‘FURIOSUS SI HOMINEM OCCIDERIT NON TENETUR’. RECEPCJA RZYMSKICH ROZWIĄZAŃ DOTYCZĄCYCH WYŁĄCZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ OSÓB CHORYCH UMYSŁOWO W ŚREDNIOWIECZNYM USTAWODAWSTWIE SYCYLIJSKIM ORAZ PRAWIE KANONICZNYM Z UWZGLĘDNIENIEM POGLĄDÓW ÓWCZESNEJ JURYSPRUDENCJI (XII-XIV W.)

Bartosz Zalewski

doi:10.21697/zp.2023.23.2.05

Opublikowane: 2023-07-10

Tom 23 Nr 2 (2023)

‘FURIOSUS SI HOMINEM OCCIDERIT NON TENETUR’. RECEPCJA RZYMSKICH ROZWIĄZAŃ DOTYCZĄCYCH WYŁĄCZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ OSÓB CHORYCH UMYSŁOWO W ŚREDNIOWIECZNYM USTAWODAWSTWIE SYCYLIJSKIM ORAZ PRAWIE KANONICZNYM Z UWZGLĘDNIENIEM POGLĄDÓW ÓWCZESNEJ JURYSPRUDENCJI (XII-XIV W.)

Bartosz Zalewski

Zeszyty Prawnicze

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zp.2023.23.2.05

Abstrakt

Problematyka wyłączenia odpowiedzialności karnej osób niepoczytalnych w chwili popełnienia czynu w prawie rzymskim doczekała się już szerszego omówienia w literaturze. Zdecydowanie mniej uwagi poświęcono kwestii recepcji rozwiązań rzymskich w prawie średniowiecznym. Zagadnienie to jest tymczasem istotne z punktu widzenia rozważań stricte historycznych, odnoszących się do kwestii funkcjonowania ówczesnego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych (w zakresie dotyczącym sprawców niepoczytalnych). Pogłębiona analiza omawianej problematyki pozwala jednocześnie stwierdzić, że recypowanie rzymskich rozwiązań do prawodawstwa karnego królów sycylijskich oraz do prawa kanonicznego wpłynęło również na rozwój teoretycznej reﬂeksji nad pojęciem przestępstwa, a przede wszystkim znamion jego strony podmiotowej (elementu subiektywnego). Rozstrzygnięcie zagadnienia, czy sprawca niepoczytalny objęty jest jedynie klauzulą niekaralności, czy też może w ogóle nie dopuszcza się przestępstwa z uwagi na brak zdolności do ponoszenia winy, przyczyniło się bowiem do ugruntowania się stanowiska, że jedynie czyn zawiniony może stanowić przestępstwo.

Słowa kluczowe:

niepoczytalność;, odpowiedzialność karna; , rzymskie prawo karne; , ius commune; , prawo kanoniczne.

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Zalewski, B. (2023). ‘FURIOSUS SI HOMINEM OCCIDERIT NON TENETUR’. RECEPCJA RZYMSKICH ROZWIĄZAŃ DOTYCZĄCYCH WYŁĄCZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ OSÓB CHORYCH UMYSŁOWO W ŚREDNIOWIECZNYM USTAWODAWSTWIE SYCYLIJSKIM ORAZ PRAWIE KANONICZNYM Z UWZGLĘDNIENIEM POGLĄDÓW ÓWCZESNEJ JURYSPRUDENCJI (XII-XIV W.). Zeszyty Prawnicze, 23(2), 87–118. https://doi.org/10.21697/zp.2023.23.2.05

Cited by / Share

Bibliografia

Abis S., Il ‘ furor melancholicus’ nella cultura giuridica di età moderna. Osservazioni e ipotesi di ricerca, «Historia et ius. Rivista di storia giuridica dell’eta medievale e moderna» 7/2015, s. 1-12.
Google Scholar

Amielańczyk K., ‘Crimina legitima’ w rzymskim prawie publicznym, Lublin 2013.
Google Scholar

