Henry More i Isaac Newton o działaniu materii – kontekst neoplatoński

Dariusz Kucharski

doi:10.21697/2018.54.4.01

Opublikowane: 2018-12-31

Tom 54 Nr 4 (2018)

Henry More i Isaac Newton o działaniu materii – kontekst neoplatoński

Dariusz Kucharski

Studia Philosophiae Christianae

Dział: Artykuły naukowe

https://doi.org/10.21697/2018.54.4.01

Abstrakt

Jednym z głównych wyzwań stojących przed filozofami przyrody XVII wieku było znalezienie odpowiedzi na pytanie, co sprawia, że materia w ogóle działa? Dziedzictwo ‘materii pierwszej’ i jej czystej potencjalności było wciąż żywe, a przyjęcie teorii korpuskularnej czy atomistycznej niewiele tu zmieniało, dominowało wciąż przekonanie o całkowitej bierności ciał. Ich działanie domagało się jakiegoś wyjaśnienia, które stanowiłoby odpowiednik arystotelesowskiej, niematerialnej i aktywnej, formy. Wydaje się, że jedną z tradycji filozoficznych, do których sięgano w poszukiwaniu takiego wyjaśnienia, była emanacyjna metafizyka Plotyna. W systemach XVII-wiecznych ulegała ona różnorodnym modyfikacjom, ale jej główna idea, wskazująca na aktywną rolę pewnych ‘zasad’, czy ‘duchów’ odpowiedzialnych za inicjowanie wszelkich zmian w materii i kierowanie nimi zgodnie z zamysłem Stwórcy, pozostawała fundamentem ówczesnych teorii działania materii. Przykładem takich rozwiązań są systemy Henry’ego More’a i jego dobrego znajomego z Cambridge, Izaaka Newtona. W pierwszym przypadku nie ma wątpliwości co do zasadniczego wpływu neoplatonizmu, w drugim jednak zdania historyków są podzielone. Newton sięga bowiem w poszukiwaniu ‘aktywnych zasad’ do badań alchemicznych, z nadzieją odnalezienia owych zasad nie tylko przy odwołaniu się do filozoficznych spekulacji, ale także do metod eksperymentalnych. Różnica ta jednak nie zmienia faktu, że obaj filozofowie starają się odkryć sposób działania ‘duchów aktywnych’, wahając się między umieszczeniem w cząstkach materii wielu odrębnych zasad a wskazaniem na zasadę jedną, działającą uniwersalnie i będącą niejako przedłużeniem Bożego ramienia – More nazywa ją Duchem Natury (Vicarious Power of God), a Newton upatruje jej ostatecznie w Chrystusie (Viceroy of God).

Słowa kluczowe:

materia, ruch, zasady aktywne, Bóg, neoplatonizm, alchemia, More Henry, Newton Izaak

Inne teksty tego samego autora

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Kucharski, D. (2018). Henry More i Isaac Newton o działaniu materii – kontekst neoplatoński. Studia Philosophiae Christianae, 54(4), 5–26. https://doi.org/10.21697/2018.54.4.01

Cited by / Share

Bibliografia

Chang K., Alchemy as Studies of Life and Matter: Reconsidering of Place of Vitalism in Early Modern Chymistry, Isis 102(2011)2, 322–329.
Google Scholar

Christianson G., Isaac Newton, Oxford University Press, Oxford – New York 2005.
Google Scholar

Dobbs B.J.T., Newton's Alchemy and His Theory of Matter, Isis 73(1982)4, 511–528.
Google Scholar

Dobbs B.J.T., The Janus faces of genius. The role of alchemy in Newton’s thought, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
Google Scholar

Hall A.R., Sir Isaac Newton's Note-Book, 1661–65, Cambridge Historical Journal 9(1948)2, 239–250.
Google Scholar

