Threats and the active protection of birds in a riverbed: postulates for the strategy of the preservation of the middle Vistula River avifauna

Dariusz Bukaciński; Monika Bukacińska; Arkadiusz Buczyński

doi:10.21697/seb.2018.16.4.01

Opublikowane: 2018-12-31

Tom 16 Nr 4 (2018)

Zagrożenia i czynna ochrona ptaków koryta rzeki: postulaty do strategii ochrony awifauny Wisły Środkowej

Dariusz Bukaciński

, Monika Bukacińska

, Arkadiusz Buczyński

Studia Ecologiae et Bioethicae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/seb.2018.16.4.01

Abstrakt

W ciągu ostatnich 34 lat mocno zmieniała się struktura zagrożeń dla ptaków siewkowych Charadriiformes zasiedlających wyspy w korycie Wisły, przede wszystkim mew, rybitw i sieweczek. Podczas gdy w latach 1985-1994 głównymi zagrożeniami dla lęgów były wezbrania wód, drapieżnictwo wrony Corvus corone cornix i sroki Pica pica, a lokalnie również niekontrolowany wypas zwierząt hodowlanych, to w latach 2005-2014 były nimi przede wszystkim presja norki amerykańskiej Neovision vision i lisa Vulpes vulpes oraz masowe wyroje meszek (krwiopijne muchówki z rodziny Simuliidae). Obecność tych zagrożeń prowadziła do blisko zerowego sukcesu lęgowego i wzmożonej śmiertelności ptaków dorosłych na lęgowiskach. W efekcie nastąpił gwałtowny spadek liczebności większości gnieżdżących się tam gatunków mew, rybitw i sieweczek. W 2015-2018 obok drapieżnictwa wcześniej wymienionych ssaków do kluczowych zagrożeń należały: presja zdziczałych kotów i psów oraz coraz częstsza i coraz bardziej masowa obecność ludzi na wyspach, zwłaszcza zmotoryzowanych. W obliczu sytuacji grożącej wyginięciem najpierw mewy siwej Larus canus, a później również innych gatunków ptaków, w latach 2005-2006 rozpoczęliśmy program czynnej ochrony zagrożonych gatunków wysp środkowej Wisły. Obejmował on (a) redukcję liczebności norki amerykańskiej (głownie poprzez odłowy w pułapki i eutanazję) i lisa (głownie poprzez odstrzał), (b) neutralizowanie obecności tych drapieżników oraz zwierząt hodowlanych w pobliżu lęgowisk poprzez ogrodzenia elektryczne (dla dużych agregacji gniazd) oraz poprzez zabieg włączający wykorzystanie inkubatorów i drewnianych atrap jaj (dla gniazd pojedynczych i mniejszych agregacji), (c) odnawianie siedlisk lęgowych poprzez usuwanie podrostu wierzbowo-topolowego i klonu jesionolistnego Acer negundo, a w przypadku mewy siwej również (d) zwiększanie różnorodności genetycznej w obrębie kolonii lęgowych poprzez wzajemną wymianę lęgów między gniazdami oddalonymi od siebie niemniej niż kilkanaście kilometrów. Najważniejszym postulatem, kluczowym dla powodzenia całego programu ochrony zagrożonych gatunków koryta rzeki jest prowadzenie czynnych działań ochronnych w sposób kompleksowy i co najważniejsze nieprzerwanie jeszcze przez co najmniej pięć lat (do roku 2023), optymalnie przez całą dekadę (2019-2028). Obok działań ochronnych niezbędne też będzie prowadzenie monitoringu przyrodniczego, który powinien obejmować (a) zmiany liczebności i rozmieszczenia najważniejszych gatunków ptaków koryta rzeki, (b) ocenę sukcesu lęgowego i śmiertelności ptaków dorosłych na lęgowiskach, oraz (c) zmiany liczebności i rozmieszczenia drapieżnych ssaków w pobliżu najważniejszych lęgowisk ptaków. Wydaje się też, że jednym z bardzo ważnych zadań na najbliższe lata będzie przeciwstawienie się wznowieniu planów kompleksowej regulacji środkowego odcinka rzeki, co bezpowrotnie zniszczyłoby ten unikalny już w skali światowej ekosystem.