Amielańczyk K., Czy kontratyp obrony koniecznej ma rzymską tradycję? W poszukiwaniu przesłanek dopuszczalności prawa do samoobrony w rzymskim prawie karnym, [w:] ‘Quid leges sine moribus’? Studia nad prawem rzymskim dedykowane Profesorowi Markowi Kuryłowiczowi w 65. rocznicę urodzin oraz 40-lecie pracy naukowej, red. K. Amielańczyk, Lublin 2009, s. 51-72.
Google Scholar

Amielańczyk K., ‘Lex Cornelia de sicariis et veneficis’. Ustawa Korneliusza Sulli przeciwko nożownikom i trucicielom, Lublin 2011.
Google Scholar

Amielańczyk K., Rzymskie prawo karne w reskryptach cesarza Hadriana, Lublin 2006. Boari M., ‘Qui venit contra iura’: il ‘ furiosus’ nella criminalistica dei secoli XV e XVI, Milano 1983.
Google Scholar

Bolechała F., Wspólne drogi psychiatrii i medycyny sądowej – historia i rozwój pojęcia niepoczytalności od czasów antycznych po współczesne, «Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii» 59/2009, s. 300-308.
Google Scholar

Buyken T., Das römische Recht in den Constitutionen von Melf, Köln-Opladen 1960. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-322-98828-7
Google Scholar

Calabritto M., ‘Furor’ melancolico tra teoria e practica legale, «Studi Storici» 51.1/2010, s. 113-135.
Google Scholar

Conte E., Mayali L., Pasciuta B., Constitution, [w:] A Cultural History of Law in the Middle Ages, red. E. Conte, L. Mayali, London 2019, s. 23-44. DOI: https://doi.org/10.5040/9781474206617.ch-003
Google Scholar

Cloud J.D., ‘Parricidium’: from the ‘lex Numae’ to the ‘lex Pompeia de parricidiis’, «ZSS» 88/1971, s. 1-66. DOI: https://doi.org/10.7767/zrgra.1971.88.1.1
Google Scholar

Die Konstitutionen Friedrichs II. für das Königreich Sizilien, Monumenta Germaniae Historica. Constitutiones et Acta Publica Imperatorum et Regum, ed. W. Stürner, Wiesbaden 2020.
Google Scholar

Dilcher H., Die sizilische Gesetzgebung Friedrichs II, eine Synthese von Tradition und Erneuerung, «Vorträge und Forschungen. Herausgegeben vom Konstanzer Arbeitskreis für mittelalterliche Geschichte» 16/1974, s. 23-41.
Google Scholar

Duggan L.G., Armsbearing and the Clergy in the History and Canon Law of Western Christianity, Woodbridge 2013.
Google Scholar

Fabrega H., Psychiatric Stigma in the Classical and Medieval Period: A Review of the Literature, «Comprehensive Psychiatry» 31.4/1990, s. 289-306. DOI: https://doi.org/10.1016/0010-440X(90)90036-R
Google Scholar

Ferrini C., Diritto penale romano. Teorie generali, Milano 1899.
Google Scholar

Garofalo A., Pojęcia i żywotność rzymskiego prawa karnego, «Zeszyty Prawnicze» 3.1/2003, s. 7-41. DOI: https://doi.org/10.21697/zp.2003.3.1.01
Google Scholar

Gouron A., Montazel L., La date de la mort de Placentin: Une fausse certitude, «Legal History Review» 61.4/1993, s. 481-492. DOI: https://doi.org/10.1163/157181993X00024
Google Scholar

Giuffré V., La repressione criminale nell’esperienza romana, Napoli 1998.
Google Scholar

Isotton R., ‘Crimen in itinere’. Profili della disciplina del tentativo dal diritto comune alle codifcazioni penali, Milano 2006.
Google Scholar

Jońca M., ‘Parricidium’ w prawie rzymskim, Lublin 2008.
Google Scholar

Jońca M., ‘Telum manu fugit’ jako ustawowa przenośnia nieumyślnego zabójstwa w średniowiecznym prawie kanonicznym. Uwagi na marginesie ewolucji teorii winy w prawie karnym, [w:] Prawo karne i polityka w państwie rzymskim, red. K. Amielańczyk, A. Dębiński, D. Słapek, Lublin 2015, s. 71-85.
Google Scholar

Kantorowicz H., Te Poetical Sermon of a Mediaeval Jurist. Placentinus and his ‘Sermo de Legibus’, «Journal of the Warburg Institute» 2.1/1938, s. 22-41. DOI: https://doi.org/10.2307/750022
Google Scholar

