https://doi.org/10.21697/spch.2015.51.4.01
Artykuł omawia koncepcję poznania w ujęciu Błażeja Pascala na tle dyskusji epistemologicznych XVII i XVIII wieku. Wskazuje na integralność ludzkiej wiedzy postulowanej przez Pascala. Winna ona zespalać z jednej strony rozum, pojęty w sensie operacji dyskursywnej, z intuicją i instynktem, a z drugiej – poznanie naturalne z wiarą. Pascal wychodzi poza zestaw prawd dostępnych w poznaniu ugruntowanym na dyskursie (raison). Szczególną rolę wyznaczał intuicji określanej w kategoriach sentir czy nawet instinct, operując takimi kategoriami jak esprit de finesse, utożsamiany z sens droit czy esprit de justesse, istotnymi w odniesieniu do poznania principes. Równocześnie tak pojęte wyposażenie ludzkiego umysłu (lumière naturelle) odpowiada aspektywnie wiedzy ugruntowanej na coeur, przeciwstawianej interpretowanemu racjonalistycznie raison, gdy na gruncie religii lumière naturelle jest komplementarne wobec inspiration czy révélation. Podejście to, opozycyjne wobec przejawów naturalistycznie pojętego racjonalizmu, wydaje się wpisywać w długi ciąg filozofii zdrowego rozsądku liczącej się z realiami ludzkiej natury. Sięga ona myśli Arystotelesa, mimo nowożytnej kontestacji jego nauki. Punktem odniesienia rozważań Pascala nade wszystko jest jednak epistemologia Kartezjusza podkreślającego znaczenie apriorycznych elementów poznania, traktowanych jako naturalne wyposażenie ludzkiego umysłu, do których odwołuje się intuicja czy instynkt. Konsekwencją integralności poznania jest akceptacja maksymalistycznie pojętej filozofii, nawet jeśli w nowożytności zmienił się paradygmat – z metafizycznego na epistemologiczny. Traktowanie ówczesnych ograniczeń w zakresie wykładu metafizyki jako przejawu minimalizmu, a nawet swoistego agnostycyzmu, nie wydaje się jednak uprawnione dlatego, że ze względu na zmianę nowożytnego paradygmatu to epistemologia była głównym terenem, na którym rozgrywały się podstawowe spory filozoficzne. Owocowały one określonymi rozstrzygnięciami światopoglądowymi, istotnymi w perspektywie ówczesnej dominacji kultury religijnej. Być może nawet, że to właśnie religijne milieu wymuszało podjęcie wątków metafizycznych, które stanowiłyby fundament światopoglądu religijnego. W tym kontekście wymóg ten aktualizowało ówczesne szkolnictwo, preferując u schyłku wieku oświecenia szkocką filozofię zdrowego rozsądku, broniącą integralności ludzkiej wiedzy wobec przejawów filozoficznego minimalizmu, a nawet swoistego sceptycyzmu, groźnego dla ładu kulturowego.
Pobierz pliki
Zasady cytowania
Bibliografia
Aaron R.I., John Locke, Clarendon Press, Oxford 1952.
Google Scholar
Adams R.W., The Locke–Leibniz Debate, w: Innate Ideas, red. S.P. Stich, University of California Press, Berkeley 1975, 37–57.
Google Scholar
Adams R.W., Where Do Our Ideas Come From? Descartes vs. Locke, w: Innate Ideas, red. S.P. Stich, University of California Press, Berkeley 1975, 71–87.
Google Scholar
Alembert J. le Rond d’, Discours préliminaire de l’Encyclopedie, w: OEuvres complètes de d’Alembert, red. A. Belin, t. 1–5, Paris 1821–1822; repr. Slatkine, Genève 1967, t. 1, 13–99; toż, jako: Wstęp do Encyklopedii, tłum. z franc. J. Hartwig, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1954.
Google Scholar
Alembert J. le Rond d’, Essai sur les élements de philosophie, ou sur les principes des connaissances humaines, w: Mélanges de littérature, d’histoire et de philosophie, t. 4, Amsterdam 1759; toż w: OEuvres complètes de d’Alembert, OEuvres complètes de d’Alembert, red. A. Belin, t. 1–5, Paris 1821–1822; repr. Slatkine, Genève 1967, t. 1, 115–348.
Google Scholar
Alexander P., Locke on Substance-in-General, Ratio 22(1980), 91–105; 23(1981), 1–19.
Google Scholar
Amesbury R., Fideism, w: The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2012 Edition), red. E.N. Zalta, http://plato.stanford.edu/entries/fideism/.
Google Scholar
Arnauld A., Nicole P., La logique, ou l’art de penser contenant, outre les règles communes, plusieurs observations nouvelle propres à former le jugement, par le Sieur le Bon (Paris 1662; przedr. wydania z roku 1638 – Olms, Hildesheim 1970; toż jako: Logika, czyli sztuka myślenia, tłum. z franc. S. Rohmanowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958).