Słowa kluczowe:

Wisła Środkowa, mewy i rybitwy, aktywna ochrona

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Bukaciński, D., Bukacińska, M., & Buczyński, A. (2018). Zagrożenia i czynna ochrona ptaków koryta rzeki: postulaty do strategii ochrony awifauny Wisły Środkowej. Studia Ecologiae Et Bioethicae, 16(4), 5–23. https://doi.org/10.21697/seb.2018.16.4.01

Cited by / Share

Bibliografia

Angiel J., Bukaciński D., 2015, Oblicza Wisły. Przewodnik warszawski dla tropicieli przyrody, wyd. STOP, Warszawa.
Google Scholar

Antczak J., 2007, Rybitwa białoczelna Sternula albifrons, in: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), „Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004”, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, 244-245.
Google Scholar

Buczyński A., 2000, Straty jaj w koloniach mewy pospolitej (Larus canus) na Wiśle – znaczenie trzeciego jaja w lęgu, Praca magisterska, Zakład Ekologii UW, Warszawa.
Google Scholar

Bukacińska M., Bukaciński D., 2004a, Larus ridibundus (L., 1766) – śmieszka, in: Gromadzki M. (ed.), „Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”, Wyd. Ministerstwa Środowiska, Warszawa, T.7, 160-165.
Google Scholar

Bukacińska M., Bukaciński D., 2004b, Larus canus (L., 1758) – mewa pospolita, in: Gromadzki M. (ed.), „Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”, Wyd. Ministerstwa Środowiska, Warszawa, T. 7, 166-170.
Google Scholar

Bukacińska M., Bukaciński D., 2004c, Sterna hirundo (L., 1758) – rybitwa rzeczna, in: Gromadzki M. (ed), „Ptaki (część II). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny”, Wyd. Ministerstwa Środowiska, Warszawa, T. 7, 186-191.
Google Scholar

Bukaciński D. Keller M., Buczyński A., Bukacińska M., 2017, Awifauna lęgowa koryta środkowej Wisły w roku 2009: zmiany liczebności i rozmieszczenia w ciągu ostatnich 36 lat, in: Keller M., Kot H., Dombrowski A., Rowiński P., Chmielewski S., Bukaciński D. (eds) „Ptaki środkowej Wisły”, Wyd. M-ŚTO, Pionki, 31-97.
Google Scholar

Bukaciński D., 2010, Dolina Środkowej Wisły, in: Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (eds), „Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce”, Wyd. OTOP, Marki, 297-299.
Google Scholar

Bukaciński D., 2015, Strategia czynnej ochrony zagrożonej awifauny wysp środkowej Wisły: podręcznik najlepszych praktyk, Wyd. OTOP, Marki.
Google Scholar

Bukaciński D., Betleja J., Zieliński P., 2007, Śmieszka Larus ridibundus, in: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), „Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004”, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, 228-229.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 1994, Czynniki wpływające na zmiany liczebności i rozmieszczenie mew, rybitw i sieweczek na Wiśle środkowej, Notatki ornitologiczne, 35, 7997.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 1995, The factors limiting breeding success in the Blackheaded Gull (Larus ridibundus) in different habitat types on the middle course of the Vistula River, Poland, Archive fur Hydrobiologie, 101, Large Rivers, 9, 221-228. DOI: https://doi.org/10.1127/lr/9/1996/221
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 1997, Masowy pojaw meszek Simulidae przyczyną strat w lęgach w koloniach mewy pospolitej Larus canus na środkowej Wiśle, Notatki ornitologiczne, 38, 167-168.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 1998, Production of erythristic eggs by the Black-headed Gull in Poland, Wilson Bulletin, 109, 177-182.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2000, The impact of mass outbreaks of black flies (Simuliidae) on the parental behaviour and breeding output of colonial common gulls (Larus canus), Annales Zoologici Fennici, 37, 43-49.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2001, Zagrożenia ptaków gniazdujących na Wiśle środkowej, in: Kot H., Dombrowski A. (eds.), „Ochrona Fauny Niziny Mazowieckiej”, MTOF, Siedlce, 117-128.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2003, Larus canus Common Gull, in: Parkin D. (ed.), “Birds of Western Palearctic, Update 5”, Oxford Univ. Press, Oxford.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2007a, Mewa pospolita Larus canus, in: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), „Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004”, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, 230-231.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2007b, Rybitwa rzeczna Sterna hirundo, in: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), „Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004”, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, 242-243.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2008, Threatened bird species of the middle Vistula River islands: status, necessity for protection and proposed activities, in: Uchmański J. (ed), “Theoretical and applied aspects of modern ecology”, Wyd. UKSW, Warszawa, 219-239.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2015a, Kluczowe gatunki ptaków siewkowych na środkowej Wiśle: biologia, ekologia, ochrona i występowanie, Monografie, Wyd. STOP, Warszawa.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2015b, Rybitwa rzeczna Sterna hirundo, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 299-306.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., 2015c, Mewa siwa Larus canus, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 286-292.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Buczyński A., 2011, Awifauna wodno-błotna środkowej Wisły w okresie lęgowym: wpływ działalności człowieka na rozmieszczenie, liczebność i bogactwo gatunkowe, Studia Ecologiae et Bioethicae, 9, 67-86. DOI: https://doi.org/10.21697/seb.2011.9.2.04
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Buczyński A., 2012, Co zagraża ptakom środkowej Wisły: diagnoza, skutki i czynne działania ochronne, in: Pająkowski J. (ed), „Ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego Doliny Dolnej Wisły”, T. 1., Wyd. Zespół Parków Krajobrazowych Chełmińskiego i Nadwiślańskiego, Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, Świecie, 77-78.
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Buczyński A., 2013, The impact of hydrotechnical facilities on island avifauna: a case study of the middle Vistula River, Studia Ecologiae et Bioethicae, 11, 93-109. DOI: https://doi.org/10.21697/seb.2013.11.4.07
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Lubjuhn T., 2000, Adoption of chicks and the level of relatedness in common gull, Larus canus colonies: DNA fingerprinting analyses, Animal Behaviour, 59, 289-299. DOI: https://doi.org/10.1006/anbe.1999.1298
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Mastalerz E., 2015a, Presja człowieka na przyrodę środkowej Wisły: liczba i rozmieszczenie ludzi oraz formy ich aktywności na rzece w okresie rozrodu ptaków. Studia Ecologiae et Bioethicae 13, 143-177. DOI: https://doi.org/10.21697/seb.2015.13.4.07
Google Scholar