Katajala-Peltomaa S., Niiranen S., Perspectives to Mental (Dis)Order in Later Medieval Europe, [w:] Mental (Dis)Order in Later Medieval Europe, red. S. Katajala-Peltomaa, S. Niiranen, Leiden-Boston 2014, s. 1-20. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004269743_002
Google Scholar

Klementowski M.L., Odpowiedzialność nieletniego w średniowiecznych prawach Europy, [w:] Postępowanie z nieletnimi. Orzekanie i wykonywanie środków wychowawczych i poprawczych, red. T. Bojarski, Lublin 1988, s. 20-37.
Google Scholar

Lanza C., Ricerche su ‘ furiosus’ in diritto romano, Roma 1990. Laurent-Bonne N., ‘Dormiens comparatur furioso’: Les origines canoniques de l’irresponsabilité pénale du dormeur, «Zeitschrif der Savigny Stifung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung» 100/2014, s. 153-177. DOI: https://doi.org/10.7767/zrgka-2014-0107
Google Scholar

Lebigre A., Quelques aspects de la responsabilité pénal en droit romain classique, Paris 1967.
Google Scholar

Leksykon rzymskiego prawa karnego. Podstawowe pojęcia, red. M. Jońca, Warszawa 2022.
Google Scholar

Lenel O., Palingenesia iuris civilis, I, Lipsiae 1889.
Google Scholar

Loska E., Zagadnienie obrony koniecznej w rzymskim prawie karnym, Warszawa 2011.
Google Scholar

Myrcha, Problem winy w karnym ustawodawstwie kanonicznym (ciąg dalszy), «Prawo Kanoniczne» 15.1-2/1972, s. 141-205. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.1972.15.1-2.04
Google Scholar

Nardi E., Squilibrio e defcienza mentale in diritto romano, Milano 1983.
Google Scholar

Niese H., Die Gesetzgebung der Normannischen Dynastie im Regnum Siciliae, Halle 1910.
Google Scholar

Nogrady A., Römisches Strafrecht nach Ulpian. Buch 7 bis 9 De ofcio proconsulis, Berlin 2006. DOI: https://doi.org/10.3790/978-3-428-52257-6
Google Scholar

Parlopiano B.T., Madmen and Lawyers: Te Development and Practice of the Jurisprudence of Insanity in the Middle Ages, Washington D.C. 2013 (niepubl. rozprawa doktorska).
Google Scholar

Patkaniowski M., Wina i kara. Elementy rzymskie i germańskie w prawie karnym statutów miast włoskich, Kraków 1939.
Google Scholar

Pastuszko M., Nieprawidłowości i przeszkody do święceń, «Prawo Kanoniczne» 50.3-2/2007, s. 117-227. DOI: https://doi.org/10.21697/pk.2007.50.3-4.06
Google Scholar

Pavón P., ‘Furiosus in carcerem’ (Ulp. 7 de oﬀ. proc., D. 1.18.13.1), «Habis» 31/2000, s. 261-266.
Google Scholar

Pennington K., Enrico da Susa, detto l’Ostiense (Hostiensis, Henricus de Segusio o Segusia), [w:] Dizionario biografco degli Italiani, XLII, Roma 1993, s. 758-763.
Google Scholar

Pennington K., ‘Moderamen inculpatae tutelae’: Te Jurisprudence of a Justifable Defense, «Rivista Internazionale di Diritto Comune» 24/2013, s. 27-55.
Google Scholar

Pennington K., Te Birth of the ‘Ius commune’: King Roger II’s Legislation, «Rivista Internazionale di diritto commune» 17/2006, s. 1-40.
Google Scholar

Pertile A., Storia del diritto italiano, V, Storia del diritto penale, Torino 1892.
Google Scholar

Pifferi M., Generalia delictorum. Il Tractatus criminalis di Tiberio Deciani e la “Parte generale” di diritto penale, Milano 2006.
Google Scholar

Racz-Suchecka M., Niepoczytalny sprawca przestępstwa. Rozwój instytucji w prawie angielskim, «Czasopismo Prawno-Historyczne» 65.2/2013, s. 229-242. DOI: https://doi.org/10.14746/cph.2013.65.2.11
Google Scholar