Google Scholar
Arndt H.W., Methodo scientifica pertractatum. Mos geometricus und Kalkülbegriff in der philosophischen Theorienbildung des 17. und 18. Jahrhunderts, De Gruyter, Berlin 1971.
Google Scholar
Ayers M.R., The Ideas of Power and Substance in Locke’s Philosophy, Philosophical Quarterly 25(1975), 1–27.
Google Scholar
Ben-Chaim M., Locke’s Ideology of „Common Sense”, Studies in History and Philosophy of Science 31(2000)3, 473–501.
Google Scholar
Bargieł F., Stanisław Szadurski SJ (1726–1789). Przedstawiciel uwspółcześnionej filozofii scholastycznej, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Kraków 1978.
Google Scholar
Beck L.J., The Method of Descartes. A Study of the Regulae, Clarendon Press, Oxford 1952.
Google Scholar
Benedykt XVI, Mój umiłowany Poprzednik, tłum. z wł. R. Łobko, Ś wiat Książ ąż ki, Częstochowa 2007.
Google Scholar
Benedykt XVI, Wróćmy do filozofii, by lepiej zrozumieć współczesność. Do uczestników VI Europejskiego Sympozjum Nauczycieli Akademickich (7 VI 2008), L’Osservatore Romano 29(2008), wydanie polskie, 10(2008)7–8, 21.
Google Scholar
Bermúdez J.L., Locke. Metaphysical Dualism and Property Dualism, British Journal for the History of Philosophy 4(1996), 223–245.
Google Scholar
Bocheński J.M., Spitzfindigkeit, w: Hommage aux catholiques suisses (Festgabe an die Schweizer Katholiken), Fribourg 1954, 334–352; toż jako: Subtelność, w: Tenże, Logika i filozofia. Wybór pism, tłum. z niem. D. G abler, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.
Google Scholar
Boitano J.F., Polemics of Libertine Conversion in Pascal’s „Pensées”, Narr, Tübingen 2002.
Google Scholar
Bolton M.B., Substances, Substrata, and Names of Substances in Locke’s „Essay”, w: Locke, red. V. Chappell, Oxford 1998, 86–105.
Google Scholar
Bolton M.B., Substratum, w: Locke, red. V. Chappell, Oxford 1998, 129–148.
Google Scholar
Bon-sens, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel, Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par…… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 2, 328–329.
Google Scholar
Brandt R., John Locke, w: Die Philosophie des 17. Jahrhunderts, t. 3. red. J.-P. Schobinger, Schwabe, Basel 1988, 624, 626.
Google Scholar
Bréhier E., La Creation des vérités éternèlles dans le système de Descartes, Revue de Philosophie de la France et de l’Etranger 62(1937), 16–29.
Google Scholar
Buffier C., Cours de sciences sur des principes nouveaux et simples, pour former la langage, l’esprit et le coeur dans l’usage ordinaire de la vie, Paris 1732; repr. Cours de sciences. Sur des principes nouveaux et simples pour former le langage, l’esprit et le coeur, dans l’usage ordinaire de la vie, suivi de Homère en arbitrage, Slatkine, Genève 1971.
Google Scholar
Buttler J., The Analogy of Religion, Natural and Revealed, to the Constitution and Course of Nature, London 1736; toż jako: The Analogy of Religion, red. E.C. Mossner, F. Ungar, New York 1961.
Google Scholar
Chateaubriand R., Le Génie du christianisme, t. 1–2, Furne, Paris 1864–1866; toż jako: Geniusz chrześcijaństwa, tłum. z franc. A. Loba, Poznań 2003.
Google Scholar
Chaunu P., Cywilizacja wieku Oświecenia, tłum. z franc. E. Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1993.
Google Scholar
Chlewiński Z., Fideizm, w: Powszechna encyklopedia filozofii, t. 3, red. A. Maryniarczyk i in., Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2002, 427–428.
Google Scholar
Chudy W., Hegla metafizyka pojęcia absolutnego, w: Metafizyka w filozofii [seria: Zadania współczesnej metafizyki, nr 6], red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2004, 321–373.
Google Scholar
Condillac É., De l’art de raisonner, w: Cours d’études pour l’instruction du prince de Parme, t. 13, Parma [właśc. Paris] 1775 ; toż w: OEuvres philosophiques de Condillac, t. 1, red. G. Le Roy, Presses universitaires de France, Paris 1947, 619–714.
Google Scholar
Condillac É., La Logique ou les premiers développements de l’art de penser, Paris 1780; toż w: OEuvres philosophiques de Condillac, t. 2, red. G. Le Roy, Presses universitaires de France, Paris 1948, 371–416; toż jako: Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia, dzieło elementarne… na żądanie bywszej Komisji Edukacyjnej Narodowej dla szkół publicznych napisane i od niej aprobowane, a teraz z przydatkiem niektórych objaśnień i przypisów przez Jana Znoskę z francuskiego na polski język przełożone, Wilno 1802, 18193; toż jako: Logika, red. T. Kotarbiński, Warszawa 1952.
