Metalepsa jako strategia narracyjna w dziełach literackich i filmowych (analiza zjawiska na wybranych przykładach)

Magdalena Karkiewicz

doi:10.21697/zk.2015.2.23

Published: 2023-09-29

No. 2 (2015)

Metalepsa jako strategia narracyjna w dziełach literackich i filmowych (analiza zjawiska na wybranych przykładach)

Magdalena Karkiewicz

Załącznik Kulturoznawczy

Section: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zk.2015.2.23

Abstract

Logically forbidden transition, the impossible transgression, fictional characters moving through the boundaries between levels of (un)reality and the attempt to cross the ‘frames’ of artistic presentation constitute the essence of the subject of this dissertation: the metalepsis. This term, originally derived from the rhetoric, was annexed to narratology field in 1972 by a French theoretician, Gérard Genette. In his book Figures III, he described a narrative metalepsis (ʻla métalepse narrativeʼ) as ʻany intrusion by the extradiegetic
narrator or narratee into the diegetic universe (or by diegetic characters into a metadiegetic universe, etc.), or the inverse.ʼ The definition became a starting point for further research on metalepsis, which in recent years has gained particular popularity in Western Europe. It was noticed that metalepsis is particularly characterized by the comic potential and Woody Allen’s movie ‘Purple Rose of Cairo’ is a perfect example of it. However, the influence range of this figure seems to go far beyond the mere evocation of emotions. The analyzed examples of the use of metalepsis as a narrative strategy, for example a short story written by Julio Cortázar The Continuity of Parks, have emphasized the specificity of impact of this figure on the recipient. By corresponding with such phenomena as ʻmise en abymeʼ or ʻtext in the textʼ, metalepsis draws attention to the recipients, the readers or the viewers themselves and puts them in ontological uncertainty concerning their own existence. Since heroes of the fictional worlds can move between levels of diegesis, leave the novel or the cinema screen, read the book about their own fate or suddenly realize that they are the imaginary creatures created by some higher creative’s instance and ruled by a higher order, then how can we be sure that we are for r e a l ?

Most read articles by the same author(s)

Magdalena Karkiewicz, Symfonia wielkiego miasta. O wizerunku Nowego Jorku w "Manhattanie" Woody’ego Allena , Załącznik Kulturoznawczy: No. 1 (2014)

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Karkiewicz, M. (2023). Metalepsa jako strategia narracyjna w dziełach literackich i filmowych (analiza zjawiska na wybranych przykładach) . Załącznik Kulturoznawczy, (2), 384–475. https://doi.org/10.21697/zk.2015.2.23

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

References

Jaime Alazraki, Critical Essays on Julio Cortázar, G.K. Hall & Co., Nowy Jork 1999.
Google Scholar

Roland Barthes, Wychodząc z kina, [w:] Interpretacja dzieła filmowego− antologia przekładów, red. Wiesław Godzic, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1993, s. 157-160.
Google Scholar

Jorge Luis Borges, Częściowe magie Don Kichota, [w:] tegoż, Dalsze dociekania, tłum. A. Sobol-Jurczykowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
Google Scholar

Julio Cortázar, Ciągłość parków, [w:] tegoż, Opowiadania zebrane, tłum. Z. Chądzyńska, Wydawnictwo Muza, Warszawa 1996, s. 301-302.
Google Scholar

John Anthony Bowden Cuddon, Dictionary of literary terms and literary theory, Penguin Books, Harmondsworth 1984.
Google Scholar

Lucien Dällenbach, The Mirror in the Text, tłum. J. Whiteley i E. Hughes, University of Chicago Press, Chicago 1989.
Google Scholar

Patrick de Rynck, Jak czytać malarstwo: rozwiązywanie zagadek, rozumienie i smakowanie dzieł dawnych mistrzów, tłum. P. Nowakowski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2005.
Google Scholar

Łucja Demby, Czar wyobrażonego: Purpurowa Róża z Kairu, „Kino” 1990, nr 11/12, s. 28-29.
Google Scholar

Denis Diderot, Kubuś Fatalista i jego pan, tłum. T. Boy-Żeleński, De Agostini Polska, Warszawa 2004.
Google Scholar

Michel Foucault, Panny Dworskie (Las Meninas), [w:] tegoż, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, tłum. T. Komendant, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006, s. 16-28.
Google Scholar

Grzegorz Gazda, Słownik europejskich kierunków i grup literackich XX w., PWN, Warszawa 2009.
Google Scholar

Gérard Genette, Narrative Discourse: An Essay in Method, tłum. J.E. Lewin, Cornell University Press, Ithaca–Nowy Jork 1980.
Google Scholar

Gérard Genette, Metalepse: De la figure a la fiction, Editions du Seuil,Paryż 2004.
Google Scholar

