednostka biologiczna, 7-68. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1990). Natura – kultura: opozycja czy koniunkcja?, Kosmos, 1(39), 77-96.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1999a). „Być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 4, Materiały z konferencji: „Być sobą” w warunkach współczesnej cywilizacji (Kielce 11-13.12.1998 r.), 83-90. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Historycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1999b). Czy z dewiacją trzeba walczyć?. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 8(4), 136-141.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000a). Co etolog może powiedzieć człowieku? (Głos w dyskusji na Szóstym Festiwalu Nauki). Ecce Homo (24.09.2000), [maszynopis].
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000b). Dobro i zło w kategoriach wartości biologicznych. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 5, Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo pierwsze: Dobro i Zło” (Staszów, 10-12.12.1999 r.), 260-271. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Ogólnej Katedry Filozofii Współczesnej, Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000c). Obraz człowieka – „być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Latawiec, K. Kloskowski, G. Bugajak (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata, t. 2, 62-77. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2001). Prawda i fałsz z perspektywy biologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol.6, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo drugie: „Prawda i fałsz” (Staszów, 8-10.12.2000 r.), 387-420. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2002). Piękno i brzydota z perspektywy etologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 7, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo trzecie: „Piękno i Brzydota”, et variae (Staszów, 7-9.12.2001 r.), 494-537. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2005). Stosunek do zwierząt – odpowiedź. Bunt Młodych Duchem, 3(25), 11-14.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2007). Etopsychiczne granice między zwierzętami a człowiekiem. W: G. Bugajak, J. Tomczyk (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka, 27-42. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2011). Słownik pojęć etologicznych. T. 1-2, [maszynopis].
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2012). Zwierzęta – „matematycy” – fakty, rozważania. Wszechświat, 113(10-12), 267-277.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2014). Czasoprzestrzeń w życiu zwierząt i człowieka. W: R. Stefański (red.), The Peculiarity of Man, vol. 20, 69-94. Toruń – Kielce: Wydawnictwo Naukowe Grado.
Google Scholar

Churchland, P.S. (1988). Neurophilosophy: Toward a Unified Theory of the Mind/Brain. Cambridge: MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/4952.001.0001
Google Scholar

Churchland, P.S. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności?. Kraków: Copernicus Center Press.
Google Scholar

Dissanayake, E. (2000). Art and intimacy: How the arts began. New York: University of Washington Press.
Google Scholar

Frith, C. (2011). Od mózgu do umysłu. Jak powstaje nasz współczesny świat. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Gazzaniga, M.S. (2011). Istota człowieczeństwa. Co sprawia, że jesteśmy wyjątkowi?. Sopot: Smak Słowa.
Google Scholar

Godzińska, E.J. (2019). Prof. dr hab. Jerzy Andrzej Chmurzyński (11.03.1929-1.07.2019): entomolog, etolog, filozof, człowiek renesansu. Wszechświat, 120(10-12), 282-286.
Google Scholar

Godzińska, E.J. (2020). Jerzy Andrzej Chmurzyński (1929-2019): etolog, entomolog, myśliciel, Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 69(2), 253-267. DOI: https://doi.org/10.36921/kos.2020_2671
Google Scholar

Goodall, J. (1986). The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior. Boston: Bellknap Press of the Harvard University Press.
Google Scholar

Kotarbiński, T. (1967). Medytacje o życiu godziwym. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Lawick-Goodall, J.V. (1974). W cieniu człowieka. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Lem, S. (1968). Biologia i wartości. Studia Filozoficzne, 3-4, 35-78.
Google Scholar

Lorenz, K. (1977). Odwrotna strona zwierciadła. Próba historii naturalnej ludzkiego poznania. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Lorenz, K. (1986). Regres człowieczeństwa. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Lorenz, K. (1996). Tak zwane zło. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Patterson, F., Linden, E. (1981). The education of Koko. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Google Scholar

Pawlak, W. (2009-2010). Z dziejów pojęcia humanitas (do wieku XVII). W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas – projekty antropologii humanistycznej, cz. 1, 165-204. Warszawa: Neriton.
Google Scholar

Porter, D., Neuringer, A. (1984). Music discrimination by pigeons. Journal of Experimental Psychology, 10(2), 138-148. DOI: https://doi.org/10.1037/0097-7403.10.2.138
Google Scholar

Ramachandran, V.S. (2012). Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323529507
Google Scholar

Sadowski, B., Chmurzyński, J.A. (1989). Biologiczne mechanizmy zachowania. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Savage-Rumbaugh, S. (1996). Kanzi: The Ape at the Brink of the Human Mind. New York: Wiley and Sons.
Google Scholar

Wierciński, A. (1990). O osobliwości natury gatunkowej człowieka. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 115-121.
Google Scholar

Wierciński, A. (1997). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Google Scholar