O regułach prawnych w Egipcie rzymskim, albo jak rodzi się reguła?

Jakub Urbanik

doi:10.21697/zp.2020.20.4.06

Opublikowane: 2020-12-15

Tom 20 Nr 4 (2020)

O regułach prawnych w Egipcie rzymskim, albo jak rodzi się reguła?

Jakub Urbanik

Zeszyty Prawnicze

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zp.2020.20.4.06

Abstrakt

Reguły prawne, ich treść, pochodzenie i zakres stosowania cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem badaczy. W ostatnich dekadach temat ten, tradycyjnie przedmiot uwagi największych przedstawicieli naszej dyscypliny, brany jest na warsztat jeszcze częściej niż niegdyś. To nowe wzmożenie badawcze wynika z odwiecznego poszukiwania sensu naszej dyscypliny: a reguły prawne, z ich atrakcyjną łacińską postacią (nawet jeśli w formie często samym Rzymianom nieznanej), zdają się przydawać nowe tchnienie użyteczności prawu rzymskiemu w XXI w. Jawi się ono współczesnym jako rezerwuar powszechnie obowiązujących, a jednocześnie zrozumiałych reguł – norm. Przy okazji, te chwytliwe cytaty, gotowe do użycia w codziennym dyskursie przez współczesnych prawników, dowodzić mają, jak użyteczni i istotni być możemy dla współczesności. W prezentowanym eseju zajmuję się próbą rekonstrukcji dróg powstawania takich reguł, które do naszych czasów dotarły najczęściej odarte ze swego oryginalnego kontekstu. W tym celu przedstawiam dokumenty procesowe z Egiptu rzymskiego (protokoły postępowań, wyroki oraz decyzje sędziów, a także petycje stron). Znajdujemy w nich cytowane często w lakonicznej, epigramatycznej formie prawa (nomoi) czy też wcześniejsze decyzje jurysdykcyjne. Takie kategoryczne stwierdzenia, poddane „regulalizacji” przepisy prawa strony przywołują, chcąc jakby związać władzę sądową, by wydała pomyślne im rozstrzygnięcie. W tekście przedstawiam zatem użycia i nadużycia tak rozumianych reguł, szczegółowo zajmując się P. Oxy. II 237, P. Oxy.
XLII 3015 oraz SB XIV 12139.

Słowa kluczowe:

reguła prawa; papirologia prawnicza; Dionizja, proces rzymski.

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Urbanik, J. (2020). O regułach prawnych w Egipcie rzymskim, albo jak rodzi się reguła?. Zeszyty Prawnicze, 20(4), 111–148. https://doi.org/10.21697/zp.2020.20.4.06

Cited by / Share

Bibliografia

Alonso J.L., § 8 Teil 1. Papyrologische Quellen, [w:] J.L. Alonso, U. Babusiaux, Papyrologische und epigraphische Quellen, § 65-66 (wraz z literaturą w przyp. 157), [w:] Handbuch des römischen Privatrechts, red. U. Babusiaux, Ch. Baldus, W. Ernst, F.S. Meissel, J. Platschek, Th. Rüfner (w druku).
Google Scholar

Alonso J.L. The Status of Peregrine Law in Roman Egypt: „Customary law” and Legal Pluralism in the Roman Empire, «JJurP» 43/2013, s. 351-404.
Google Scholar

Bastianini G., Lista dei prefetti d’Egitto dal 30a al 299p, «ZPE» 17/1975, s. 263-328.
Google Scholar

Canevaro M., The Documents in the Attic Orators Laws and Decrees in the Public Speeches of the Demosthenic Corpus, Oxford 2013.
Google Scholar

Cascione C., Masi Doria C., Nitsch C. (red.), ‘Regulae iuris’ Ipotesi di lavoro tra storia e teoria del diritto, Napoli 2016.
Google Scholar

Chalon G., L’Édit De Tiberius Julius Alexander (Bibliotheca Helvetica Romana, V), Olten 1964.
Google Scholar

