Abstrakt

W polskim ustawodawstwie karnym tradycyjnie wyróżnia się dwie zasadnicze formy (stopnie) strony podmiotowej czynu zabronionego (przestępstwa): umyślność oraz nieumyślność. Normatywna granica między nimi, mająca bardzo duże znaczenie praktyczne, jest wyjątkowo stabilna – od czasów kodeksu karnego z 1932 r. kolejne ustawy karne wyznaczają ją na tym samym poziomie. W ramach prac studialnych prowadzonych w Ministerstwie Sprawiedliwości w latach 2016-2017 doszło do sformułowania założeń bardzo znacznego poszerzenia zakresu umyślności. Cel ten planowano osiągnąć przez dodanie do kodeksu karnego art. 9 § 1a, który miałby wprowadzić nową, trzecią postać umyślności (obok dotychczasowych: zamiaru bezpośredniego i zamiaru ewentualnego). Przedmiotem opracowania jest krytyczna analiza wspomnianego pomysłu znacznego obniżeniu progu umyślności oraz omówienie praktycznych konsekwencji, jakie pociągnęłoby za sobą wdrożenie takiego rozwiązania. Autor szczegółowo rozważa zakres proponowanej nowej postaci umyślności, w szczególności wskazuje kategorie przypadków, w których jej wprowadzenie przekształcałoby dzisiejsze przestępstwa nieumyślne w przestępstwa umyślne. Oceniając omawiany pomysł rozszerzenia zakresu umyślności, autor odsłania jego zasadniczą wadę – dotychczasowa granica między umyślnością a nieumyślnością dobrze odwzorowuje istotną z etycznego i moralnego punktu widzenia różnicę między tym, co określa się jako działanie z (wystarczającym) rozeznaniem, a tym, co uważa się za działanie bez (należytego) rozeznania. Żadne racje kryminalno-polityczne ani tym bardziej etyczno-aksjologiczne nie uzasadniają zerwania wspomnianej relacji odwzorowania, a do tego prowadziłoby rozszerzenie zakresu umyślności przewidziane w rozważanym projekcie art. 9 § 1a k.k.