Google Scholar
Condillac É., Traité des animaux, w: OEuvres philosophiques de Condillac, t. 1, red. G. Le Roy, Presses universitaires de France, Paris 1947, 337–379.
Google Scholar
Cranston M., John Locke. A Biography, Longmans, London 1957.
Google Scholar
Cudworth R., The True Intellectual System of the Universe, Printed for Richard Royston, London 1678.
Google Scholar
Curley E., Descartes on the Creation of the Eternal Truths, Philosophical Review 93(1984), 569–597.
Google Scholar
Czarnawska M., Czy idea jest ajdosem, Studia Filozoficzne 29(1985)8–9, 163–167.
Google Scholar
Dadaczyński J., Filozofia matematyki, Biblos, Tarnów 2000.
Google Scholar
Daniel S.H., Descartes’ Treatment of ‘lumen naturale‘, Studia Leibnitiana 10(1978)1, 92–100.
Google Scholar
Davidson H.M., The Origins of Certainty. Means and Meanings in Pascal’s Pensées, University of Chicago Press, Chicago 1979.
Google Scholar
Descartes R., Descartes a Elisabeth, w: OEuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam, P. Tannery, Vrin, Paris 1897–1913, t. 3, 663–668; toż jako: Listy do księżniczki Elżbiety, tłum. z franc. J. Kopania, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1995.
Google Scholar
Descartes R., Discours de la méthode pour bien conduire sa raison et chercher la verité dans les sciences. Leyde 1637; toż w wyd. É. G ilson jako: Discours de la Méthode. Texte et commentaire, Paris 1925; toż jako: Discours de la méthode, w: OEuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam, P. Tannery, Paris 1897–1913; repr. Vrin, Paris 1996, t. 6; toż jako: Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach, tłum. z franc, W. Wojciechowska, Kraków 1950, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 19883,
Google Scholar
Descartes R., Les Principes de la philosophie, tłum. z franc. C. Picot, Paris 1647; toż w: OEuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam, P. Tannery, Vrin, Paris 1897–1913, t. 9.
Google Scholar
Descartes R., Meditationes de prima philosophia. Parisiis 1641; toż w: OEuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam, P. Tannery, Vrin, Paris 1897–1913, t. 7, 1–353; toż jako: Medytacje o pierwszej filozofii wraz z zarzutami uczonych mężów i odpowiedziami autora oraz rozmowa z Burmanem, t. 1–2, tłum. z franc. M. i K. Ajdukiewiczowie, S. Swieżawski, I. Dąmbska, Warszawa 1958, Kęty 2001.
Google Scholar
Descartes R., Principia philosophiae, Amstelodamii 1644; toż w: OEuvres de Descartes, t. 8, 1–353; toż jako: Zasady filozofii, tłum. z łac. I. Dąmbska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960.
Google Scholar
Descartes R., Regulae ad directionem ingenii, Amstelodamii 1701; toż w: OEuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam, P. Tannery, Vrin, Paris 1897–1913, t. 10, 349–469; toż jako, Prawidła kierowania umysłem, w: Tenże, Prawidła kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło przyrodzone rozumu, tłum. z łac. L. Chmaj, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 19582, 1–114.
Google Scholar
Drozdowicz Z., Antynomie Pascala, SAWW, Poznań 1993.
Google Scholar
Drozdowicz Z., Blaise Pascal versus Descartes, w: Tradycja a współczesność, red. R. Kozłowski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1981, 43–52.
Google Scholar
Drozdowicz Z., Kartezjusz a współczesność, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1980.
Google Scholar
Drozdowicz Z., O racjonalności w filozofii nowożytnej. Wykłady, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2008.
Google Scholar
Drozdowicz Z., Pascalowska koncepcja geometrycznego sposobu myślenia, w: Idee a rzeczywistość, red. S. Kaczmarek, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 1980, 73–82.
Google Scholar
Du Marsais C.Ch., Éducation, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis]
Google Scholar
Diderot et quant à la partie mathématique par…… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 5, 397–340.
Google Scholar
Dzidek T., Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga, Wydawnictwo M, Kraków 2001.
Google Scholar
Force P., Pascal and Philosophica method, w: The Cambridge Companion to Pascal, Cambridge University Press: Cambridge 2003, 216–234.
Google Scholar
Frankfurt H.G., Descartes on the Creation of the Eternal Truths, Philosophical Review 86(1977), 36–57.
Google Scholar
Gaukroger S., Cartesian Logic. An Essay on Descartes’s Conception of Inference, Clarendon Press, Oxford 1989.
Google Scholar
Gewirth A., Clearness and Distinctness in Descartes, w: Descartes, red. J. Cottingham, Oxford University Press, Oxford 1998, 79–100.
Google Scholar
Głąb A., Kartezjańska koncepcja zjednoczenia umysłu i ciała – na podstawie interpretacji Margaret D. Wilson, Roczniki Filozoficzne 58(2010)1, 27–50.
Google Scholar
Goldmann L., Le Dieu caché, Gallimard, Paris 1955.
Google Scholar
Greenlee D., Locke and the Controversy over Innate Ideas, Journal of the History of Ideas 33(1972), 251–264.