Bukaciński D., Bukacińska M., Zieliński P., 2015b, Śmieszka Chroicocephalus ridibundus, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 266-274.
Google Scholar

Bukaciński D., Cygan J., Keller M., Piotrowska M., Wojciak J., 1994a, Liczebność i rozmieszczenie ptaków wodnych gniazdujących na Wiśle Środkowej zmiany w latach 197393, Notatki ornitologiczne 35, 547.
Google Scholar

Bukaciński D., Rutkowska A., Bukacińska M., 1994b, The effect of nesting Blackbacked Gulls (Larus ridibundus) on the soil and vegetation of a Vistula River island, Poland, Annales Botanici Fennici, 31, 233243.
Google Scholar

Chylarecki P., 2007, Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, in: Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), „Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004”, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, 192-193.
Google Scholar

Chylarecki P., 2015a, Sieweczka obrożna Charadrius hiaticula, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 230-234.
Google Scholar

Chylarecki P., 2015b, Rybitwa białoczelna Sternula albifrons, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 307-311.
Google Scholar

Chylarecki P., Bukaciński D., Dombrowski A., Nowicki W., 1995, Awifauna, in: Gacka-Grzesikiewicz E. (ed.), „Korytarz ekologiczny doliny Wisły. Stan - funkcjonowanie – zagrożenia”, Wyd. IUCN Poland, Warszawa, 79-124.
Google Scholar

Chylarecki P., Chodkiewicz T., Neubauer G., Sikora A., Meissner W., Woźniak B., Wylęgała B., Ławicki Ł., Marchowski D., Betleja J., Bzoma S., Cenian Z., Gorski A., Korniluk M., Moczarska J., Ochocińska D., Rubacha S., Wieloch M., Zielińska M., Zieliński P., Kuczyński L., 2018, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Wyd. GIOŚ, Warszawa.
Google Scholar

Dailymail.co.uk Alpaki jak psy pasterskie: bronią owiec przed drapieżnikami, https://tvnmeteo.tvn24.pl/informacje-pogoda/ciekawostki,49/alpaki-jak-psy-pasterskie-bronia-owiec-przed-drapieznikami,83073,1,0.html, dostęp: 10.04.2018.
Google Scholar

Drzyzga M., 2015, Wpływ czynnej ochrony na efekty lęgów u mew i rybitw, Praca magisterska, Ochrona Środowiska, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa.
Google Scholar

Frantham R., Ballou J. D., Briscoe D. A., 2010, Introduction to Conservation Genetics, 2nd Edition, Cambridge University Press, Cambridge.
Google Scholar

Grabowska M., 2017, Ekologia rozrodu rybitwy rzecznej Sterna hirundo na wyspach wiślanych w latach 2016-2017, Praca magisterska, Ochrona Środowiska, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa.
Google Scholar

