Legal Consequences of the Prohibition on Widows’ Remarriage in Roman Law

Piotr Niczyporuk; Piotr Kołodko

doi:10.21697/zp.2018.18.3.06

Opublikowane: 2018-11-16

Tom 18 Nr 3 (2018)

LE CONSEGUENZE LEGALI DEL DIVIETO DI NOZZE PER UNA VEDOVA NEL DIRITTO ROMANO

Piotr Niczyporuk , Piotr Kołodko

Zeszyty Prawnicze

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.21697/zp.2018.18.3.06

Abstrakt

Skutki prawne zakazu zawierania małżeństw wdowom w prawie rzymskim

Streszczenie

W okresie archaicznym pogwałcenie zakazu odnoszącego się do żałoby było czynnością określoną jako nefas i dlatego miała tutaj zastosowanie sankcja prawa sakralnego. Wdowa powinna była złożyć ofiarę ekspiacyjną zwaną piaculum, którą była bovis feta. Norma sakralno-obyczajowa doznawała przeobrażeń i przekształciła się w ius. Zakaz zawarcia ponownego małżeństwa przez wdowę w okresie tempus lugendi był postrzegany w epoce przedklasycznej przede wszystkim przez pryzmat sankcji ius civile. Zachodziła bowiem obawa co do ojcostwa przyszłego potomstwa, które urodziłaby owdowiała kobieta. W tekście edictum perpetuum zostały wymienione osoby, które podlegały infamii w przypadku złamania zakazu secundae nuptiae wdowy po śmierci męża. Nie mogły one działać postulare pro aliis ani też występować jako procurator lub cognitor. Pretorska infamia pociągała za sobą niemożność ustanawiania tych zastępców procesowych.

Epoka klasyczna przyniosła zasadnicze zmiany w kwestii secundae nuptiae. Cesarz August, pomimo że zachęcał do zawierania powtórnych związków małżeńskich, to jednak w swoich ustawach pozostawił wdowie pewien okres (vacatio) w czasie którego mogła ona powstrzymać się od powtórnego małżeństwa. Regulacje te miały swój związek z żałobą a przede wszystkim były próbą okazania przez cesarza szacunku dla univira. Cesarz August utrzymał w mocy przepisy, które okrywały niesławą osoby naruszające zakaz powtórnego małżeństwa wdowy po śmierci męża. Aktualność tych regulacji spowodowała, że stały się przedmiotem komentarzy jurystów, chociażby ze względu konieczność uniknięcia niepewności co do ojcostwa przyszłego potomstwa, które urodziłaby owdowiała kobieta. Unormowania mogą też świadczyć o tym, że ich twórcom przyświecała idea, by małżeństwa były zawierane liberorum procreandorum causa, co w rezultacie miało doprowadzić do kontynuacji rzymskich rodzin w przyszłości, a szczególności sfery ich sacra, nomina czy pecunia.

Słowa kluczowe:

luctus, tempus lugendi, tempus legitimum, secundae nuptiae, vedova, periodo di lutto, nuove nozze.

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Niczyporuk, P., & Kołodko, P. (2018). LE CONSEGUENZE LEGALI DEL DIVIETO DI NOZZE PER UNA VEDOVA NEL DIRITTO ROMANO. Zeszyty Prawnicze, 18(3), 151–177. https://doi.org/10.21697/zp.2018.18.3.06

Cited by / Share

Bibliografia

Astolfi R., Il fidanzamento nel diritto romano, Milano 1992.
Google Scholar

Astolfi R., La ‘lex Iulia et Papia’, Padova 1986.
Google Scholar

Baccari Vari M.P., Matrimonio e donna, I: Concetti ulpianei, Torino 2012.
Google Scholar

Baltrusch E., ‘Regimen morum’. Die Reglamentierung des Privatlebens der Senatoren und Ritter in römischen Republik und frühen Kaiserzeit, München 1988.
Google Scholar

Berger A., Encyclopedic Dictionary of Roman Law, Philadelphia 1953.
Google Scholar

Bianchi E., Per un’indagine sul principio ‘conceptus pro iam nato habetur’. (Fondamenti arcaici e classici), Milano 2009.
Google Scholar

Biondi B., La legislazione di Augusto, Conferenze augustee nel bimillenario della nascita, Milano 1939, pp. 141-262., ora [in:] Scritti giuridici, II, Milano 1965 pp. 77-188.
Google Scholar