Google Scholar
Gregory S., Lumen naturale Licht und Wahrheit bei Descartes, Zeitschrift für Kulturphilosophie 8(2014)2, 261–278.
Google Scholar
Grosholz E.R., Cartesian Method and the Problem of Reduction, Clarendon Press, Oxford 1991.
Google Scholar
Gutowski P., O trzech elementach filozofii Thomasa Reida, Roczniki Filozoficzne 58(2010)1, 71–93.
Google Scholar
Hankinson R.J., Science, w: The Cambridge Companion to Aristotle, red. J. Barnes, Cambridge University Press, Cambridge 1995, 140–167.
Google Scholar
Harrington T.M., Vérité et méthode dans les Pensées de Pascal, Vrin, Paris 1972.
Google Scholar
Harris J., Leibniz and Locke on Innate Ideas, Ratio 16(1974), 226–242.
Google Scholar
Heller M., Filozofia świata. Wybrane zagadnienia i kierunki filozofii przyrody, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1992.
Google Scholar
Heller M., Pascal – uczony niekonwencjonalny, Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 36(2005), 156–159.
Google Scholar
Hempoliński M., U źródeł filozofii zdrowego rozsądku. Thomasa Reida teoria spostrzeżenia zmysłowego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966.
Google Scholar
Herbert of Cherbury E., De veritate, prout distinguitur a revelatione, a verisimili, a possibili, et a falso, Parisiis 1624.
Google Scholar
Hertling G. von, John Locke und die Schule von Cambridge, Freiburg im Breisgau, Herder, 1892.
Google Scholar
Jacourt L. de, Science (Logiq. & Métaphys.), w: Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par…… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 14, 787–793.
Google Scholar
Jacourt L. de, Vérité éternelle, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis]
Google Scholar
Diderot et quant à la partie mathématique par…… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 17, 71.
Google Scholar
Jacquette D., Descartes’ Lumen Naturale and the Cartesian Circle, Philosophy and Theology: Marquette University Quarterly, 9(1996), 273–320.
Google Scholar
Janeczek S., Dydaktyka logiki w szkołach KEN a koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”, Rocznik Historii Filozofii Polskiej 4/5(2011/2012), 105–134.
Google Scholar
Janeczek S., Filozofia Boga w okresie oświecenia, Zeszyty Naukowe KUL 32(1989)1–4(125–128), 29–48.
Google Scholar
Janeczek S., Geneza nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, 477–512.
Google Scholar
Janeczek S., Kartezjanizm teorii nauki É. Condillaca, w: Filozofia XVII wieku i jej kontynuacje, red. Z. Drozdowicz, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2009, 203–209.
Google Scholar
Janeczek S., Koncepcja „filozofii chrześcijańskiej” w pismach polskich pijarów w okresie oświecenia. Uwagi metodologiczno–historyczne, Roczniki Filozoficzne 41(1993)1, 125–155.
Google Scholar
Janeczek S., Koncepcja logiki w „Wielkiej Encyklopedii Francuskiej”. Studium z historii recepcji, Studia Philosophiae Christianae 46(2010)2, 5–24.
Google Scholar
Janeczek S., Logika czy epistemologia? Historycznofilozoficzne uwarunkowania nowożytnej koncepcji logiki, Wydawnictwo KUL, Lublin 2003.
Google Scholar
Janeczek S., O trudnościach kategorializacyjnych w historii nowożytnej teorii nauki. Opozycja: racjonalizm – empiryzm, w: Leibniz. Tradycja i idee nowoczesnej filozofii, red. B. Paź, Wydawnictwo Aureus, Kraków 2010, 135–151.
Google Scholar
Janeczek S., Prepozytywizm filozofii Jean le Rond d’Alemberta?, Zeszyty Naukowe KUL 55(2012)2(218), 3–24.
Google Scholar
Janeczek S., Racjonalizm kultury intelektualnej Johna Locke’a, Roczniki Kulturoznawcze 2(2011), 51–70.
Google Scholar
Janeczek S., Teoria nauki w ujęciu J. le Ronda d’Alemberta. Między empiryzmem, racjonalizmem i intuicjonizmem, w: Philosophia vitam alere. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Darowskiemu SJ, Ignatianum – WAM, Kraków 2005, 199–212.
Google Scholar
Janeczek S., Z dziejów dydaktyki logiki w szkołach KEN. Claude Buffier SJ, Roczniki Filozoficzne 56(2008)2, 83–99.
Google Scholar
Janeczek S., Z dziejów genezy nowożytnej filozofii religii. Kartezjusz, w: Abiit, non obiit. Księga poświęcona pamięci Księdza Profesora Antoniego Kościa SVD, red. A. Dębiński i in., Wydawnictwo KUL, Lublin 2013, 575–587.
Google Scholar
Janeczek S., Z dziejów kultury naukowej. Koncepcja nauki Jean le Rond d’Alemberta, Roczniki Kulturoznawcze 4(2013)1, 59–92.
