Człowieczeństwo w ujęciu Jerzego Chmurzyńskiego

Tomasz Perz

doi:10.21697/spch.2022.58.A.04

Published: 2022-07-31

Vol. 58 No. 1 (2022)

Humanity According to Jerzy Chmurzyński

Tomasz Perz

Studia Philosophiae Christianae

Section: Papers

https://doi.org/10.21697/spch.2022.58.A.04

Abstract

Humanity is a concept that denotes features common to all people, including features that constitute the differences between humans and other animal species. This issue was first taken up by Jerzy Chmurzyński, an entomologist, ethologist and philosopher, “the father of Polish ethology”, through the question: ‘to what extent are animals human?’ The scope of ethology, by adopting the evolutionary paradigm, includes all living organisms capable of behaving. This article focuses on Chmurzyński’s ethological approach to human nature and examines its anthropological, ethical and aesthetic implications. This approach shows, on the one hand, that man is a part of nature; on the other hand, it highlights the features man acquired in the process of evolution, which enable humans to exceed the animal level. Among such features, abstract thinking, language, ethics, aesthetics and culture can be singled out as the most distinctive of the human species. Jerzy Chmurzyński, by showing the biological roots of humanity allows us to better understand what it means to “be yourself in your human nature”. Furthermore, this type of reasoning leads to conclusions that can be taken to constitute universal, “biological signposts” that strengthen traditional value systems, countering the threats in the form of deviation from Homo sapiens behaviour.

----------------------

Received: 17/12/2021. Reviewed: 04/02/2022. Accepted: 11/04/2022.

Keywords:

Jerzy Chmurzyński, humanity, the peculiarity of man, ethology, evolution, culture

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Perz, T. (2022). Humanity According to Jerzy Chmurzyński. Studia Philosophiae Christianae, 58(1), 73–97. https://doi.org/10.21697/spch.2022.58.A.04

Cited by / Share

References

Bekoff, M., Pierce, J. (2021). Dzika sprawiedliwość. Moralne życie zwierząt. Kraków: Copernicus Center Press.
Google Scholar

Bielicki, T. (1990). O pewnej osobliwości człowieka jako gatunku. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 129-146.
Google Scholar

Bielicki, T. (2004). O pewnych niesamowitych właściwościach człowieka jako gatunku, Nauka, 2, 57-63.
Google Scholar

Bonvillian, J.D., Patterson, F. (1997). Sign Language Acquistition and the Development of Meaning in a Lawland Gorilla. W: C. Mandell, A. McCabe (red.), Advances in Psychology, (122): The problem of Meaning: Behavioral and Cognitive Perspectivies, 181-219. North Holland. DOI: https://doi.org/10.1016/S0166-4115(97)80137-9
Google Scholar

Boysen, S.T., Berntson, G.G. (1989). Numerical Competence in a Chimpanzee (Pan troglodytes). Journal of Comparative Psychology, 1(103), 23-31. DOI: https://doi.org/10.1037/0735-7036.103.1.23
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1953). Badania porównawcze nad orientacją owadów żyjących na piaskach, 1 seria: Orientacja przestrzenna os grzebaczowatych (Sphegidae) przy powrocie do gniazda. Polskie Pismo Entomologiczne, 22, 11-68.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1973). W poszukiwaniu istoty życia. W: T. Zabłocka (red.), Organizm jednostka biologiczna, 7-68. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1990). Natura – kultura: opozycja czy koniunkcja?, Kosmos, 1(39), 77-96.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1999a). „Być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 4, Materiały z konferencji: „Być sobą” w warunkach współczesnej cywilizacji (Kielce 11-13.12.1998 r.), 83-90. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Historycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (1999b). Czy z dewiacją trzeba walczyć?. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 8(4), 136-141.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000a). Co etolog może powiedzieć człowieku? (Głos w dyskusji na Szóstym Festiwalu Nauki). Ecce Homo (24.09.2000), [maszynopis].
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000b). Dobro i zło w kategoriach wartości biologicznych. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 5, Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo pierwsze: Dobro i Zło” (Staszów, 10-12.12.1999 r.), 260-271. Warszawa – Kielce: Zakład Antropologii Ogólnej Katedry Filozofii Współczesnej, Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2000c). Obraz człowieka – „być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka. W: A. Latawiec, K. Kloskowski, G. Bugajak (red.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata, t. 2, 62-77. Warszawa: Wydawnictwo UKSW.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2001). Prawda i fałsz z perspektywy biologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol.6, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo drugie: „Prawda i fałsz” (Staszów, 8-10.12.2000 r.), 387-420. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2002). Piękno i brzydota z perspektywy etologicznej. W: A. Wierciński (red.), The Peculiarity of Man, vol. 7, Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo trzecie: „Piękno i Brzydota”, et variae (Staszów, 7-9.12.2001 r.), 494-537. Warszawa – Kielce: Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2005). Stosunek do zwierząt – odpowiedź. Bunt Młodych Duchem, 3(25), 11-14.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2007). Etopsychiczne granice między zwierzętami a człowiekiem. W: G. Bugajak, J. Tomczyk (red.), Kontrowersje wokół początków człowieka, 27-42. Katowice: Księgarnia św. Jacka.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2011). Słownik pojęć etologicznych. T. 1-2, [maszynopis].
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2012). Zwierzęta – „matematycy” – fakty, rozważania. Wszechświat, 113(10-12), 267-277.
Google Scholar