Hirai H., The World-Spirit and Quintessence in the Chymical Philosophy of Joseph Du Chesne, w: Chymia: Science and Nature in Medieval and Early Modern Europe, red. M. López Pérez, D. Kahn, M. Rey Bueno, Cambridge Scholars Publis-hing, Newcastle 2010, 247–261.
Google Scholar

Jacob A., The Neoplatonic Conception of Nature in More, Cudworth, and Berkeley, w: The Uses of Antiquity. The Scientific Revolution and the Classical Tradition, red. S. Gaukroger, Springer Science+Buisness Media, Dordrecht 1991, 101–122.
Google Scholar

McGuire J.E., Neoplatonism and active principles: Newton and the ‘Corpus Hermeti-cum’,w: Hermeticism and the Scientific Revolution: Papers Read at a Clark Library Seminar, March 9, 1974, red. R.S. Westman, J.E. McGuire,Clark Memorial Library, University of California, Los Angeles 1977, 93–142.
Google Scholar

McGuire J.E., Rattansi P.M., Newton and the 'Pipes of Pan', Notes and Records of the Royal Society of London 21(1966), 108–143.
Google Scholar

McMullin E., Newton on Matter and Activity, University of Notre Dame Press, Notre Dame – London 1978.
Google Scholar

Moran T., Distilling Knowledge. Alchemy, Chemistry and the Scientific Revolution, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 2005.
Google Scholar

More H., The Complete Poems, ed. A. B. Grosart, Edinburgh University Press, Edinburgh 1878.
Google Scholar

More H., The Immortality of the Soul, ed. A. Jacob, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht 1987.
Google Scholar

Newman W., Alchemical Atoms or Artisan “Building Blocks”? A Response to Klein, Perspectives on Science 17(2009)2, 212–229 .
Google Scholar

Newton I., Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum. z ang. J. Wawrzycki, Copernicus Center Press, Kraków 2011.
Google Scholar

Newton I., O ciężkości i równowadze cieczy, tłum. z ang. A. Grzeliński w: Empi-ryczne podstawy i obrzeża filozofii XVII wieku, red. B. Grabowska, A. Grze-liński, J. Żelazna, WN UMK, Toruń 2014.Newton I., Of nature’s obvious laws and processes in vegetation, http://webapp1.dlib.indiana.edu/newton/mss/norm/ALCH00081/query/field1=text1=of%20natures%20obvious%20laws
Google Scholar

Newton I., Unpublished Scientific Papers of Isaac Newton. A Selection from the Portsmo-uth Collection in The University Library, Cambridge, ed. and trans. A. R. Hall and M. Boas Hall, Cambridge University Press, Cambridge – London – New York – Melbourne 1978.
Google Scholar

Newton I., Issac Newton’s Papers and Letters on Natural Philosophy and related docu-ments, red. I.B. Cohen, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1958.
Google Scholar

Newton I., Opticks: or, A Treatise of the Reflections, Refractions, Inflections and Colours of Light, Printed for William Innys, London 1730.
Google Scholar

Newton and Religion. Context, Nature and Influence, red. J.E. Force, R.H. Popkin, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1999.
Google Scholar

Plotyn, Enneady, t. II, tłum. z grec. A. Krokiewicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Kraków 1959.
Google Scholar

Principe L.M., Alchemy Restored, Isis 102(2011)2, 305–312.
Google Scholar

Reid J., The Metaphysics of Henry More, Springer, Dordrecht Heidelberg – New York – London 2012.
Google Scholar

Swieżawski S., Dzieje filozofii europejskiej XV wieku, t. 3, ATK Collectanea Theologica, Warszawa 1978.
Google Scholar

Ward R., The Life Of Henry More, red. S. Hutton, C. Courtney, M. Courtney, R. Crocker, A.R. Hall, Springer Science+Business Media, Dordrecht 2000.
Google Scholar

Westfall R.S., Never at Rest: A Biography of Isaac Newton, Cambridge University Press, Cambridge – London – New York 1980.
Google Scholar