Google Scholar
Jan Paweł II, Fides et ratio. Tekst i komentarze, red. T. Styczeń, W. Chudy, Wydawnictwo KUL, Lublin 2003.
Google Scholar
Jeffreys M.V.C., John Locke. Prophet of Common Sense, Methuen, London 1967.
Google Scholar
Jung–Palczewska E., Między filozofią przyrody a nowożytnym przyrodoznawstwem. Ryszard Kilvington i fizyka matematyczna w średniowieczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.
Google Scholar
Jung–Palczewska E., Procedura secundum imaginationem w czternastowiecznej filozofii przyrody, w: Księga pamiątkowa ku czci Profesora Zdzisława Kuksewicza, red. E. Jung–Palczewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2000, 57–79.
Google Scholar
Kamiński S., Dedukcja w metafizyce scholastycznej, w: M.A. Krąpiec, S. Kamiński, Z teorii i metodologii metafizyki, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 19943, 346–344.
Google Scholar
Kamiński S., Koncepcja nauki u Arystotelesa, Zagadnienia Naukoznawstwa 16(1980), 11–17; toż w: Tenże, Metoda i język, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1994, 247–254.
Google Scholar
Kenny A., The Cartesian Circle and the Eternal Truths, Journal of Philosophy 67(1970), 685–700.
Google Scholar
Knight I.F., The Geometric Spirit. The Abbé de Condillac and the French Enlightenment, Yale University Press, New Haven 1968.
Google Scholar
Koch E.R., Pascal and Rhetoric. Figural and Persuasive Language in the Scientific Treatises, the „Provinciales”, and the „Pensees”, Rookwood Press, Charlottesville 1997.
Google Scholar
Kopania J., Funkcje poznawcze Descartesa teorii idei, Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku, Białystok 1988.
Google Scholar
Krąpiec M.A., Elementy filozofii poznania, w: M.A. Krąpiec i in., Wprowadzenie do filozofii, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1992.
Google Scholar
Krąpiec M.A., Realizm ludzkiego poznania, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 19952.
Google Scholar
T. Kubalica, John Locke i George Berkeley wobec problemu istoty poznania, Idea – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych 24(2012), 37–58.
Google Scholar
Kuehn M., Scottish Common Sense in Germany, 1768–1800. A Contribution to the History of Critical Philosophy, McGill University, Kingston 1987.
Google Scholar
Laporte J., La Coeur et la raison selon Pascal, Reveue philosophique de la France et de l’Etranger 103(1927), 98–118, 225–299, 421–451; toż jako druk samoistny: Elzé vir, Paris 1950.
Google Scholar
Le Roy C.G., Instinct, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel, Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 8, 795–799.
Google Scholar
Lewin P., Teoria akuminu w estetycznej świadomości wschodniej słowiańszczyzny XVII–XVIII wieku a traktat Sarbiewskiego, w: Literatura staropolska i jej związki europejskie, red. J. Pelc, Zakład Narodowy imienia Ossolinskich, Wrocław 1973, 309–322.
Google Scholar
Locke J., An Essay Concerning Human Understanding, London 1690, właściwe 1689; toż w: The Works of John Locke, London 18233; repr. Scientia Verlag, Aalen 1963; toż jako Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, tłum. z ang. B. G G awecki, t. 1–2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,Warszawa 1955.
Google Scholar
Logique, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 9, 637–641.
Google Scholar
Lubańska S., Sceptycyzm Pascala, Filo–Sofia 7(2012)2, 75–82.
Google Scholar
Mackie J.L., Locke and Representative Perception, w: Logic and Knowledge. Selected Papers, t. 1, red. J.L. Mackie, Clarendon Press, Oxford 1985, 214–224.
Google Scholar
Marcil–Lacoste L., Claude Buffier and Thomas Reid. Two Common-Sense Philosophers, McGill–Queen’s University Press, Kingston 1982.
Google Scholar
Marciszewski W., Logic from a Rhetorical Point of View, De Gruyter, Berlin 1994.
Google Scholar
Marion J.–L., Cartesian Metaphysics and the Role of the Simple Natures, w: The Cambridge Companion to Descartes, red. J. Cottingham, Cambridge University Press, Cambridge 1992, 115–139.
Google Scholar
McCann R., Locke’s Philosophy of Body, w: The Cambridge Companion to Locke, red. V. Chappell, Cambridge University Press, Cambridge 1999, 56–88.
Google Scholar
Méthodes chez Pascal. Actes du colloque tenu à Clermont–Ferrand 10–13 juin 1976, red. J. Mesnard, Presses Universitaires de France, Paris 1979.
Google Scholar
Milton J.R., Laws of Nature, w: The Cambridge History of Seventeenth-Century Philosophy, t. 1, red. D. G G arber, M. Ayers, Cambridge University Press, Cambridge 1998, 686–687.
Google Scholar
Morawiec E., Przedmiot a metoda w filozofii Kartezjusza, Akademia Teologii Katolickiej, Warszawa 1970.
Google Scholar
More H., Opera omnia, J. Martyn et G. Kettilby, Londini 1679.