Bojarski W., Dajczak W., Sokala A., ‘Verba iuris’ Reguły i kazusy prawa rzymskiego (‘Verba iuris’ Le regole e i casus del diritto romano), Toruń 2007.
Google Scholar

Bojarski W., Remarks on Textual Reconstruction in Roman Law, [in:] Le droit romain et le monde contemporain Mélanges à la mémoire de Henryk Kupiszewski, ed. W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Varsovie 1996, pp. 83-89.
Google Scholar

Bonfante P., Corso di diritto romano, I: Diritto di famiglia, Roma 1925 (ristampa Milano 1963).
Google Scholar

Camacho F., La ‘infamia’ en el Derecho Romano, Alicante 1997.
Google Scholar

Colatacomo A., Pescatore T., Matrimonio e divorzio nell’antica Roma, Roma 1981.
Google Scholar

Corbier M., Les comportements de l’aristocratie romaine (II siècle av J C – III siècle ap J C ), [in:] «Annales: Economiès, Sociétés, Civilisations» 42/1987, pp. 1267-1285.
Google Scholar

Csisllag P., The Augustan Laws on Family Relations, Budapest 1976.
Google Scholar

Cuq E., «DS» 2.2/1896, s.v. ‘Funus’, p. 1367-1409.
Google Scholar

Derda T., Łajtar A., Chronologia (Cronologia), [in:] ‘Vademecum’ historyka starożytnej Grecji i Rzymu Źródłoznawstwo czasów późnego antyku (‘Vademecum’ dello storico della Grecia antica e di Roma Una fonte di studi nella tarda antichità), III, Warszawa 1999, pp. 357-358.
Google Scholar

Dixon S., The Roman Family, Baltimore 1992.
Google Scholar

Dixon S., The Roman Mother, London-Sydney 1988.
Google Scholar

Dulckeit G., Schwarz F., Waldstein W., Römischen Rechtsgeschichte Eine Studienbuch, München 1981.
Google Scholar

Fernandez de Buján A., Las nociones de ignominia e ‘infamia’ en Derecho Romano, Homenaje a Vallet de Goytisolo, IV, Madrid 1988, pp. 313-341.
Google Scholar

Ferretti P., ‘In rerum natura esse in rebus humanis nondum esse’ L’identità del concepito nel pensiero giurisprudenziale classico, Milano 2007.
Google Scholar

Greenidge A.H.J., ‘Infamia’. Its Place in Roman Public and Private Law, Oxford 1894 (ristampa Aalen 1977).
Google Scholar

Hopkins M., Deat and Reneval Sociological Studies in Roman History, II, Cambridge 1983.
Google Scholar

Humbert M., Le remariage à Rome Étudie d’histoire juridique et social, Milano 1972.
Google Scholar

Insadowski H., Rzymskie prawo małżeńskie a chrześcijaństwo (Diritto romano e cristianità), Lublin 1935.
Google Scholar

Jors P., Über das Verhältnis der ‘Lex Iulia de maritandis ordinibus’ zur ‘Lex Papia Poppaea’, Bonn 1882 (ristampa Napoli 1985).
Google Scholar

Kacprzak A., Hombres, mujeres y obligacion de llevar luto A proposito del regimen del luto en derecho romano, [in:] Cristianismo y mundo romano V y VI ciclos de conferencias sobre el Mundo Clásico Área de Derecho Romano, Facultad de Derecho de la UPV/EHU, ed. J.A. Tamayo Errazquin, Bilbao 2011, pp. 231-245.
Google Scholar

Kacprzak A., Krzynówek J., Wołodkiewicz W., ‘Regulae iuris’. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej (‘Regulae iuris’ I broccardi latini sulle colonne della Corte Suprema della Repubblica Polacca), ed. W. Wołodkiewicz, Warszawa 2001.
Google Scholar

Kacprzak A., L’obbligo del lutto e il controllo sociale sulla sessualità delle vedove, [in:] ‘Mater familias’ Studi per Maria Zabłocka, red. Z. Benincasa, J. Urbanik, Varsavia 2016, pp. 323-350.
Google Scholar

Kacprzak A., The Widow’s Duty of Mourning and the Ancient Concept of Pregnancy, [in:] El Cisne Derecho romano, biologismo y algo más, Lecce 2010, pp. 81-98.
Google Scholar

Karlowa O., Römischen Rechstgeschichte, II: Privatrecht, Civilprozess, Strafrecht und Strafprozess, Leipzig 1892.
Google Scholar