Haig S. M., Ballou J. D., Derrickson S.R., 1990, Management options for preserving genetic diversity: reintroduction of Guam Rails to wild, Conservation Biology, 4, 290-300. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.1990.tb00291.x
Google Scholar

Jaszewski B., 2016, Biologia i ekologia rozrodu mewy śmieszki na terenie środkowej Wisły, Praca magisterska, Ochrona Środowiska, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa.
Google Scholar

Keller M., Bukaciński D., Piotrowska M., Wojciak J., 1999, Ocena stanu awifauny lęgowej doliny Wisły na odcinku od ujścia Pilicy do ujścia Sanu, Raport dla Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Google Scholar

Keller M., Chylarecki P., Nowicki W., 1998, Przyrodnicze podstawy opracowania optymalnej koncepcji zagospodarowania obszaru doliny Wisły na odcinku od ujścia Pilicy do ujścia Narwi. Inwentaryzacja awifauny lęgowej w 1998 r., Raport dla Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa.
Google Scholar

Kot H., Dombrowski A., Bukaciński D., 2017, Zagrożenia dla ptaków środkowej Wisły oraz ich siedlisk, in: Keller M., Kot H., Dombrowski A., Rowiński P., Chmielewski S., Bukaciński D. (eds), „Ptaki środkowej Wisły”, Wyd. M-ŚTO, Pionki, 683-689.
Google Scholar

Nowak S., Mysłajek R. W., 2006, Poradnik ochrony zwierząt hodowlanych przed wilkami, Wyd. Stowarzyszenie dla Natury WILK, Twardorzeczka.
Google Scholar

Nowak S., Mysłajek R. W., Okarma H., Śmietana W., 2005, Analiza dotychczasowych rodzajów i rozmiaru szkód wyrządzanych przez wilki oraz stosowanie metod rozwiązywania sytuacji konfliktowych, Wyd. IOP, Kraków.
Google Scholar

Pikulska A., 2017, Wpływ drapieżnictwa wybranych ssaków na wyspowe populacje mewy siwej i śmieszki na odcinku środkowej Wisły, Praca magisterska, Ochrona Środowiska, Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW, Warszawa.
Google Scholar

Rożycki A. Ł., 2014, Fenologia rozrodu i produkcja jaj mew: uwarunkowania i konsekwencje w warunkach środkowej Wisły, Rozprawa doktorska, Wydział Biologiczno-Chemiczny, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok.
Google Scholar

Sikora A., Rohde Z., Gromadzki M., Neubauer G., Chylarecki P. (eds), 2007, Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski 1985-2004, Bogucki Wyd. Nauk., Poznań.
Google Scholar

Spottiswoode C., Moller A. P., 2004, Genetic similarity and hatching success in birds, Proceedings of Royal Society London B, 271, 267-272. DOI: https://doi.org/10.1098/rspb.2003.2605
Google Scholar

Sruoga A., Butkauskas D., Prakas P., Paulauskas A., 2006, Evaluation of the genetic structure of the breeding Common Tern (Sterna hirundo) population by means of microsatellite markers, Biologija, 1, 47-32.
Google Scholar

Śmietana W., 2000, Zabezpieczanie zwierząt gospodarczych przed atakami wilków przy użyciu ogrodzeń elektrycznych, Wyd. IOP, Kraków.
Google Scholar

Westmeier, R. L., 1991, Successful exchange of praire-chicken eggs between nests in two remnant populations, Wilson Bulletin, 103, 717-720.
Google Scholar

Wilk T., Jujka M., Krogulec J., Chylarecki P. (eds), 2010, Ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym w Polsce, Wyd. OTOP, Marki.
Google Scholar

Zalewski A., Brzeziński M., 2014, Norka amerykańska. Biologia gatunku inwazyjnego, Wyd. Instytutu Biologii Ssaków PAN, Białowieża.
Google Scholar

Zielińska M., Zieliński P., Bukaciński D., Bukacińska M., 2015, Mewa czarnogłowa Larus melanocephalus, in: Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., Chodkiewicz T. (eds), „Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny”, Wyd. GIOŚ, Warszawa, 279-285.
Google Scholar

Dariusz Bukaciński

d.bukacinski@uksw.edu.pl
http://orcid.org/0000-0003-0163-2950

Afiliacja:

Instytut Ekologii i Bioetyki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska

Monika Bukacińska

http://orcid.org/0000-0002-4526-3141

Afiliacja:

Instytut Ekologii i Bioetyki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska

Arkadiusz Buczyński

http://orcid.org/0000-0002-7577-4663

Afiliacja:

Instytut Ekologii i Bioetyki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Polska