Google Scholar
Morris J., Descartes’ Natural Light, Journal of the History of Philosophy 11(1973)2, 169–187.
Google Scholar
Neemann U., Gegensätze und Syntheseversuche im Methodenstreit der Neuzeit, t. 1–2, Olms Verlag, Hildesheim 1993–1994.
Google Scholar
Nichols R., Yaffe G., Thomas Reid, w: The Stanford Encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/entries/reid/.
Google Scholar
Nichols R., Callergård R., Thomas Reid on Reidian Religious Belief Forming Faculties, Modern Schoolman 88(2011), 317–335.
Google Scholar
Norman B., Portraits of Thought, Knowledge, Methods and Styles in Pascal, Ohio State University Press, Columbus 1988.
Google Scholar
Nowak L., Arystotelesowska teoria nauki, Studia Philosophiae Christianae 12(1976)1, 136–168.
Google Scholar
Nuchelmans G., Judgment and Proposition. From Descartes to Kant, Amsterdam 1983.
Google Scholar
Odczytywanie myśli Pascala, red. A. Siemianowski, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 1997.
Google Scholar
Ogonowski Z., Locke, Książka i Wiedza, Warszawa 1972.
Google Scholar
O’Neil B.E., Epistemological Direct Realism in Descartes’ Philosophy, University of New Mexico Press, Albuquerque 1974.
Google Scholar
Pailin D.A., Herbert von Cherbury, w: Die Philosophie des 17. Jahrhunderts, t. 3. red. J.–P. Schobinger, Schwabe, Basel 1988, 224–239, 284–285.
Google Scholar
Parker Th., Volition, Rhetoric, and Emotion in the Work of Pascal, Routledge, New York 2008.
Google Scholar
Pascal B., De l’art de persuader, w: P.-N. Desmolets, Continuation des Mémoires de littérature et d’histoire, t. 5/2, Paris 1728, 271–296; De l’esprit de la géométrie, w: P.-N. Desmolets, Continuation des Mémoires, dz. cyt., 302–331; pełne wydanie wraz z pełniejszym wydaniem Pensées, wyd. A. de Condorcet, Paris 1776; całość w: L’Esprit de la géométrie et De l’art de persuader, w:
Google Scholar
B. Pascal, OEuvres complètes, Librarire Gallimard, Paris 1954, 575–604; toż jako: Rozważania ogólne nad geometrią. O geometrycznym sposobie myślenia i o sztuce przekonywania, w: B. Pascal, Rozprawy i listy, tłum. z franc. M. Tazbir, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1962, 113–156.
Google Scholar
Pascal B., Pensées de M. Pascal sur la religion et surquelques autres sujets, Paris 1670; cyt. jako Pensées, wyd. J. Chevalier, w: B. Pascal, OEuvres complètes, Librarire Gallimard, Paris 1954, 1081–1345; toż jako: Myśli, tłum. z franc. T. Żeleński-Boy, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1972.
Google Scholar
Pelletier F.J., Locke’s Doctrine of Substance, Canadian Journal of Philosophy (suppl.) 4(1978), 121–140.
Google Scholar
Płużański T., Pascal, Wiedza Powszechna, Warszawa 1974.
Google Scholar
Przepis Komisji Edukacji Narodowej na szkoły wojewódzkie, w: Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, M. Arct, Kraków 1925.
Google Scholar
Ratzinger J., Europa Benedykta w kryzysie kultur, tłum. z niem. W. Dzierża, Ś wię ty Paweł, Częstochowa 2005.
Google Scholar
Ratzinger J., Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata, tłum. z niem. R. Zajączkowski, Jedność, Kielce 2004.
Google Scholar
Ratzinger J., Wykłady bawarskie z lat 1963–2004, tłum. z niem. A. Czarnocki, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 2009.
Google Scholar
Raube S., Deus explicatus. Stworzenie i Bóg w myśli Ralpha Cudwortha, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000.
Google Scholar
Raube S., Metafizyka i etyka Samuela Clarke’a, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2010.
Google Scholar
Reid Th., Essays on the Intellectual Powers of Man, Edinburgh 1875; repr. Scolar Press, Menston 1971; toż jako: Rozważania o władzach poznawczych człowieka, tłum. z ang. M. Hempoliński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975.
Google Scholar
Rembierz M., Rozum otwarty i jego wrogowie? Logos i rozum w argumentacji Josepha Ratzingera (Benedykta XVI), w: W kręgu teologii Josepha Ratzingera – Benedykta XVI, red. K. Wolsza, Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008, 203–230.
Google Scholar
Rieger H.-M., Menschlich denken – Glauben begründen. Blaise Pascal und religionsphilosophische Begründungsmodelle der Moderne, De Gruyter, Berlin 2011.
Google Scholar
Risse W., Die Logik der Neuzeit, t. 2: 1640–1780, Frommann, Stuttgart 1970.
Google Scholar
Rogers G.A.J., Die Cambridger Platoniker, w: Die Philosophie des 17. Jahrhunderts, t. 3. red. J.–P. Schobinger, Schwabe, Basel 1988, 240–290.
