Realizm naukowy wobec zmiany teorii w nauce

Janina Buczkowska

doi:10.21697/spch.2020.56.3.01

Opublikowane: 2020-09-30

Tom 56 Nr 3 (2020)

Realizm naukowy wobec zmiany teorii w nauce

Janina Buczkowska

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.3.01

Abstrakt

Ważnym elementem współczesnej dyskusji pomiędzy realizmem i antyrealizmem naukowym jest próba nadania realistycznej interpretacji historycznemu faktowi zmiany teorii w nauce. Fakt ten według L. Laudana podważa nie tylko najważniejszy argument na rzecz realizmu naukowego, ale i najważniejsze tezy tego stanowiska. Argumentem kwestionowanym przez Laudana jest twierdzenie H. Putnama, że ogromny sukces nauki w przewidywaniu zjawisk i rozwijaniu nowych technologii świadczy przynajmniej o aproksymacyjnej prawdziwości teorii naukowych. Laudan wykazuje jednak fakty z historii nauki, gdy odnoszące sukces teorie okazywały się z biegiem czasu fałszywe. Powiązany z tym argument przeciwko realizmowi, zwany pesymistyczną indukcją (PI), głosi, iż skoro przeszłe teorie, które odniosły sukces, okazywały się fałszywe z perspektywy nowszych, to także obecne odnoszące sukces teorie mogą okazać się w przyszłości fałszywe. Podważa to tezę odnośnie związku sukcesu teorii z jej aproksymacyjną prawdziwością. Ważnym wyzwaniem dla realizmu naukowego staje się zatem uzgodnienie jego tez z faktem zmiany teorii w nauce. Najbardziej znaczących rozwiązań tego problemu dostarcza realizm strukturalny zaproponowany przez J. Worralla i semirealizm A. Chakrawarttiego. Oba stanowiska przyjmują tę samą strategię obrony realizmu, zwaną divide et impera, uznającą, że nie całe teorie, lecz tylko ich fragmenty bezpośrednio związane z sukcesem spełniają tezy realizmu. Realizm naukowy w tych sformułowaniach zostaje w znacznym stopniu ograniczony i osłabiony. Celem artykułu jest przedstawienie tych rozwiązań i pokazanie z jednej strony realistycznych odpowiedzi na argument PI, jakich dostarczają te stanowiska, z drugiej ograniczeń, jakie z nich wynikają dla realizmu naukowego. Osłabiona wersja realizmu, jaką one proponują, również nie jest wolna od istotnych trudności, na jakie musi odpowiedzieć zarówno realizm strukturalny, jak i semirealizm. Identyfikacja tych trudności może stanowić wskazówkę dla dalszego rozwoju stanowiska realistycznego.

--------------

Zgłoszono: 05/02/2020. Zrecenzowano: 11/03/2020. Zaakceptowano do publikacji: 24/03/2020

Słowa kluczowe:

realizm naukowy, realizm konwergentny, realizm strukturalny, semirealizm, aproksymacyjna prawda, strategia divide et impera

Inne teksty tego samego autora

Janina Buczkowska, Realizm strukturalny a problem reprezentacji w nauce w kontekście sporu o realizm naukowy , Studia Philosophiae Christianae: Tom 56 Nr 4 (2020)
Janina Buczkowska, SOME REMARKS CONCERNING THE REFERENCE OF MENTAL AND LANGUAGE REPRESENTATIONS , Studia Philosophiae Christianae: Tom 56 Nr S1 (2020)
Janina Buczkowska, Znaczenie językowe i kontekst z perspektywy kontekstualizmu i minimalizmu semantycznego , Studia Philosophiae Christianae: Tom 52 Nr 2 (2016)
Janina Buczkowska, Jan Krokos, Anna Lemańska, Adam Świeżyński, Czy fizyka wskazuje na istnienie transcendencji? Dyskusja wokół książki "Fizyk w jaskini światów" , Studia Philosophiae Christianae: Tom 59 Nr 2 (2023)
Janina Buczkowska, Poznawcza geneza języka a informacyjna struktura znaczenia , Studia Philosophiae Christianae: Tom 51 Nr 4 (2015)
Janina Buczkowska, Pojęcie reprezentacji mentalnych a problem intencjonalności w ujęciu teleosemantyki , Studia Philosophiae Christianae: Tom 55 Nr 4 (2019)
Janina Buczkowska, Relacje między następującymi po sobie teoriami a sposoby odpowiedzi realizmu naukowego na zarzut pesymistycznej indukcji , Studia Philosophiae Christianae: Tom 57 Nr 2 (2021)
Janina Buczkowska, Reguły użycia wyrażeń i normatywność znaczenia , Studia Philosophiae Christianae: Tom 53 Nr 4 (2017)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Buczkowska, J. (2020). Realizm naukowy wobec zmiany teorii w nauce. Studia Philosophiae Christianae, 56(3), 5–30. https://doi.org/10.21697/spch.2020.56.3.01

Cited by / Share

Bibliografia

Boyd R.N., On the Current Status of the Issue of Scientific Realism, Erkenntnis 19(1983)1-3, 45-90. DOI: https://doi.org/10.1007/BF00174775
Google Scholar

Chakravartty A., Semirealism, Studies in History and Philosophy of Sciences 29(1998)3, 391-408. DOI: https://doi.org/10.1016/S0039-3681(98)00013-2
Google Scholar