Karlowa O., Zur Geschichte der ‘Infamia,’ «ZR» 9/1870, p. 204-238.
Google Scholar

Kaser M., Das Römische Privatrecht2, I, München 1971.
Google Scholar

Kreyser K., Śladami mitów starożytnej Grecji i Rzymu (Sulle tracce dei miti della Grecia e della Roma antica), Warszawa 1992.
Google Scholar

Kŭbler P., «RE» 13.2/1927, s.v. ‘Luctus’, col. 1698-1704.
Google Scholar

Kuleczka G., Prawo rzymskie epoki Pryncypatu wobec dzieci pozamałżeńskich (Il diritto romano dell’epoca del principato relativo ai bambini extramatrimoniali), Wrocław-Warszawa-Kraków 1969.
Google Scholar

Kuryłowicz M., Kontynuacja rodziny w państwie i prawie rzymskim okresu republiki (La continuazione della famiglia nello stato e nel diritto romano del periodo repubblicano), [in:] ‘Divina et humana’, Lublin 2001, pp. 125-133.
Google Scholar

Lambert G.R., Childless by choice: Graeco-Roman arguments and their uses, «Prudentia» 14/1982, pp. 289-311.
Google Scholar

Lamberti F., La famiglia romana e i suoi volti Pagine scelte su diritto e persone in Roma antica, Torino 2014.
Google Scholar

Lenel O., Das ‘Edictum Perpetuum’3, Leipzig 1927 (ed. Aalen 1956).
Google Scholar

López Pedreira A., ‘Tempus lugendi’ y secundae nuptiae en Derecho Romano, «Revista Internacional de Derecho Romano» (RIDROM) 11/2013, pp. 332-377.
Google Scholar

Mayer-Maly Th., «RE» 16 (2)/1958, s.v. ‘Vidua’, col. 2098-2107.
Google Scholar

Mayer-Maly Th., Trauerzeit und Wiederheirat, [in:] Im Dienste des Rechtes in Kirche und Staat, «Kirche und Recht», Festschrif Franz Arnold, IV, ed. W.M. Plöchl, J. Gampl, Wien 1963, pp. 314-330.
Google Scholar

Mercogliano F., ‘Tituli ex corpore Ulpiani’ Storia di un testo, Camerino 1997.
Google Scholar

Niczyporuk P., Powtórne małżeństwo wdowy w okresie ‘tempus lugendi’ w epoce archaicznej prawa rzymskiego (La contrazione di nuove nozze di una vedova durante il periodo del lutto nel periodo arcaico del diritto romano), [in:] ‘Honeste vivere’. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Władysława Bojarskiego, Toruń 2001, pp. 139-149.
Google Scholar

Niczyporuk P., Talecka-Niczyporuk A., Prawne aspekty czasu trwania ciąży w starożytnym Rzymie (Gli aspetti legali del periodo della gravidanza nella Roma antica), [in:] Kobieta – Etyka – Ekonomia, ed. E. Ozorowski, R. Cz. Horodeński, Białystok 2009, pp. 107-125.
Google Scholar

Niczyporuk P., Żałoba i powtórne małżeństwo wdowy w prawie rzymskim (Il lutto e le seconde nozze della vedova in diritto romano), Białystok 2002.
Google Scholar

Niczyporuk P., Żałoba w prawie rzymskim (Il lutto nel diritto romano), [in:] Prawo a dzieje państwa i ustroju, Białystok 1996, pp. 57-77.
Google Scholar

Niczyporuk P., Zawarcie małżeństwa ‘liberorum procreandorum causa’ w prawie rzymskim (La contrazione delle nozze ‘liberorum procreandorum causa’ in diritto romano), «Zeszyty Prawnicze» 14.3/2014, pp. 193-220.
Google Scholar

Nörr D., Te Matrimonial Legislation of Augustus, An Early Instance of Social Engineering, «The Irish Jurist» 16/1981, pp. 350-364.
Google Scholar

Pankiewicz R., Apotropaiczno-odnawiające funkcje kary śmierci w społeczeństwie wczesnorzymskim (Le funzioni apotropaiche-rinnovatorie della pena di morte nella prima società romana), [in:] Kara śmierci w starożytnym Rzymie, ed. H. Kowalski, M. Kuryłowicz, Lublin 1996, pp. 23-39.
Google Scholar