Google Scholar
Rogers G.A.J., Locke, Newton, and the Cambridge Platonists on Innate Ideas, Journal of the History of Ideas 40(1979), 191–205.
Google Scholar
Rohmanowa S., Wstęp, w: A. Arnauld, P. Nicole, Logika, czyli sztuka myślenia, tłum z franc. S. Rohmanowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, XI–XXVI.
Google Scholar
Roskal Z.E., Astronomia matematyczna w nauce greckiej, Wydawnictwo KUL, Lublin 2002.
Google Scholar
Rousseau J.J., Économie ou OEconomie, w: Encyclopédie ou dictionnaire universel raisonné des sciences, des arts et des métiers, par une société de gens de lettres. Mis en ordre et publié par… [Denis] Diderot et quant à la partie mathématique par… [Jean le Rond] D’Alembert, t. 1–35, Paris 1751–1780; repr. F. Frommann Verlag, Stuttgart 1966–1995, t. 5, 337–349.
Google Scholar
Rozum otwarty na wiarę. „»Fides et ratio« – w rocznicę ogłoszenia”. II Międzynarodowe Sympozjum Metafizyczne (KUL, 9–10.XII.1999), red. A. Maryniarczyk, A. G G udaniec, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2000.
Google Scholar
Schmidt W., Intuition und Deduktion. Untersuchungen zur Grundlegung der Philosophie bei Spinoza, w: K. Peters, W. Schmidt, H.H. Holz, Erkenntnisgewißheit und Deduktion. Zum Aufbau der philosophischen Systeme bei Descartes, Spinoza, Leibniz, Luchterhand, Darmstadt 1975, 57–128.
Google Scholar
Sady W., Dlaczego „Rozmowy i dowodzenia matematyczne” Galileusza są naukowe, a „Świat” Kartezjusza nie?, w: Pogranicza nauki. Protonauka – paranauka – pseudonauka, red. J. Zon, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009, 87–100.
Google Scholar
Salamon G., Mathematical Roots of Cartesian Metaphysics, The New Scolastiscism 39(1965), 158–169.
Google Scholar
Sardemann F.H., Ursprung und Entwicklung Der Lehre von Lumen Rationis Aeternae, Lumen Divinum, Lumen Naturale, Rationes Seminales, Veritates Aeternae bis Descartes, Rö ttger, Kassel 1902.
Google Scholar
Schober A., D’Alembert de vermeintliche Vater des Positivismus. Eine historisch–systematische Untersuchung, Univ., Diss., Erlangen 1982.
Google Scholar
Scholz K., Abriss der Geschichte der Logik, Freiburg 1959, 19672; toż jako: Zarys historii logiki, tłum. z niem. M. Kurecka–Wirpszowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965.
Google Scholar
Schuster J.A., Cartesian Method as Mythic Speech. A Diachronic and Structural Analysis, w: The Politics and Rhetoric of Scientific Method. Historical Studies, red. J.A. Schuster, R.R. Yeo, Reidel, Dordrecht 1986.
Google Scholar
Shea W.R., Designing Experiments and Games of Chance – The Unconventional Science of Blaise Pascal, Science History Publications/USA, Cantonn, MA, 2003.
Google Scholar
Spinoza B., Renati Des Cartes Principiorum philosophiae pars I et II more geometrico domonstratae, Amstolodami 1663; toż w: Tenże, Opera, wyd. C. G ebhardt, t. 1, Winter, Heildelberg 1925.
Google Scholar
Starzyński W., Kartezjańskie motywy filozofii oczywistości. Analiza hasła „Evidence” Wielkiej Encyklopedii Francuskiej autorstwa François Quesnaya, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 53(2008), 65–92.
Google Scholar
Stegliński T., Pierre Chanet, polemista i filozof instynktu, oraz Marin Cureau de la Chambre – historia pewnego sporu, Roczniki Filozoficzne 63(2015), 65–84.
Google Scholar
Stewart M.A., The curriculum in Britain, Ireland end the Colonies, w: The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy, t. 1, red. K. Haakonssen, Cambridge University Press, Cambridge 2011, 97–120.
Google Scholar
Strasser J., „Lumen naturale, Sens commun, Common sense”. Zur Prinzipienlehre Descartes’, Buffiers i Reids, Zeitschrift für Philosophie Forschung 23(1969)2, 178–189.
Google Scholar
Substanz. Neue Überlegungen zu einer klassischen Kategorie des Seienden, red. K. Trettin, Klostermann, Frankfurt am Main 2005.
Google Scholar
Sutton T. J., The Scottish Kant? A Reassessment of Reid’s epistemology, w: The Philosophy of Thomas Reid, red. M. Dalgarno, E. Matthews, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1989, 159–192.
Google Scholar
Szałek P.K., Zagadnienie sceptycyzmu w kontekście wpływu myśli Locke’a na filozofię Berkeleya, Roczniki Filozoficzne 58(2010)1, 229–246.