Michał Głowiński, Gry powieściowe, PWN, Warszawa 1973.
Google Scholar

A. Guide, Journal 1889-1939, tłum. O’Brien, Londyn 1984.
Google Scholar

Óscar Hahn, Julio Cortázar pośród światów połączonych, [w:] W poszukiwaniu Alefa. Proza hispanoamerykańska w świetle najnowszych badań, red. J. Ziarkowska i M. Kurek, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2007, s. 161-166.
Google Scholar

Internetowy słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/szukaj/metalepsja [data dostępu: 14.05.14].
Google Scholar

Tom Kingdon, Kilka zasad kręcenia, [w:] tegoż, Sztuka reżyserii filmowej, tłum. K. Karpińska, Wydawnictwo Wojciech Marzec, Warszawa 2007, s. 153- 177.
Google Scholar

Agnieszka Kłosińska-Nachin, Miguel de Unamuno. Pomiędzy fikcją a rzeczywistością, „Przestrzenie teorii” 2007, nr 7, s. 97-104.
Google Scholar

Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2007.
Google Scholar

Karin Kukkonen, Sonja Klimek, Metalepsis in Popular Culture, Walter and Gruyter GmbH & Co. KG, Berlin-Nowy Jork 2011.
Google Scholar

Aleksander Ledóchowski, Róże Woody Allena, „Kino” 1985, nr 8, s. 44.
Google Scholar

Debra Malina, Breaking the Frame: Metalepsis and the Construction of the Subject, Ohio 2002.
Google Scholar

B.D. Patric, Metalepsis and Paradoxial Narration in Don Quixote: A Reconsideration, „Letras Hispanas” 2008, 5.2.
Google Scholar

Brygida Pawłowska-Jądrzyk, Utwór literacki wobec granic przestrzeni przedstawionej (Wokół „Portretu Owalnego” Edgara Allana Poego), [w:] tejże, Uczta pod wiszącą skałą. Metafizyczność i nieokreśloność w sztuce (nie tylko) literackiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2011, s. 19-31.
Google Scholar

John Pier, Jean-Marie Schaeffer, Rhétotique de la métalepse, états de cause, typologie, récit, [w:] Métalepses. Entorses au pacte de la représentation, Paryż 2005.
Google Scholar

Przemysław Pietrzak, Powieść nowoczesna i dylematy współczesnej nauki o literaturze, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007.
Google Scholar

Jerzy Płażewski, Purpurowa Róża z Kairu, „Film” 1985, nr 35, s. 21.
Google Scholar

Gerald Prince, Disturbing Frames, „Poetics Today” 2006, nr 27:3, s. 626.
Google Scholar

Reality and Fantasy, [w:] Spark Notes, http://www.sparknotes.com/short--stories/continuity-of-parks/section1.rhtml [data dostępu: 27.06.14].
Google Scholar

Horacio Quiroga, Widmo (El espectro), [w:] tegoż, Biała zapaść, tłum. M. Baterowicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1981.
Google Scholar

Jerzy Schonborn, Najlepsze te małe kina, „Film” 1987, nr 10, s. 10.
Google Scholar

Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2002.
Google Scholar

Katarzyna Statkiewicz-Zawadzka, Let’s make a meta-movie. Metalepsy i inne gry narracyjne Spike’a Jonze’a i Charliego Kaufmana, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 71-72, s. 230-246.
Google Scholar

Tomasz Swoboda, Zakrzywienie przestrzeni reprezentacji. Parę słów o metalepsie, „Teksty Drugie” 2005, nr 5, s. 183-194.
Google Scholar

Wiktor Szkłowski, Sztuka jako chwyt, [w:] Teorie literatury XX wieku, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2006.
Google Scholar

W.J. Thomas Mitchell, Picture Theory: Essays on Verbal and Visual Representation, University of Chicago, Chicago 1994.
Google Scholar

Tzvetan Todorov, Poetyka, tłum. S. Cichowicz, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984.
Google Scholar

Lew Tołstoj, Notatka z dziennika z dnia 28 lutego 1897 roku, „Letopis”, Nikolskoje 1915.
Google Scholar

François Truffaut, H. Scott, Hitchcock Truffaut, tłum. T. Lubelski, Świat Literacki, Izabelin 2005
Google Scholar

Borys Uspienski, Strukturalna wspólnota różnych sztuk. Ogólne zasady organizacji dzieła malarskiego i literackiego, [w:] tegoż, Poetyka kompozycji, tłum. P. Fast, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1997.
Google Scholar

Wergilusz, Bukoliki, tłum. K. Koźmian, z rękopisu wydał J. Wójcicki, Czytelnik, Warszawa 1998.
Google Scholar

Andrzej Witko, Tajemnica „Las Meninas”: antologia tekstów, Wydawnictwo AA, Kraków 2006.
Google Scholar