Chmurzyński, J.A. (2014). Czasoprzestrzeń w życiu zwierząt i człowieka. W: R. Stefański (red.), The Peculiarity of Man, vol. 20, 69-94. Toruń – Kielce: Wydawnictwo Naukowe Grado.
Google Scholar

Churchland, P.S. (1988). Neurophilosophy: Toward a Unified Theory of the Mind/Brain. Cambridge: MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/4952.001.0001
Google Scholar

Churchland, P.S. (2013). Moralność mózgu. Co neuronauka mówi o moralności?. Kraków: Copernicus Center Press.
Google Scholar

Dissanayake, E. (2000). Art and intimacy: How the arts began. New York: University of Washington Press.
Google Scholar

Frith, C. (2011). Od mózgu do umysłu. Jak powstaje nasz współczesny świat. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Google Scholar

Gazzaniga, M.S. (2011). Istota człowieczeństwa. Co sprawia, że jesteśmy wyjątkowi?. Sopot: Smak Słowa.
Google Scholar

Godzińska, E.J. (2019). Prof. dr hab. Jerzy Andrzej Chmurzyński (11.03.1929-1.07.2019): entomolog, etolog, filozof, człowiek renesansu. Wszechświat, 120(10-12), 282-286.
Google Scholar

Godzińska, E.J. (2020). Jerzy Andrzej Chmurzyński (1929-2019): etolog, entomolog, myśliciel, Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 69(2), 253-267. DOI: https://doi.org/10.36921/kos.2020_2671
Google Scholar

Goodall, J. (1986). The Chimpanzees of Gombe: Patterns of Behavior. Boston: Bellknap Press of the Harvard University Press.
Google Scholar

Kotarbiński, T. (1967). Medytacje o życiu godziwym. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Google Scholar

Lawick-Goodall, J.V. (1974). W cieniu człowieka. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Lem, S. (1968). Biologia i wartości. Studia Filozoficzne, 3-4, 35-78.
Google Scholar

Lorenz, K. (1977). Odwrotna strona zwierciadła. Próba historii naturalnej ludzkiego poznania. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Lorenz, K. (1986). Regres człowieczeństwa. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Lorenz, K. (1996). Tak zwane zło. Warszawa: PIW.
Google Scholar

Patterson, F., Linden, E. (1981). The education of Koko. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Google Scholar

Pawlak, W. (2009-2010). Z dziejów pojęcia humanitas (do wieku XVII). W: A. Nowicka-Jeżowa (red.), Humanitas – projekty antropologii humanistycznej, cz. 1, 165-204. Warszawa: Neriton.
Google Scholar

Porter, D., Neuringer, A. (1984). Music discrimination by pigeons. Journal of Experimental Psychology, 10(2), 138-148. DOI: https://doi.org/10.1037/0097-7403.10.2.138
Google Scholar

Ramachandran, V.S. (2012). Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323529507
Google Scholar

Sadowski, B., Chmurzyński, J.A. (1989). Biologiczne mechanizmy zachowania. Warszawa: PWN.
Google Scholar

Savage-Rumbaugh, S. (1996). Kanzi: The Ape at the Brink of the Human Mind. New York: Wiley and Sons.
Google Scholar

Wierciński, A. (1990). O osobliwości natury gatunkowej człowieka. Kosmos. Problemy Nauk Przyrodniczych, 39(1), 115-121.
Google Scholar

Wierciński, A. (1997). Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.
Google Scholar