Google Scholar
Szymik J., „Logos” i „ratio”. J. Ratzingera/Benedykta XVI opowieść o Bogu, który obdarza łaską rozumu i łaską wiary, Teologia w Polsce 6(2012)1, 5–19.
Google Scholar
Śliwiński T., Ratio et physis. Fizyka teoretyczna Kartezjusza jako realizacja projektu mathesis universalis, Wydawnictwo Rolewski, Nowa Wieś 2005.
Google Scholar
Tatarkiewicz W., O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku, w: Księga pamiątkowa Drugiego Polskiego Zjazdu Filozoficznego, Warszawa 1927; toż w: Tenże, Droga do filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971, 109–115.
Google Scholar
Thijssen-Schoute C.L., Nederlands Cartesianisme, Noord–Hollandsche Uitgevers Maatschappij, Amsterdam 1954.
Google Scholar
Thomas Reid’s lectures on natural theology, wyd. E. Duncan, University Press of America, Washington 1981.
Google Scholar
Tuggy D., Reid’s Philosophy of Religion, w: The Cambridge Companion to Thomas Reid, red. T. Cuneo, R. van Woudenberg, Cambridge University Press, Cambridge 2004, 289–312.
Google Scholar
Ventosa Águilar J.A., El Sentido común en las obras filosóficas del P. Claude Buffier, S. I. Contribución a la historia de la filosofía del sentido común, Seminario Conciliar de Barcelona, Barcelona 1957.
Google Scholar
Vuillemin J., Mathématique et métaphysique chez Descartes, Presses Universitaires de France, Paris 1960.
Google Scholar
Wall G., Locke’s Attack on Innate Knowledge, Philosophy 49(1974), 414–419; toż w: Locke on Human Understanding, red. I.C. Tipton, Oxford University Press, Oxford 1977, 1–18.
Google Scholar
Wawrzonkowski K., O spostrzeżeniach zmysłowych i ideach nabytych w filozofii Kartezjusza, „Roczniki Filozoficzne 63(2015)1, 49–64.
Google Scholar
Weyer S., Die Cambridge Platonists. Religion und Freiheit in England im 17. Jahrhundert, Lang, Frankfurt am Main 1993.
Google Scholar
Wilkins K.S., A Study of the Works of Claude Buffier, Institut et Musée Voltaire, Genève 1969.
Google Scholar
Wilson D.B., Seeking Nature’s Logic. Natural Philosophy in the Scottish Enlightenment, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 2009.
Google Scholar
Winchester S.J., Locke and the Innatists, History of Philosophy Quarterly 2(1985), 411–420.
Google Scholar
Wolff Ch., Kurtze Unterricht von der mathematischen Methode, w: Tenże, Anfangsgründe aller mathematischen Wissenschaften, Renger, Halle 1710; toż w: XVII i XVIII–wieczne popularne podręczniki studiowania matematyki. Ze szczególnym uwzględnieniem Christiana Wolffa „Krótkiego wykładu o matematycznej metodzie nauczania”, tłum z niem. R. Kuliniak, T. Małysz, w: Oblicza filozofii XVII wieku, red. S. Janeczek, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, 335–356.
Google Scholar
Wolff Ch., Mathematisches Lexicon, John Friedrich Gleditschens Seel Sohn, Leipzig 1716.
Google Scholar
Wolff Ch., Philosophia rationalis sive logica, methodo scientifica pertractatum ad usum scientiarum atque vitae aptata, Renger, Francofurti 1740.
Google Scholar
Wolterstorff N., Thomas Reid and the Story of Epistemology, Cambridge University Press, Cambridge 2001.
Google Scholar
Woolhouse R.S., Locke’s Philosophy of Science and Knowledge. A Consideration of Some Aspects of „An Essay Concerning Human Understanding”, Blackwell, Oxford 1971.
Google Scholar
Woozley A.D., Some Remarks on Locke’s Account of Knowledge, Locke Newsletter 3(1972), 7–17.
Google Scholar
Wójcik B.H., Reid as a pre–Kantian critical philosopher (from the continental point of view), Journal of Scottish Thought (2010), t. 3, Reid In His Time and Ours, 177–189.
Google Scholar
Yolton J.W., A Locke Dictionary, Blackwell, Oxford 1993.
Google Scholar
Yolton J.W., John Locke and the Way of Ideas, Oxford University Press, Oxford 1956.
Google Scholar
Zabieglik S., Krzywe zwierciadło filozofii czyli dzieje pojęcia zdrowego rozsądku, Książka i Wiedza, Warszawa 1987.
Google Scholar
Zabieglik S., Wiek doskonalenia. Z filozofii szkockiego Oświecenia, Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej, Filozofia III (1997)558.
Google Scholar
Ziegler R.H., Buchstabe und Geist. Pascal und die Grenzen der Philosophie, V & R Unipress, Göttingen 2010.
Google Scholar
Ziemiński I., Moralność i religia. Poglądy filozoficzne Josepha Butlera, Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 2002, 196–207.
Google Scholar
English
Język Polski