Parkin T.G., Demography and Roman Society, Baltimore-London 1992.
Google Scholar

Pfaff S., «RE» 9 (2)/1916, s.v. ‘Infamia’ col. 1537-1540.
Google Scholar

Rasi P., ‘Tempus lugendi’, [in:] Scritti Ferrini, I, Milano 1947, pp. 393-409.
Google Scholar

Rėvėsz G., Das Trauerjahr der Witwe, «ZVR» 15/1902, pp. 395-402.
Google Scholar

Rousselle A., Sesso e società alle origini dell’età cristiana, Roma 1985.
Google Scholar

Salmon P., Population et dépopulation dans l’Empire romain, Bruxelles 1974.
Google Scholar

Schulz F., Interpolationenkritische Studien, [in:] Festschrif für E Zitelmann, München, Leipzig 1913, pp. 1-24.
Google Scholar

Sitek B., Infamia w ustawodawstwie cesarzy rzymskich (Infamia nella legislazione degli imperatori romani), Olsztyn 2003.
Google Scholar

Sokala A., ‘Meretrix’ i jej pozycja w prawie rzymskim (‘Meretrix’ e il suo status in diritto romano), Toruń 1998.
Google Scholar

Spruits J.E., De ‘lex Iulia et Pappaea’ Beschouwingen over de Bevolkingspolitiek van Augustus, Deventer 1969.
Google Scholar

Suder W., ‘Kloto, Lachesis, Atropos’ Studia społeczno-demografczne i medyczne z historii starożytnego Rzymu (‘Kloto, Lachesis, Atropos’ Gli studi socio-demografci e medici dalla storia di Roma antica), «Acta Universitas Wratislaviensis», N. 1676, «Historia» 120/1994.
Google Scholar

Troplong R.T., De l’inﬂuence du cristianisme sur le droit civil des Romains, Aalen 1975.
Google Scholar

Van Bynkerhoek C., ‘Observationes iuris romani’, Lungduni Batavorum 1733.
Google Scholar

Villanueva L.S., Le seconde nozze della vedova «intra tempus luctus» e il valore derogatorio del diritto canonico nella dottrina intermedia, [in:] Studi Fadda, III, Napoli 1906, pp. 59-166.
Google Scholar

Voci P., Diritto sacro romano in età arcaica, «SDHI» 19/1953, pp. 38-103.
Google Scholar

Volterra E., «NNDI» 18/1971, s.v. ‘sponsalia’ p. 34-36.
Google Scholar

Volterra E., Osservazioni sull’obbligo del lutto nell’editto pretorio, «RISG» 8/1933, ora [in:] Scritti Giuridici, I: Famiglia e successioni, Milano 1991, pp. 171-198.
Google Scholar

Volterra E., Un’osservazione in tema di impedimenti matrimoniali, [in:] Studi Albertoni, I, Padova 1934, ora [in:] Scritti Giuridici, I: Famiglia e successioni, Milano 1991, pp. 449-476.
Google Scholar

Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje, obyczaje Starożytnej Grecji i Rzymu (La gente, i costumi e le usanze della Grecia e della Roma antica), II, Warszawa 1983.
Google Scholar

Yaron R., ‘Ad secundas nuptias convolare’, [in:] ‘Symbolae Iuridicae et Historicae Martino David’, ed. A.M. Ankum, R. Feenstra, W. F. Leemans, I, Leiden 1968, pp. 265-279.
Google Scholar

Zabłocka M., Le modifche introdotte nelle leggi matrimoniali augustee sotto la dinastia giulio-claudia, «BIDR» 89/1986, pp. 379-410.
Google Scholar

Zabłocka M., Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej (L’evoluzione del diritto di persone e di famiglia nella legislazione della dinastia giulio-claudia), Warszawa 1987.
Google Scholar

Zabłocka M., Zmiany w ustawach małżeńskich Augusta za panowania dynastii julijsko-klaudyjskiej (Le modifche introdotte nelle leggi matrimoniali augustee sotto la dinastia giulio-claudia), «PK» 30.1-2/1987, pp. 151-178.
Google Scholar

Zanon G., La capacità patrimoniale della donna Tra realtà e apparenza giuridica, Padova 2013.
Google Scholar

Piotr Niczyporuk

niczyporukpiotr@wp.pl

Afiliacja:

Uniwersytet w Białymstoku

Piotr Kołodko

Afiliacja:

Uniwersytet w Białymstoku