Rizzelli G., Il furor di Elio Prisco: Macer 2 iud. publ. D. 1.18.14, [w:] Studi per Giovanni Nicosia, VI, Milano 2007, s. 497-506.
Google Scholar

Rizzelli G., Intelletto, volontà e crimine nella cultura giuridica romana del principato, «Rivista di Diritto Romano» 20/2020, s. 73-118.
Google Scholar

Ruggiero G., Marco Bori. Qui vent contra iura: Il furiosus nella criminalistica dei secoli XV e XVI. (Universitá di Macerata, Pubblicazioni della Facoltá di Giurisprudenza, second series, number 35.) Milan: Giuﬀrè. 1983. Pp. 164. L. 9,000, «Te American Historical Review» 10/1984, s. 1106.
Google Scholar

Savigny F.C. von, Histoire du droit romain au Moyen-Age, IV, tłum. na j. francuski Ch. Guenoux, Paris 1839.
Google Scholar

Sorice R., La rilevanza penale della colpa nel Medioevo. Ricerche sulla Doctrina Bartoli, «Rivista Internazionale di Diritto Comune» 31/2020, s. 199-229.
Google Scholar

Sorice R., ‘Voluntas et propositum distinguunt malefcia’. L’emersione della responsabilità soggettiva nell’età del diritto commune, [w:] Concorso di persone nel reato e pratiche discorsive dei giuritsti. Un contributo interdisciplinare, red. R. Sorice, Bologna 2013, s. 43-53.
Google Scholar

Spruit J.P., Te Penal Conceptions of the Emperor Marcus Aurelius in Respect of Lunatics: Reﬂections on D.1,18,14, «International Journal of Law and Psychiatry» 21.4/1998, s. 315-333. DOI: https://doi.org/10.1016/S0160-2527(98)00030-2
Google Scholar

Tourtoulon P. de, Placentin, La vie. Les ouvres, Paris 1896.
Google Scholar

Trenchard-Smith M., Insanity, Exculpation and Disempowerment in Byzantine Law, [w:] Madness in Medieval Law and Custom, red. W. Turner, Leiden 2010, s. 39-55. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004187443_004
Google Scholar

Vinogradoff P., Roman Law in Mediaeval Europe, Oxford 1961.
Google Scholar

Wright E.A., Medieval Attitudes Towards Mental Illness, «Bulletin of the History of Medicine» 7.3/1939, s. 352-356.
Google Scholar

Zechbauer F., Das mittelalterliche Strafrecht Siziliens nach Friedrichs II. Constitutiones regni siciliae und den sizilischen Stadtrechten: mit einem Excurse über Herkunf und Wesen des sizilischen Inquisitionsverfahrens, Berlin 1908.
Google Scholar

Starodruki
Google Scholar

Albericus de Rosate, In primam partem ﬀ. novi commentaria, Venetiis 1585.
Google Scholar

Angelus Aretinus, Tractatus de malefciis, Venetiis 1558.
Google Scholar

Azo Portius, Svmma Azonis, siue locvples ivris civilis thesavrvs, Venetiis 1610.
Google Scholar

Baldus degli Ubaldi, Consiliorum siue Responsorum, Venetiis 1580.
Google Scholar

Constitutiones Regni Siciliae, Neapoli 1552.
Google Scholar

Corpus Iuris Canonici, vol. 3, Romae 1582.
Google Scholar

Corpus Iuris Civilis Iustinianei. Tomus hic Primus Digestum Vetus continet, ed. D. Gothofredus, Lugduni 1627.
Google Scholar

Henricus de Segusia, Summa Aurea, Lugduni 1597.
Google Scholar

Jacobus de Belviso, Practica iudiciaria in criminalibus, Lugduni 1515.
Google Scholar

Nicolaus de Tudeschis, Glossae Clementinae, Venetiis 1496.
Google Scholar

Placentinus, In codicis Dn. Iustiniani Sacratissimi Principis Ex Repetita Praelectione Libros IX Summa, Moguntiae 1536.
Google Scholar

Tractatus diversi super malefciis, Venetiis 1560.
Google Scholar