Corbino A., Caso, diritto e ‘regula’ Limiti della funzione normativa del caso deciso nella versione romana, [w:] ‘Regulae iuris’ Ipotesi di lavoro tra storia e teoria del diritto, red. C. Cascione, C. Masi Doria, C. Nitsch, Napoli 2016, s. 35-76.
Google Scholar

Daube D., Zur Palingenesie einiger Klassikerfragmente, «ZSS» 76/1959, s. 149-264.
Google Scholar

Finkenauer Th., Le ‘regulae iuris’ come strumenti mnemotecnici, «Index» 43/2015, s. 15-21.
Google Scholar

Giuffré V., ‘Regulae iuris’ Prospettive di approfondimenti, [w:] ‘Regulae iuris’ Ipotesi di lavoro tra storia e teoria del diritto, red. C. Cascione, C. Masi Doria, C. Nitsch, Napoli 2016, s. 5-20.
Google Scholar

Hermann J., Zum Edikt des Präfekten Gaius Avidius Heliodorus, «ZSS» 92/1975, s. 260-266.
Google Scholar

Husson G., Οἰκία Le vocabulaire de la maison privée en Égypte d’après les papyrus grecs, Paris 1983.
Google Scholar

Husson G., Autour des maisons d’Égypte: Papyrologica, «CdE» 50/1975, s. 207-214.
Google Scholar

Jördens A., Die Strafgerichtsbarkeit des Praefectus Aegypti, [w:] Recht haben und Recht bekommen im Imperium Romanum Das Gerichtswesen der römischen Kaiserzeit und seine dokumentarische Evidenz Ausgewählte Beiträge einer Serie von drei Konferenzen an der Villa Vigoni in den Jahren 2010 bis 2012, red. R. Haensch, «JJurP Suppl.» 24/2016, s. 89-163.
Google Scholar

Jones Ch, Juristes romains dans l’Orient grec, «Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres» 151-3/ 2007, s. 1331-1359.
Google Scholar

Kacprzak A., ‘Regulae et maximae’, [w:] Le droit romain et le monde contemporain Mélanges à la memoire de Henryk Kupiszewski, red. W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Varsovie 1996, s. 145-161.
Google Scholar

Kacprzak A., Krzynówek J., Wołodkiewicz W., ‘Regulae iuris’. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej2, Warszawa 2006, s. 1-15.
Google Scholar

Katzoff R., Precedents in the Courts of Roman Egypt, «ZSS» 89/1972, s. 256-292.
Google Scholar

Kreuzsaler Cl., Urbanik J., Humanity and Inhumanity of Law. The Case of Dionysia, «JJurP» 38/2008, s. 119-155. Krzynówek J., Wołodkiewicz W., Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, Warszawa 2001.
Google Scholar

Kunkel W., Die römischen Juristen Herkunf und soziale Stellung2, Köln-Weimar-Wien 2001.
Google Scholar

Kupiszewski H., ‘Regulae iuris’, [w:] Prawo rzymskie i współczesność, Warszawa 1988, s. 131-175.
Google Scholar

Liebs D., Die Herkunft der „Regel ‘bis de eadem re ne sit actio’, «ZSS» 84/1967, s. 104-132.
Google Scholar

Mélèze Modrzejewski J., Loi et coutume dans l’Égypte grecque et romaine. Les facteurs de formation du droit en Égypte d’Alexandre le Grand à la conquête arabe, «JJurP Suppl.» 21/2014).
Google Scholar

Nörr D., Spruchregel und Generalisierung, «ZSS» 89/1972, s. 18-93.
Google Scholar

Platschek J., Nochmals zur Petition der Dionysia (P Oxy. ii 237)’, «JJurP» 45/2015, s. 145-163.
Google Scholar

Purpura G., Il giurista e l’avvocato Nomikoi e rhetores in CPR I, 18, «Minima Epigraphica et Papyrologica» 7-8/2004-2005, s. 269-278.
Google Scholar

Rupprecht H.-A., ‘Τῶν Αἰγυπτίων νόμοι’, [w:] When West Met East Te Encounter of Greece and Rome with the Jews, Egyptians, and Others (Festschrift R Katzoﬀ), Trieste 2016, s. 255-268 (= Beiträge zur juristischer Papyrologie Kleine Schrifen [red. A. Jördens], Stuttgart 2017, n° 32, s. 336-345.
Google Scholar