Chakravartty A., Truth and Representation in Science: Two Inspirations from Art, w: Beyond Mimesis and Convention: Representation in Art and Science, red. R. Frigg, M. Hunter, Springer, Dordrecht 2010, 33-50. DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-481-3851-7_3
Google Scholar

Doppelt G., From Standard Scientific Realism and Structural Realism to Best Current Theory Realism, Journal for General Philosophy of Science 42(2011)2, 295-316. DOI: https://doi.org/10.1007/s10838-011-9167-8
Google Scholar

Fahrbach L., How the Growth of Science Ends Theory Change, Synthese 180(2011)2, 139-155. DOI: https://doi.org/10.1007/s11229-009-9602-0
Google Scholar

Grobler A., Metodologia nauk, Wydawnictwo Aureus – Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
Google Scholar

Grobler A., Prawda a względność, Wydawnictwo Aureus, Kraków 2000.
Google Scholar

Hacking I., Eksperymentowanie a realizm naukowy, tłum. z ang. D. Sobczyńska, w: Spór o realizm naukowy, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław, 29-65.
Google Scholar

Howson C., Exhuming the No Miracles Argument, Analysis 73(2013)2, 205-211. DOI: https://doi.org/10.1093/analys/ant012
Google Scholar

Howson, C., Hume’s Problem: Induction and the Justification of Belief, The Clarendon Press, Oxford 2000. DOI: https://doi.org/10.1093/0198250371.001.0001
Google Scholar

Jodkowski K., Teza o niewspółmierności w ujęciu Thomasa Kuhna i Paula Feyerabenda, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1984.
Google Scholar

Kotowski M., O rozwoju realizmu naukowego jako selektywnego sceptycyzmu, Filozofia Nauki 22(2014)3, 105-123.
Google Scholar

Kotowski M., Realizm zreformowany. Filozofia Iana Hackinga a spór o status poznawczy wiedzy naukowej, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2016.
Google Scholar

Kuhn T.S., Struktura rewolucji naukowych, tłum. z ang. H. Ostromęcka, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001.
Google Scholar

Laudan L., Obalenie realizmu konwergentnego, tłum. z ang. M. Kotowski w: Spór o realizm naukowy, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2018, 29-65.
Google Scholar

Lyons D.T., Four Challenges to Epistemic Scientific Realism – and the Socratic Alternative, Spontaneous Generations: A Journal for the History and Philosophy of Science 9(2018)1, 146-150. DOI: https://doi.org/10.4245/sponge.v9i1.26993
Google Scholar

Musgrave A., Ostateczny argument za realizmem naukowym, tłum. z ang. M. Kotowski, w: Spór o realizm naukowy, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2018, 89-116.
Google Scholar

Park S., On Treating Past and Present Scientific Theories Differently, Kriterion 31(2017)1, 63-76. DOI: https://doi.org/10.1515/krt-2017-310105
Google Scholar

Post H., Correspondence, invariance and heuristics, Studies in History and Philosophy of Science 2(1971)3, 213-255. DOI: https://doi.org/10.1016/0039-3681(71)90042-2
Google Scholar

Psillos S., Knowing the Structure of Nature, Palgrave McMillan, New York 2009. DOI: https://doi.org/10.1057/9780230234666
Google Scholar

Psillos S., Scientific Realism: How Science Tracks Truth, Routledge, London 1999.
Google Scholar

Putnam H., What is Mathematical Truth?, w: Mathematics, Matter and Method, Collected Papers, Vol. 2, Cambridge University Press, Cambridge1975, 60-78.
Google Scholar

Saatsi J., Grasping at Realist Straws, Metascience 18(2009)3, 355-362. DOI: https://doi.org/10.1007/s11016-009-9299-1
Google Scholar

Saatsi J., Reconsidering the Fresnel-Maxwell theory shift: how the realist can have her cake and EAT it too, Studies in History and Philosophy of Science 36(2005)3, 509-538. DOI: https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2005.07.007
Google Scholar

Stanford P.K., Catastrophism, Uniformitarianism, and a Scientific Realism Debate. That Makes a Difference, Philosophy of Science 82(2015)5, 867-878. DOI: https://doi.org/10.1086/683325
Google Scholar

Suppe F., The Semantic Conception of Theories and Scientific Realism, University of Illinois Press, Urbana 1989.
Google Scholar

Van Fraassen B.C., The Scientific Image, Oxford University Press, Oxford 1980. DOI: https://doi.org/10.1093/0198244274.001.0001
Google Scholar

Van Frassen B.C., Representation: The problem for Structuralism, Philosophy of Science 73(2006)5, 536-547. DOI: https://doi.org/10.1086/518323
Google Scholar

Vickers P., Understanding the Selective Realist Defence Against the PMI, Synthese 194(2017)9, 3221-3232. DOI: https://doi.org/10.1007/s11229-016-1082-4
Google Scholar

Worrall J., Miracles and Models: Why Reports of the Death of Structural Realism May Be Exaggerated, Royal Institute of Philosophy Supplements 61(2007)10, 125-154. DOI: https://doi.org/10.1017/S1358246100009772
Google Scholar

Worrall J., Realizm strukturalny. To co najlepsze z dwóch światów, tłum. z ang. M. Kotowski w: Spór o realizm naukowy, red. M. Kotowski, Oficyna Naukowa PFF, Wrocław 2018, 145-175.
Google Scholar

Wray K.B., Pessimistic Induction and the Exponential Growth of Science Reassessed, Synthese 190(2013)18, 4321-4330. DOI: https://doi.org/10.1007/s11229-013-0276-2
Google Scholar