Rupprecht H.-A., „Zu Voraussetzungen, Umfang und Herkunf des Vorkaufsrechts der Gemeinschafer nach den Papyri”, Symposion 1979 Vorträge zur griechischen und hellenistischen Rechtsgeschichte (Ägina, 3 -7 September 1979), Köln-Wien 1983, s. 287-301 (= Beiträge zur juristischer Papyrologie, s. 39-50).
Google Scholar

Rupprecht H.-A., Zum Vorkaufsrecht der Gemeinschafer nach den Papyri, [w:] Scritti in onore di Orsolina Montevecchi, Bologna 1981, s. 335-342 (= Beiträge zur juristischer Papyrologie, s. 31-38).
Google Scholar

Schmidlin B., Die römischen Rechtsregeln: Versuch einer Typologie, Köln-Wien 1970.
Google Scholar

Schmidt H., Einﬂuß der Rhetorik auf die Gestaltung der richterlichien Entscheidungen in den Papyri, «JJurP» 4/1950, s. 165-177.
Google Scholar

Seidl E., Nachgiebiges oder zwingend Erbrecht in Ägypten, «SDHI» 40/1974, s. 99-110.
Google Scholar

Stein P., ‘Regulae iuris’. From Juristic Rules to legal Maxims, Edinburgh 1966.
Google Scholar

Strassi S., Prassi giuridico-amministrativa nella χώρα egiziana: fra ‘lex romana’ e diritto locale, [w:] Recht haben und Recht bekommen im Imperium Romanum Das Gerichtswesen der römischen Kaiserzeit und seine dokumentarische Evidenz Ausgewählte Beiträge einer Serie von drei Konferenzen an der Villa Vigoni in den Jahren 2010 bis 2012, red. R. Haensch, «JJurP Suppl.» 24/2016, s. 213-239.
Google Scholar

Taubenschlag R., The Legal Profession in Greco-Roman Egypt, [w:] ‘Opera Minora’, II, Warsaw 1958, s. 161-165 (= Festschrift F Schulz, II, Weimar 1951, s. 189-192).
Google Scholar

Taubenschlag R., Νόμος in the Papyri, «JJurP» 2/1948, s. 67-73 (=‘Opera minora’, II, Warszawa 1959, s. 107-114).
Google Scholar

Urbanik J., Nomikoi in (and out of) the Roman Courts, «JJurP» 50/2020 (w druku).
Google Scholar

Urbanik J., D. 24.2.4: …‘Pater tamen eius nuntium mittere posse’: l’inﬂusso della volontà del padre sul divorzio dei sottoposti, [w:] Εὐεργεσίας χάριν. Studies Presented to Benedetto Bravo and Ewa Wipszycka by Their Disciples («JJurP Suppl.» 1/2002), red. T. Derda, J. Urbanik, M. Węcowski, s. 293-336.
Google Scholar

Urbanik J., Józef ‘apud gentes’. On Status and Law between the Centre and Periphery, «JJurP» 49/2019, s. 324-331.
Google Scholar

Winkel L., The Role of General Principles in Roman Law, «Fundamina» 2(1)/1996, s.103-120.
Google Scholar

Wołodkiewicz W., Le ‘regulae iuris’ latine nella pratica giudiziaria e nell’architettura forense in Polonia, [w:] ‘Regulae iuris’ Ipotesi di lavoro tra storia e teoria del diritto, red. C. Cascione, C. Masi Doria, C. Nitsch, Napoli 2016, s. 189-200.
Google Scholar

Wołodkiewicz W., Łacińskie paremie prawne w orzecznictwie sądów polskich, [w:] J. Krzynówek, W. Wołodkiewicz, Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, Warszawa 2001, s. 7-30.
Google Scholar

Youtie H.C., P Mich Inv 148, Verso: Te Rule of Precedent, «ZPE» 27/1977, s. 124-137.
Google Scholar